Kraków, piątek, 27 listopada 1885 

Kochani Rodzice! 
Klucze od grobowca pozostały w kufrze Ojca. W dnie pogodne trzeba je będzie pozostawiać u Lenartowiczowej lub pozostawiać wewnętrzne drzwi otwarte, a zamkniętą tylko kratkę. Zdawało mi się także, że ani drzwi, ani kratka nie były jeszcze pomalowane ostatecznie, a tylko pokostowane. 
Co do pomnika, porozumiem się sam listownie z Kryńskim. Tymczasem obmyśliłem projekt takiego, który może stanąć na środku grobowca, bo będzie mógł służyć i dla mnie. Dzini ten projekt bardzo się podobał, bo powiada, że jest niezwykły i spokojny, a piękny. Na środku grobowca stanie krzyż z szarego granitu, pod nim u podstawy wsparta otwarta w środku księga z białego marmuru. Na pierwszej otwartej stronicy położy się imię Maryni, a na drugiej doda się w swoim czasie moje. Rzeczywiście, nic podobnego, o ile sobie przypominam, nie widziałem. Kombinacja szarego lub czerwonawego granitu z marmurem może być ładna, środek symetrycznie zajęty. Będzie to trwałe i trzymane w ciężkich masach, a nie przejdzie mojej możności, bo stosunkowo nadzwyczaj małej będzie wymagać pracy. Jeśli harmonia linii będzie zachowana, może być bardzo piękne. 
O mieszkanie radziłem się Jadwisi i prawie że przyszliśmy do przekonania, że trzeba będzie wziąć całe z wyjątkiem tego pokoju, który owa pani odnajmuje. W tych stronach mieszkań o dwóch lub trzech pokojach nie od podwórza i nie od brudnych schodów nie znajdę, a gdzie indziej ku środkowi miasta znalazłbym wprawdzie, ale pewnie nie taniej, jak za 500 rs. Przypominam sobie kawalerskie mieszkanie trzypokojowe Benniego (na Świętokrzyskiej) i Kościelskiego (tamże) – i choć nie wiem, ile płacili, myślę, że nie mniej. Przy tym jeszcze jedno: Henio z Marysią mogliby chodzić spać do mnie. Można by tam także przenieść le gros szaf i kufrów, tak że u Rodziców zrobiłoby się więcej miejsca. Na wypadek choroby jednego z dzieci byłaby także dogodność i większe bezpieczeństwo. Kombinacja rozdzielenia mieszkania, choćby się gospodarz zgodził, wyłącza znowu komórkę i kuchnię, tak że Rotter z brudną wodą od mycia itd. musiałby schodzić głównymi schodami, a to niepodobna. Wreszcie z ostateczną decyzją zaczekam do Winternitza.
Całuję ręce Obojga Rodziców, dzieci ściskam.
H. Sienkiewicz
Niech Zosia przypomni stróżowi, żem wyjechał, aby mnie wymeldowano.

Henryk Sienkiewicz, list w żałobnej obwódce do Wandy i Kazimierza Szetkiewiczów 25, 1885

Bukarest, 9 października 1886

	Miły Wspólniku, 
Malwa najokropniejsza! Wyobraź sobie, że w Konstantynopolu trzeba odsiadywać kwarantannę dziesięciodniową, która w miarę depesz o cholerze może być rozciągnięta do dni 20 i więcej. Przez ten czas nie wolno się komunikować z miastem, ziemią i żywą duszą z brzegu. Pochwalescu i Zalescu zrozpaczeni. W Odessie także kwarantanna, zapewne w Atenach, Brindisi i Neapolu. Przez ten czas na statku trzeba płacić za życie; na parowcach Lloyda jakoby 25 franków dziennie. Co za koszt, co za mitręga, jakie uszy opuszczone u moich towarzyszów! Do tego zewsząd złe wieści. W Grecji pracują ognie podziemne. Ośmnaście miast zapadło w gruzy na Zante. W Bułgarii awantury. […]
Antał interwiuował White’a. Zrobił mu wrażenie szlachcica lubelskiego; pytał, jak się pan Sienkiewicz ma, czy Potop wyszedł w tomach i kiedy się zacznie Wołodyjowski, że byłby szczęśliwy, gdyby pan Sienkiewicz mógł go poznać etc. Może trochę Antałek zmyśla, ale ogólnie twierdzi, że to typ Polonusa, a zarazem wielce bystry i przyjemny człowiek. […]
O podróży nic jeszcze nie piszę, bo mi siedzą towarzysze nad głową i zmęczony jestem bardzo. Przyjechaliśmy dziś o 5-tej i cały dzień latali. Zabawne to jest, że wszędzie mówi się po polsku. Przyjeżdżamy do Suczawy – wołam na posługacza: „Ojciec, weźcie pakunki”. – Antał wybucha śmiechem, a posługacz odpowiada: „Zaraz, panie!” – W bufecie po polsku: „Pieczeń wołowa!” – W paczkarni po polsku, w Romanul także. Tu zarządzający hotelem jest Polak. Na granicy nudna ceremonia. Wyobraź sobie, w Suczawie zapowiadają nam, że w Itzkany (taka stacja jak Granica i Szczakowa) będą nas okadzać. Antał grozi… Przyjeżdżamy: kadzą przez 20 minut – i koniec. Tam widziałem pierwszego żołnierza rumuńskiego (oprócz celników), tak zwanego dorobańca. Miał koszulę, niżej białe płótno, pióro przy baraniej czapce i ogromny karabin. Trzymał się przy murze jak przylepiony, tak że w końcu zaintrygowała mnie ta postawa i niebawem odkryłem, że powodem jej był smutny stan jego garderoby umożliwiający tylko frontową służbę. Było z tego śmiechu między nami! – I żartowaliśmy trochę ze wszystkich Rumunów.
Kraju nie mogłem dobrze widzieć, bo jechaliśmy nocą – widziałem tylko płaszczyznę bez końca, pustą, nie porośniętą drzewami i oświeconą bardzo mocno księżycem. Są to zapewne łany kukurydzy, którymi pokryta jest i cała Bukowina. Między kukurydzą rosną dynie i banie, poskładane już w kupki, mocne niezmiernie w kolorze. Bukowina, jak i wschodnia Galicja, cała w rozłogach, a wzgórza pokryte dębowymi i bukowymi lasami, które jesień pomalowała w tęczowe kolory. Dość to ładne.
Bukarest miasto zupełnie europejskie. Wygląda jak lichy Paryż albo lepiej: jak licha Bruksela. Twarzy mało widziałem ładnych. Z kobiet wcale. Mężczyźni albo pucołowaci, albo piękni po fryzjersku, albo wyglądają na zbójców z operetki. Brak im dystynkcji rysów. Między typami ludowymi widzi się twarze ciekawe i większą rozmaitość stroju – i poznasz jedynie po nich, że się tu Wschód zaczyna. Dobrze wyglądają przekupnie winogron, bo noszą kosze na długim pałąku przewieszonym przez oba ramiona. Czasem także widzi się atletyczne postacie ubrane biało, wyglądające na synów dawnego plebsu rzymskiego. Cyganów bardzo dużo. Czarne to, kudłate i brudne jak wszędzie. Dorożkarze po większej części Moskale, należący do pewnej sekty nie tolerowanej w Rosji. Nie mają bród i wąsów, mówią cienkim głosem, ale konie mają dobre i jeżdżą prędko. Budowle europejskie: nawet cerkwie, choć z kopułkami, nie mają charakteru bizantyjskiego. Mówią, że Jassy ciekawsze, bardziej orientalne. Magazyn turecki widziałem tylko jeden, w nim zaś nic takiego, co bym sobie życzył przywieźć mojemu wspólnikowi jako gościńce. Drożyzna tu wielka. Ceny ostendzkie. Jeden dzień wystarcza do obejrzenia jako tako miasta, dlatego kontent jestem, że ruszamy dalej. […]

Henryk S. …

List do Jadwigi Janczewskiej [1886]

Fundacja WSPAK

Related tracks