Louis Armstrong groeit op in de prostitutiewijk Storyville, waar op elke hoek van de straat Jazz te horen is.  In het jongenstehuis waarin hij als tiener terecht komt omwille van een pistoolincident, krijgt hij zijn eerste cornet.  Later, in de band van mentor King Oliver, blijkt Armstrong een meesterimprovisator te zijn.  Trompet spelen en zingen doet hij op zijn eigen herkenbare manier.  Hij groeit uit tot een populair artiest met hits als ‘Hello Dolly’, die zelfs The Beatles van nummer 1 in de hitparade stoten.  Armstrong werd vaak afgeschilderd als een racistische zwarte karikatuur, toch laat hij zich in de jaren ’50 niet neerzetten als Uncle Tom.

Aflevering 05: Meester-improvisator Satchmo

In de jaren ’50 doet de Rock ’n roll zijn intrede.  Net als de jazz, vindt deze immens populaire nieuwe muziekstijl zijn oorsprong in de Blues van de Mississippi.  
Zwarte jazzmuzikanten zoals Horace Silver en Art Blakey die samen de ‘Jazz Messengers’ vormen, bieden een tegenreactie op de fragiele Cool jazz van blanke muzikanten: de hardbop.  Ook zij grijpen opnieuw naar de roots van de jazz : de blues.  Thema’s worden minder complex dan in de Bebop en doen meteen denken aan muziek uit de Gospel Churches.  Door de herkenningspunten, repetitieve licks en eenvoudige melodieën slaat deze muziek meteen aan bij een jong zwart publiek.  
Sonny Rollins verenigt, net als Dizzy Gillespie enkele jaren eerder, Cubaanse muziek met de jazz in nummers zoals ‘St. Thomas’.

Aflevering 14: Rock ‘n Roll van Elvis vs Hardbop van The Jazz Messengers

In het jaar ’59 worden 3 baanbrekende, totaal verschillende platen opgenomen :
Miles Davis neemt ‘Kind of blue’ op, de best verkochte jazz-plaat allertijden.  Na een eerder muzikaal experiment voor de soundtrack van de film ‘L’ascenceur pour l’échafaud’, gaat Miles verder op het modale pad waar akkoorden-cycli worden vervangen door toonaarden die veel langer worden aangehouden. Hierdoor zit de solist minder in een strak harmonisch keurslijf.
John Coltrane, die eveneens mee soleerde op ‘Kind of Blue’, daagt zichzelf uit op zijn album ‘Giant Steps’, een soort vervolg op de hardbop maar dan met ontzettend snelle solo’s over bijzonder complexe muzikale progressies.
En Ornette Coleman kiest voor ‘pure’ expressie door harmonische, ritmische en melodische vrijheid op zijn album ‘The shape of jazz to come’.  Hier wordt elke conventie overboord gegooid, wat leidt tot complete desoriëntatie bij de luisteraar.  
En daarmee is de jazz aan de vooravond van de sixties totaal versplinterd…

Aflevering 15: 1959 - Annus mirabilis van de jazz

Ook na ’59 bestendigt Miles zijn reputatie als vernieuwer.  Hij laat zich inspireren door de volksmuziek uit Spanje en schrijft samen met Gil Evans ‘Sketches of Spain’.  Op dit album staat oa. een interpretatie van het ‘Concerto de Aranjuez’ van Joaquin Rodrigo, waarmee deze compositie voor altijd in ons collectief geheugen wordt gegrift.  Zo ontstaat de ‘third stream’: muziek die tussen klassieke genres en muziek in valt.
De interesse in exotische muziek hangt in de lucht tijdens de jaren ‘50:  Harry Belafonte introduceert muziek uit de Caraïben met de ‘Banana boat song’ en Stan Getz gaat samenwerken met Carlos Jobim en Joao Gilberto.  De kruisbestuiving tussen Braziliaanse samba en jazz resulteert in populaire Bossa Nova.

Aflevering 16: Jazz wordt wereldmuziek

De allereerste “free jazz” opname waarin werd geïmproviseerd zonder vooraf bepaalde structuur, werd reeds gerealiseerd in 1949 door Lennie Tristano en zijn school van muzikanten. 
Deze jazzstroming waarin complete vrijheid geldt en afstand wordt genomen van allerlei muzikale conventies, dankt zijn naam aan een album uit 1960 van Ornette Coleman.
Voor sommige muzikanten, zoals Sun Ra, sluit de improvisatie wars van ritme, tonaliteit en harmonie aan bij een spirituele zoektocht.  Waar anderen dan weer een politiek statement willen maken met hun klank-explosies en live performances.    
De muziek is weinig toegankelijk en bijgevolg niet erg populair.  Ook muzikanten als Miles Davis zijn kritisch.

Aflevering 18: Piep knor jazz voor de liefhebbers

Miles Davis rekruteert voor het eerst talent uit een jonge generatie: drummer Tony Williams, pianist Herbie Hancock en bassist Ron Carter.  Op de opnames van een benefietconcert in The New York Philharmonic Hall, horen we hoe perfect deze bandleden op elkaar zijn ingespeeld, ondanks weinig repetitie vooraf.  
Wanneer wat later tenorsaxofonist George Coleman wordt vervangen door Wayne Shorter, afkomstig uit The Jazz Messengers, is ‘The second Great Quintet’ van Miles Davis een feit.   
In 1965 moet Miles een heupoperatie ondergaan, waardoor hij voor langere tijd out is.  Zijn bandleden zitten inmiddels niet stil en worden geïnspireerd door de avant-garde.  Ze leggen Miles bij zijn terugkeer het vuur aan de schenen.  Tijdens de concerten in The Plugged Nickel gaat ook Miles impressionistisch improviseren over een vertrouwd repertoire.  De nieuwe stijl wordt Post-Bop genoemd.

Aflevering 19: Orgelpunt van de jazz-improvisatie

Tegen het einde van de jaren ’60 wordt pop- en rockmuziek volwassen. Festivals als Woodstock boomen, maar jazzclubs lopen leeg. Platenlabel Columbia zet zijn jazzlegendes aan de deur omdat de verkoopcijfers kelderen, maar volgens de nieuwe platenbaas van dit label heeft Miles Davis wel potentieel om te veranderen. Hij mag blijven.  
Via zijn nieuwe vrouw Betty Mabry, komt Miles in contact met Jimi Hendrix, Sly Stone etc.  Ook Miles gaat elektrisch versterkte instrumenten en funkritmes integreren in zijn muziek. In 1969 neemt hij de dubbel lp ‘Bitches Brew’ op. Het wordt zijn eerste gouden plaat.
Muzikanten die met Miles hebben meegespeeld, gaan verder op ditzelfde pad.  Gitarist John McLaughlin richt zijn Mahavishnu Orchestra op, pianist Herbie Hancock en zijn Headhunters spelen funky grooves en Weather Report (met oa saxofonist Wayne shorter en bassist Jaco Pastorius) scoort een hit met Birdland.

Aflevering 20:  Fusion, liefdesbaby van Jazz en Rock

Tussen de avantgardistische free jazz en de elektronische fusion, ontstaat in de jaren ’70 een platenlabel met een heel eigen, heldere sound : ECM (Edition of Contemporary Music), opgericht door Manfred Eicher.  Het is bij dit label dat ‘The Koln Concert’ van Keith Jarrett wordt uitgegeven.  Jarrett speelt er lange solo  improvisaties, die nog weinig refereren naar de pure jazztraditie met swingende ritmes en blue notes.  Zo maakt hij ruimte vrij voor nieuwe klankwerelden en andere inspiratiebronnen.  
In het Europees kwartet van Keith Jarrett speelt oa. de Noorse sopraansaxofonist Jan Garbarek.  Zijn glasheldere toon en invloeden uit de Scandinavische volksmuziek worden typerend voor het ECM label.

Aflevering 21: ECM, het mooiste geluid naast stilte

In de jaren ’80 is jazz een echt lappendeken geworden.  Zowel de avantgardisten als de legendes uit de gouden jaren zijn actief.  Labels als Verve en Pablo spelen in op de swing en bouwen verder op de reputatie van sterren als Count Basie en Ella Fitzgerald.  Het label Concorde biedt eveneens ruimte voor mainstream jazz, waarin overduidelijk wordt gerefereerd naar oude jazz-stijlen.  In het saxofoongeluid van Scott Hamilton horen we echo's van Lester Young.  
Wynton Marsalis groeit op in New Orleans, jazz wordt hem met de paplepel ingegoten door zijn muzikale vader.  Hij maakt snel naam bij The Jazz Messengers, maar is net zo goed klassiek onderlegd.  Wynton grijpt steeds meer terug naar de wortels van de jazz en keert hierbij de vernieuwers de rug toe.  Zijn overtuiging staat haaks op het principe dat jazz zichzelf steeds heruitvindt.  
In de slipstream van Wynton Marsalis, wordt het neo-traditionalisme heel populair en duiken nieuwe namen op zoals Harry Connick Jr. die onder meer de muziek vertolkt voor de immens populaire film ‘When Harry met Sally’.

Aflevering 22: Jazz Renaissance

Terwijl Wynton Marsalis de jazztraditie onder een kaasstolp tracht te conserveren, integreert John Zorn net zoveel mogelijk andere muziekgenres in zijn werk.  Dit resulteert in eclectische muziek waarbij het citeren en combineren van genres op zich wordt gebruikt als improvisatie-methodiek. Hiermee sluiten zijn composities aan bij andere ‘mix en match’ kunstvormen uit het Post-modernisme.
Het oeuvre van altsaxofonist John Zorn is zeer divers.  Zijn Joodse roots inspireren hem voor zijn album ‘Kristallnacht’ en zijn Masada-boeken, waarin hij honderden op Klezmer gebaseerde composities schrijft.  

In zijn slipstream vinden we muzikanten als Bill Frisell, die zich evenmin in het hokje ‘jazz’ laten duwen.

Aflevering 23: John Zorn, meester van mix & match

In de jaren ’90 gaan zogenaamde Crate diggers aan de slag met oude jazz vinylplaten.  Lekkere grooves worden door hiphoppers gerecycleerd om daaroverheen te rappen.  Het is opnieuw Miles Davis die op zijn allerlaatste plaat ‘Doo-Bop’ als één van de eersten rap en jazz-improvisatie gaat combineren.
Ook Guru volgt dit spoor met zijn project Jazzmatazz, waaraan veel gereputeerde jazzmuzikanten meewerken.  Us3 herwerkt Cantaloupe Island van Herbie Hancock tot Flip Fantasia en scoort daarmee een hit. Matlib gaat op ‘Shades of Blue’ aan de slag met de Blue Note archieven. 
The Soulquarians, met onder andere D’Angelo, Questlove, J Dilla en Erykah Badu, herontdekken begin jaren 2000 de legendarische Electric lady opname studio’s van wijlen Jimi Hendrix in New York. Hier vindt de Neo-soul zijn oorsprong.
Robert Glasper werd in 2013 met ‘Black Radio’ onderscheiden met een Grammy award voor beste  R&B album.  
Al deze albums zijn voor de huidige generatie van jonge jazz-muzikanten vaak het opstapje naar de ontdekking van het genre jazz.

Aflevering 24: Acid jazz, Neo-soul en R&B rond de eeuwwissel

Je wordt geprikkeld door jazz, maar je weet niet waar te starten om dit genre te doorgronden ?
Dan is onze festival podcast vast iets voor jou: ontdek Jazz in 26 afleveringen Jazziness !  
Ellen Leemans, jazz-newbie, tracht dit genre te doorgronden.  Ze gaat hiervoor ten rade bij Frederik Goossens, jazz historicus en meester-verteller.  Hij helpt haar op weg met leuke anekdotes en fijne luisterfragmenten.

Het 2° seizoen van Jazziness staat integraal in het teken van 100 jaar Toots Thielemans.

(festival Brussels Jazz Weekend vindt jaarlijks plaats tijdens het laatste weekend van mei)

Aflevering 05: Meester-improvisator Satchmo

Jazziness

Related tracks