Kraków, piątek, 27 listopada 1885 

Kochani Rodzice! 
Klucze od grobowca pozostały w kufrze Ojca. W dnie pogodne trzeba je będzie pozostawiać u Lenartowiczowej lub pozostawiać wewnętrzne drzwi otwarte, a zamkniętą tylko kratkę. Zdawało mi się także, że ani drzwi, ani kratka nie były jeszcze pomalowane ostatecznie, a tylko pokostowane. 
Co do pomnika, porozumiem się sam listownie z Kryńskim. Tymczasem obmyśliłem projekt takiego, który może stanąć na środku grobowca, bo będzie mógł służyć i dla mnie. Dzini ten projekt bardzo się podobał, bo powiada, że jest niezwykły i spokojny, a piękny. Na środku grobowca stanie krzyż z szarego granitu, pod nim u podstawy wsparta otwarta w środku księga z białego marmuru. Na pierwszej otwartej stronicy położy się imię Maryni, a na drugiej doda się w swoim czasie moje. Rzeczywiście, nic podobnego, o ile sobie przypominam, nie widziałem. Kombinacja szarego lub czerwonawego granitu z marmurem może być ładna, środek symetrycznie zajęty. Będzie to trwałe i trzymane w ciężkich masach, a nie przejdzie mojej możności, bo stosunkowo nadzwyczaj małej będzie wymagać pracy. Jeśli harmonia linii będzie zachowana, może być bardzo piękne. 
O mieszkanie radziłem się Jadwisi i prawie że przyszliśmy do przekonania, że trzeba będzie wziąć całe z wyjątkiem tego pokoju, który owa pani odnajmuje. W tych stronach mieszkań o dwóch lub trzech pokojach nie od podwórza i nie od brudnych schodów nie znajdę, a gdzie indziej ku środkowi miasta znalazłbym wprawdzie, ale pewnie nie taniej, jak za 500 rs. Przypominam sobie kawalerskie mieszkanie trzypokojowe Benniego (na Świętokrzyskiej) i Kościelskiego (tamże) – i choć nie wiem, ile płacili, myślę, że nie mniej. Przy tym jeszcze jedno: Henio z Marysią mogliby chodzić spać do mnie. Można by tam także przenieść le gros szaf i kufrów, tak że u Rodziców zrobiłoby się więcej miejsca. Na wypadek choroby jednego z dzieci byłaby także dogodność i większe bezpieczeństwo. Kombinacja rozdzielenia mieszkania, choćby się gospodarz zgodził, wyłącza znowu komórkę i kuchnię, tak że Rotter z brudną wodą od mycia itd. musiałby schodzić głównymi schodami, a to niepodobna. Wreszcie z ostateczną decyzją zaczekam do Winternitza.
Całuję ręce Obojga Rodziców, dzieci ściskam.
H. Sienkiewicz
Niech Zosia przypomni stróżowi, żem wyjechał, aby mnie wymeldowano.

Henryk Sienkiewicz, list w żałobnej obwódce do Wandy i Kazimierza Szetkiewiczów 25, 1885

Kawak, 18 X 1886
Już tedy odsiadujemy kwarantannę. Byłbym zaraz wczoraj napisał do Was, gdyby nie to, że pierwszego dnia trudno się było dowiedzieć o sposobach przesłania listu. Myślałem nawet, że tego sposobu nie ma i że będzie trzeba przesiedzieć dziesięć śmiertelnych dni bez możności wysłania lub otrzymania jakiejkolwiek wieści. Jeżeli ten list dojdzie, to będzie szczęśliwy wypadek, bo powierzam go restauratorowi statku, ten odda go urzędnikom kwarantannowym, a oni zrobią z nim, co zechcą. Podróż niespodzianie mieliśmy dobrą. Przed wieczorem była burza z grzmotami i silnym wichrem, co niemałe czyniło wrażenie na Pochwalskiego i Antała. Ten ostatni po nieszczęśliwej wizycie na okręt zasnął tak mocno, że nie wiedział, co się z nim dzieje, ale Pochwalski nie ukrywał wzruszenia. Tymczasem na noc wypogodziło się zupełnie i wiatr ustał. Około godziny 8-ej wieczór wstąpiliśmy na pokład. Statek stał spokojnie, więc zaraz lepszy duch wstąpił w niedoświadczonych marynarzy. Chcieliśmy się z Pochwalskim doczekać odejścia – i przetrwaliśmy do 11 na pomoście, ale statek ruszył dopiero o północy, więc byliśmy już w łóżkach. W I-szej klasie nie ma nikogo prócz nas, zatem każdy na osobną kabinkę. Antał i malarz zasnęli zaraz, ja długo nie spałem i doczekałem chwili odjazdu. Przy wypływaniu z portu było trochę kołysania – ale oni spali jak zabici. Na pełnym morzu cisza panowała zupełna. Już od 10-tej podziwialiśmy z Pochwalskim wspaniały księżyc i ścielący się od niego srebrny, a raczej mieniący się srebrną łuską gościniec na morzu. Potem w mojej kabince było pełno białego i zielonkawego światła. Obudziliśmy się rano w Burgas. Że statek zatrzymał się tam do 6-tej wieczór, więc zwiedziliśmy miasto. Jest to druga Warna, tylko w zmniejszeniu co do ilości domów, w zwiększeniu co do brudu. Jak w Warnie, tak i tu mieszkają prawie wyłącznie Turcy i Grecy, Bulgarów rumeliackich widuje się tylko w wojsku lub na targach. 
 […]
Kupiłem od tych Turków rodzaj gitary czy formingi kształtów bardzo ładnych i niezwykłych, samo pudło bez strun. Drzewo suche, nakładane perłową masą. Pochwalski zachwycił się nią, ale uwinąłem się szybciej i posłałem lokaja (który jest Polak), żeby się targował. Wytargował niespełna 4 franki. Jeśli jednak pittore nie dostanie podobnej, to mu ją daruję, a jeśli dostanie, to może komu innemu.
Pochwalski cały dzień spędza na pokładzie, rysuje, ugania się za Turkami, którzy umykają przed nim. Jest spokojny, ale wszystko, co go otacza, zajmuje go bardzo. Konstantynopola chce mu się i zarazem na myśl o nim ogrania go pewien przestrach. Antał rozpisuje listy do hotelu, w którym stać mamy, do Gropplera, chce dostawać jakieś dzienniki i listy. Zresztą przegląda menu przed śniadaniem i obiadem, je znakomicie, śpi prawie tak samo, pali, dyskutuje, czy kuchnia dobra, i gawędzi z kapitanem, który jest nieucywilizowany Moskal, tak że pierwszego dnia powiedziałem mu niegrzeczność, a teraz ignoruję go zupełnie. Zresztą podrzędna to jakaś figura, która siada wprawdzie z nami do obiadu, ale bierze na końcu – poza obiadem nie widujemy go wcale. 
Na koniec cóż Ci napiszę o sobie? Podróż morska dla mnie nienowa, więc nie budzi we mnie tego zajęcia i nie pochłania mnie tak, jak niegdyś, i nie odrywa od myśli, które bywają smutne zawsze, ilekroć nie są wesołe. Stąd i nerwy w nieporządku, i czasem ochoty do widzenia rzeczy nowych niewiele – i często taki stan, który by do odpływu morskiego można porównać. W ogóle więcej cieszę się na Archipelag, Grecję, Morze Jońskie i Itakę niż na Konstantynopol. […] Być może jednak, że rozpocznę coś pisać, choć w sali niezbyt wygodnie i gorąco – i na pomoście hałas, i liny skrzypią w sposób bardzo nerwujący.
Czekam listów z gorączką. Dziś piszę do domu – ale czy te listy dojdą – kto wie?
Ty mi pisz przeważnie o swoim zdrowiu. Pozdrawiam Was Oboje. Twoje ręce całuję – mewo miła. 
Henryk S. …

Henryk Sienkiewicz do Jadwigi Janczewskiej [1886]

Fundacja WSPAK

Related tracks