Kraków, piątek, 27 listopada 1885 

Kochani Rodzice! 
Klucze od grobowca pozostały w kufrze Ojca. W dnie pogodne trzeba je będzie pozostawiać u Lenartowiczowej lub pozostawiać wewnętrzne drzwi otwarte, a zamkniętą tylko kratkę. Zdawało mi się także, że ani drzwi, ani kratka nie były jeszcze pomalowane ostatecznie, a tylko pokostowane. 
Co do pomnika, porozumiem się sam listownie z Kryńskim. Tymczasem obmyśliłem projekt takiego, który może stanąć na środku grobowca, bo będzie mógł służyć i dla mnie. Dzini ten projekt bardzo się podobał, bo powiada, że jest niezwykły i spokojny, a piękny. Na środku grobowca stanie krzyż z szarego granitu, pod nim u podstawy wsparta otwarta w środku księga z białego marmuru. Na pierwszej otwartej stronicy położy się imię Maryni, a na drugiej doda się w swoim czasie moje. Rzeczywiście, nic podobnego, o ile sobie przypominam, nie widziałem. Kombinacja szarego lub czerwonawego granitu z marmurem może być ładna, środek symetrycznie zajęty. Będzie to trwałe i trzymane w ciężkich masach, a nie przejdzie mojej możności, bo stosunkowo nadzwyczaj małej będzie wymagać pracy. Jeśli harmonia linii będzie zachowana, może być bardzo piękne. 
O mieszkanie radziłem się Jadwisi i prawie że przyszliśmy do przekonania, że trzeba będzie wziąć całe z wyjątkiem tego pokoju, który owa pani odnajmuje. W tych stronach mieszkań o dwóch lub trzech pokojach nie od podwórza i nie od brudnych schodów nie znajdę, a gdzie indziej ku środkowi miasta znalazłbym wprawdzie, ale pewnie nie taniej, jak za 500 rs. Przypominam sobie kawalerskie mieszkanie trzypokojowe Benniego (na Świętokrzyskiej) i Kościelskiego (tamże) – i choć nie wiem, ile płacili, myślę, że nie mniej. Przy tym jeszcze jedno: Henio z Marysią mogliby chodzić spać do mnie. Można by tam także przenieść le gros szaf i kufrów, tak że u Rodziców zrobiłoby się więcej miejsca. Na wypadek choroby jednego z dzieci byłaby także dogodność i większe bezpieczeństwo. Kombinacja rozdzielenia mieszkania, choćby się gospodarz zgodził, wyłącza znowu komórkę i kuchnię, tak że Rotter z brudną wodą od mycia itd. musiałby schodzić głównymi schodami, a to niepodobna. Wreszcie z ostateczną decyzją zaczekam do Winternitza.
Całuję ręce Obojga Rodziców, dzieci ściskam.
H. Sienkiewicz
Niech Zosia przypomni stróżowi, żem wyjechał, aby mnie wymeldowano.

Henryk Sienkiewicz, list w żałobnej obwódce do Wandy i Kazimierza Szetkiewiczów 25, 1885

Ruszczuk, Hotel „Islahane” 11 października 1886
Dży!
Posyłam Ci jeszcze jedną wiadomość z Ruszczuku o nowej drodze, bo wiem, że lubisz pogrążać swój nosek w mapy, wypatrywać i wyrachowywać zarówno czas, jak koszta. Pisałem Ci o zamiarze jechania na Łompalankę i Zofię do Tatar-Bazardżyk i Filipopola. Po jednym dniu projekt upadł, a powstał drugi, żeby ruszać powozem wprost z Ruszczyku przez Tirnowę na Jeni-Sagra, a stamtąd koleją. Trzy dni powozem! Ale za to nie robi się takiego kręgu, oszczędza się dzień żeglugi do Łompalanki, widzi się Kazanłyk (dolinę róż) i Szypkę. All right! Jużeśmy umawiali powóz, gdy wtem znalazł się pan Bojarski, Polak, dymisjonowany oficer, który nas nawrócił do dawnej drogi oświadczywszy, że sam, jadąc do Sofii, będzie nam przewodnikiem i że we czterech taniej wypadnie. Miał dużo słuszności, bo tu każdy nie-bywalec płaci na każdym kroku i za wszystko dwa razy więcej, niż się należy. Więc znowu wszystko już było gotowe, gdy znalazła się trzecia droga: koleją do Warny, statkiem stamtąd do Burgas, stamtąd tylko jeden dzień powozem do Jamboli. Z Jamboli idzie znów kolej do Adrianopola. I oto ruszamy w drogę. Burgas od Warny odległe tylko o 4-ry godziny. Jeśli statki nie chodzą, pojedziemy kaikiem. Antałek boi się kaiku i żałuje pierwszej drogi na Sofię; ja nie, bo mi się nie chciało wlec się kołami półtora dnia do Sofii i półtora to Tatar-Bazardżyk. [...]Najgorzej, że nie wiemy na pewno, czy statki wychodzące z Odessy na Warnę do Burgas wstępują teraz do tych portów, bo niektórzy mówią, że nie, tylko idą wprost do Konstantynopola. 
[...] Z tym wszystkim aż złości biorą. Gdyby nie ta kwarantanna, która uczyniła z Konstantynopola jakieś niedostępne miasto, pisałbym już w tej chwili do Dży znad brzegów Złotego Rogu. A ile kosztów, wahania się i zwłoki! Gdybym był sam, może bym od razu zdecydował się na kwarantannę; powiem nawet, że miałoby to dla mnie jakiś urok stać ze zwieszonymi żaglami na uśpionej wodzie i czekać spoglądając na cudny widok, czy „anioł zarazy” nie przyleci. Prawda, że ma to jakiś powab? Ale trudno narażać kompanionów na stratę czasu, pieniędzy i bezczynność. Ja bym sobie rozmyślał, roił troje dziwów, układał obrazy i sceny, oni zaś poschliby z nudów. Więc trzeba już uczynić ten krąg i stracić widok Konstantynopola od morza. Pojadę wprawdzie umyślnie do Skutari, by ten widok mieć, ale nie wiem, czy poprzednie zetknięcie się z miastem nie rozwieje czarów. Zresztą niech będzie, co chce, byle już ruszyć. Ruszczuk na trzeci dzień staje się nudny, bo jeden do obejrzenia wystarcza. 
Chodziemy dużo. Widzieliśmy znów wytłaczanie wina na wozach. Pochwalski rysował nad brzegiem Dunaju dziewczęta bulgarskie przychodzące po wodę. Za kilka centymów stanęły chętnie, były trochę zawstydzone; jedna, imieniem Jana, bardzo ładna, ze słodkimi oczyma. Kostiumy noszą mocno naszywane, rodzaj gorsetów czy serdaków, jaskrawe fartuchy – i nie hajdawery, bo te wkładają tylko do roboty, ale spódniczki podobne do ludowych włoskich. – Stały w ładnych pozach, tuż obok bawoły piły wodę, gromada chłopaków tureckich i bulgarskich otoczyła Pochwalskiego, a wszystko razem odbijało się w spokojnym i jasnym Dunaju. Niech Ci wyobraźnia stawi przed oczyma ten obraz. Szkoda wielka, że Pochwalski nie ma aparatu fotograficznego, bo rysować mu trudno, gdyż wszystkie te dziewczyny nie mają czasu na pozowanie, a robota ołówkiem trwa długo. 
[…]
Tymczasem kończę, bo późno. Kompanionowie chrapią, jakby o zakład, który lepiej. Antałek ma straszny katar, dreszcze i boję się, żeby się nie rozchorował. Dziś leżał przez pół dnia. Kupiłem mu chiny. Pochwalski trzyma się dobrze i także rozciekawia go Warna. 
Pozdrawiam Was Oboje, a Twoje ręce całuję. Bardzo mi pilno do wieści od Ciebie i z domu. Do mateczki nie chcę pisać z Bulgarii, bo pewno otwierano by listy, ale Ty prześlij jej nowiny ode mnie. Bądź zdrowa, Dzinko, naprawdę zdrowa. 
Henryk S.…

Henryk Sienkiewicz do Jadwigi Janczewskiej [1886]

Fundacja WSPAK

Related tracks