In aflevering negentien van Radio Horzelnest dalen we af in de Noordzee op zoek naar het verdronken Doggerland. Hiervoor schuift bij ons aan dr. Luc Amkreutz, conservator prehistorie bij het Rijksmuseum van Oudheden. Zodra het rijksmuseum haar deuren weer mag openen, gaat de tentoonstelling ‘Doggerland - Verdwenen wereld in de Noordzee’ van start. Dit wordt de eerste tentoonstelling ter wereld die zich louter richt op Doggerland en de bijzondere archeologie van dit verzonken landschap. Ter gelegenheid van de tentoonstelling verschijnt een boek met de gelijknamige titel dat onder redactie van Luc en Sasja van der Vaart-Verschoof is verschenen, bij uitgeverij Sidestone. Bovendien verschijnt er bij uitgeverij Fontaine ook een kinderboek, met de titel ‘Onder de golven: het verhaal van Doggerland’, geschreven door alumna Linda Dielemans.

In deze aflevering staan we stil bij de klimaats- en landschapsveranderingen die Doggerland doormaakt in de laatste geologische tijdsvakken, we spreken over de veranderende flora en fauna, archeologische sporen van neanderthalers en menselijke bewoning, het belang van amateurs en natuurlijk een aantal archeologische topvondsten. Veel luisterplezier!

Timestamps:
00:00-01:45 – Inleiding 
01:45-07:03 – Ontdekking en lokalisering van Doggerland
07:03-12:13 – Het Nederlandse onderzoek naar Doggerland 
12:13-17:20 – Archeologisch onderzoek van de zeebodem en datering vondsten 
17:20-30:38 – Hoe moet Doggerland eruit hebben gezien?
30:38-36:25 – Bijzondere vondsten en onderzoekstechnieken
36:25-44:40 – Het belang en de bijdrage van amateurpaleontologen/archeologen aan het reconstrueren van Doggerland
44:40-50:32 – Welke lessen kunnen we trekken uit Doggerland, en het kinderboek Onder de golven

Aflevering 19: Doggerland

In aflevering 23 van Radiohorzelnest spreken we met dr. Patrick Gouw over de Griekse Onafhankelijkheidsoorlog. Afgelopen maart 2021 was het precies twee eeuwen geleden dat de Grieken in opstand kwamen tegen de Ottomaanse overheerser. Een bloederige onafhankelijkheidsstrijd, die maar liefst acht jaar zou duren, was het gevolg. Patrick vertelt over de historische ontwikkelingen die leidden tot deze onafhankelijkheidsstrijd, over de inmenging en geopolitieke belangen van de Europese grootmachten, de Donauvorstendommen en over de mythevorming die ontstaat rondom de Griekse Opstand. Wat gebeurde er werkelijk in de Griekse Revolutie? Welke rol speelden onder meer Verlichtingsdenken, filhellenisme en de graecomanie? En wie waren bijvoorbeeld de Fanarioten en de kleften? 

Timestamps:
00:00-03:46 – Introductie 
03:46-11:18 – De mythe rondom de Griekse Opstand en bisschop Yermanós van Patras
11:18-15:00 – Vrijheid van religie in het Ottomaanse Rijk, de Millet-i Rûhm
15:00-27:15 – De rol van het verlichtingsdenken en de Donauvorstendommen in de Griekse Opstand
27:15-31:40 – De Peloponnesos als het centrum van de opstand
31:40-39:05 – Graecomanie in West-Europa
39:05-48:25 – Lord Elgin en Lord Byron in Griekenland
48:25-55:48 – De rol van de Kleften in de belegering van Tripolitsa
55:48-01:05:10 – Het conflict tussen de Kleften en de Fanarioten en westerse interventie in Griekenland
01:05:10-01:12:22 – Griekenland, een Bavarokratia
01:12:22-01:18:15 – Berend Botje en de Griekse Opstand
01:18:15-01:21:07 – Herdenking van de Griekse Onafhankelijkheid in 2021

Afbeelding 23: De Griekse Opstand

In aflevering 33 hebben wij te gast Claire Weeda, universitair docent bij het Instituut voor Geschiedenis aan onze universiteit. Claire specialiseert zich onder meer in medische kennis, politieke theorieën en etnische stereotypen in de late-middeleeuwen. In 2012 promoveerde zij aan de Universiteit van Amsterdam met het proefschrift getiteld ‘Images of Ethnicity in Later Medieval Europe’, dat werd bekroond met de Keetje Hodshon Prijs. In dit proefschrift onderzocht ze een belangrijke verschuiving in het denken over etniciteit in de twaalfde eeuw van West-Europa. Diezelfde thematiek is ook het onderwerp van haar nieuwe boek: ‘Ethnicity in Medieval Europe, 950-1250 - Medicine, Power and Religion’ dat in het najaar 2021 verscheen bij York Medieval Press. Tegenwoordig zijn etnische stereotypes vaak het onderwerp van lichtvoetige en soms kwalijke grappen. Wie heeft er bijvoorbeeld nog nooit een Belgenmop gehoord? Ook steekt men graag de draak met de koppigheid Friezen, de gierigheid van Nederlanders, het dronkenschap van de Britten, de nauwgezetheid van de Duitsers en het machogedrag van de Italianen. Deze moppen lijken wellicht uit de lucht gegrepen. Maar Claire laat in haar nieuwe boek zien hoe dergelijke etnische satire eeuwenoude wortels kent. Ook laat zij zien dat etnische stereotyperingen ver voorbij satire gaan. In haar kloeke werk presenteert zij een doorwrochte studie naar de rol en ontwikkeling van etnische stereotypes in de Europese late-middeleeuwen. In deze aflevering staan we stil bij de eerste schriftelijke bronnen van etnische stereotyperingen, de invloed van medische, religieuze en filosofische theorieën op deze stereotyperingen en, tot slot, de rol die deze stereotyperingen spelen in legitimering van machtshiërarchieën en kolonisatie.

Timestamps: 
00:00-09:00 – Introductie en afbakening van de begrippen etniciteit en etnotype. 
09:00-18:34 – Klimaattheorie, humorenleer, en de invloed van migratie op de constitutie
18:34-30:03 – Genealogie van volken, aansluitend bij de Bijbelse geschiedenis
30:03-49:24 – De wisselwerking tussen etnische en raciale stereotyperingen
49:24-50:34 – De invloed van stereotypen op het zelfbeeld van groepsvertegenwoordigers
50:34-01:07:47 – Stereotypen en de humorenleer in retorica, bestuursvormen en gedragsvoorschriften
01:07:47-01:16:36 – Claire’s nieuwe onderzoek

Aflevering 33: Etniciteit in de middeleeuwen

Voor aflevering 37 verwelkomen we wetenschapshistoricus dr. Arjen Dijkstra. Met hem gaan we in gesprek over zijn boek ‘De Hemelbouwer: een biografie van Eise Eisinga’ (Uitgeverij Noordboek 2021). Arjen is werkzaam als directeur van het universiteitsmuseum van de Rijksuniversiteit Groningen. Jarenlang deed hij naast zijn vaste baan onderzoek naar de wereldberoemde planetarium- of hemelbouwer: Eise Eisinga (1744-1828). Dit resulteerde in een zeer lezenswaardige biografie. In ‘De hemelbouwer’ vertelt Arjen niet alleen over de levenswandel van de Friese wolkammer. Hij plaatst deze figuur op een veel groter doek, waarbij hij met fijne penseelstreken de filosofische, wetenschappelijke, politieke en economische ontwikkelingen schildert, in de overgang van de achttiende naar de negentiende eeuw. Daarmee plaatst Arjen Eise Eisinga in een lange traditie van gedenkwaardige Nederlandse instrumentenmakers en hun speelse fabricaties. Denk bijvoorbeeld aan Simon Stevin en zijn zeilwagen, Cornelis Drebbel en zijn duikboot maar ook aan Theo Jansen en zijn de strandbeesten. Zeven jaar lang werkt Eisinga tijdens zijn snipperuren aan een huiskamerplanetarium aangedreven door één slingeruurwerk. Na de afronding wordt zijn creatie wereldnieuws. In deze aflevering staan we stil bij het leven en werk van Eise Eisinga en de Friese verlichting. 

Timestamps: 
00:00-01:46 – Introductie 
01:46-04:15 – Een eerste kijkje in het planetarium en Franeker
04:15-11:31 – Arjens promotieonderzoek en praktische wiskunde in Franeker
11:31-20:01 – Wis- en sterrenkunde in Franeker
20:01-31:32 – Eisinga’s opvoeding en wolkammersbedrijf.
31:32-41:39 – Een schijnbare samenstand van planeten 
41:39-52:56 – De bouw en de werking van Eisinga’s planetarium
52:56-01:01:00 – Orreries en andere planetaria
01:01:00-01:11:35 – De bekendheid van het planetarium: Van Swinden, buitenaardse wezens & beroemde bezoekers.
01:11:35-01:17:00 – Outro

Aflevering 37: Eisinga's planetarium

Voor aflevering 38 van Radio Horzelnest worden we geacht en geëerd met de komst van historica Ineke Huysman. Ineke werkt bij het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis, op het gebied van elektronische bronontsluiting en automatisering. In deze podcastaflevering gaat zij met ons in gesprek over misschien wel de bekendste politicus die Nederland ooit heeft gekend: Johan de Witt. En dan met name over het laatste levensjaar van Johan en zijn broer Cornelis: 1672. Dit jaar ging de vaderlandse geschiedenisboeken in als het Rampjaar. Donkere wolken pakten zich samen boven de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Volgens een Nederlands gezegde was "het volk redeloos, de regering radeloos en het land reddeloos". Dit is het moment dat de Republiek tegelijkertijd wordt aangevallen door Engeland, Frankrijk en de bisdommen Münster en Keulen. En 1672 is dus ook het sterfjaar van Johan en zijn broer Cornelis. Bij de Gevangenpoort worden de gebroeders overmeesterd door een boze menigte om vervolgens op brute wijze aan hun einde te komen. In 2022 is het precies drie-en-een-halve eeuw dat het Rampjaar begon. Naar aanleiding hiervan heeft Ineke Huysman samen met Roosje Peeters de brievenbundel: ‘Johan de Witt en het Rampjaar’ samengesteld. Eerder verschenen van hun hand de bundels ‘Johan de Witt en Engeland’ (2019), gevolgd door ‘Johan de Witt en Frankrijk’ (2020). Alle drie de brievenbundels zijn uitgebracht door Uitgeverij Catullus. Veel luisterplezier!

Timestamps:
00:00–02:27 - Introductie
02:27–09:31 - De jonge Johan: de familie De Witt, een Grand Tour, contact met Christiaan Huygens en Johan’s verdiensten als (levensverzekerings)wiskundige
09:31-15:30 - Raadpensionaris van Holland, chevalier van een schertsorde en een gelukkig huwelijk
15:30-22:55 - De familie de Witt en de politieke context: de prinsgezinden en de staatsgezinden, de Vrede van Münster, de Vrede van Westminster en de Akte van Seclusie
22:55-30:15 - Veranderingen in de internationale relaties: de Triple Alliantie tussen Zweden, Engeland en Nederland en het Verdrag van Dover tussen Engeland en Frankrijk
30:15-35:57 - Brieven in zestiende-eeuws geheimschrift
35:57-43:09 - De gebroeders De Witt en de Hollandse Oorlog: het Rampjaar
43:09-47:58 - Gedwongen teruggave van de macht aan stadhouder Willem III
47:58-58:47 - Het gruwelijke einde van de gebroeders de Witt: treurige brieven en de tragische band tussen Johan de Witt en Willem III
58:47-01:10:00 - Het onderzoek naar de grote collectie brieven van Johan de Witt: de redenen achter het grote archief, bijzondere onderzoeksmethoden, en de Johan de Witt zoals hij naar voren komt uit zijn correspondentie

Aflevering 38: Johan De Witt en Het Rampjaar

Voor aflevering veertig van Radio Horzelnest is er een zuiderbuur op bezoek, de Vlaamse historicus Kristof Smeyers. Met Kristof praten we over zijn boek ‘Raaf: Cultuurgeschiedenis in vogelvlucht’ dat onlangs verscheen bij Uitgeverij Ertsberg. De raaf (Corvus corax) is het grootste lid uit de kraaienfamilie. De vogel met haar glanzende zwarte vleugels kan een spanwijdte van zo’n 1,20 meter bereiken. In dit gesprek gaan we in op de rol die de raaf speelt in fabels, mythen en legenden. We bespreken waarom men vroeger deze vogel beschouwde als onheilsbode. En we staan natuurlijk stil bij hun buitengewone intelligentie van de raaf en de terugkeer van de raaf in Vlaanderen en Nederland. Kristof Smeyers is postdoconderzoeker aan de Universiteit Antwerpen bij het Ruusbroec Instituut. Vorig jaar promoveerde hij op het proefschrift getiteld ‘The flesh made word: stigmata in the public sphere in Britain and Ireland, 1830s-1930s’. Ook schreef hij samen met historicus en econoom Erik Buyst het boek ‘Het gestolde land’ (2016) over de economische geschiedenis van België. Veel luisterplezier!

Timestamps:  
00:00-08:15 – Introductie & Kristofs eerste ontmoeting met de raaf 
08:15-13:28 – De raaf tussen andere kraaiachtigen in de lage landen 
13:28-17:46 – De rol van de raaf in de Bijbel en het Gilgamesj-epos  
17:46-23:25 – De raaf bij de Vikingen, Alexander de Grote, en de CIA  
23:25-28:30 – Witte raven en de raaf in de rol van de boodschapper  
28:30-34:40 – De raaf in Noord-Amerika 
34:40-42:18 – De raaf bij de Romeinen 
42:18-52:33 – De relatie tussen mens en raaf in moderne tijden 
52:33-01:02:51 – Vermenselijkte raven en verraafde mensen 
01:02:51-01:05:36 – De herintroductie van de raaf in de lage landen 
01:05:36-01:07:58 – Kristofs volgende project

Aflevering 40: De raaf

Aflevering 41 is het vierde en laatste gesprek in de reeks over Amerikaans horror. Eerder al bespraken we het werk van Nathaniel Hawthorne, Edgar Allan Poe en H.P. Lovecraft. Vandaag is, als laatste, de Amerikaanse auteur Stephen King aan de beurt. Daarvoor hebben we twee King-kenners te gast: Joeri Pacolet en Evert-Jan van Leeuwen. Joeri benadrukt in zijn proefschrift dat de boeken van King meer zijn dan populaire pulpachtige pageturners. Al is Amerikaanse sterauteur zelf uiterst bescheiden over zijn literaire kwaliteiten. Hij noemde zijn werk een keer de literaire evenknie van een Big Mac met een grote portie Franse frietjes. Maar daarmee doet de schrijver zichzelf tekort. Dat blijkt onder meer uit de vele accolades die King ontving voor zijn oeuvre. Maar buiten de literaire kwaliteiten van zijn werk, heeft Joeri in zijn promotieonderzoek vooral aandacht voor de constructieve functie die Kings verhalen kunnen hebben om inzage te krijgen in de psychologische ontwikkeling van adolescenten en hun ambivalente belevingswereld. King heeft wel eens geschreven: “Een horrorverhaal maakt weer kinderen van ons. Het is de belangrijkste functie van een horror-roman om alle beschermende lagen af te breken en ons over de grenzen van alle taboes heen naar plaatsen te jagen waar we eigenlijk niet mogen komen.” In deze aflevering staan voornamelijk stil bij de King-klassiekers Salem’s lot, Pet sematary, The Shining, The Storm of the Century en Carrie.

Stephen King werd op 21 september 1947 geboren als zoon van Donald en Nellie King. Al vanaf zijn tweede jaar wordt hij samen met zijn broer David alleen opgevoed door z’n moeder. Hij studeerde Engels aan de universiteit van Maine en werd later docent Engels op de middelbare school. Al vrij jong begon hij met schrijven, maar had weinig succes. Vier romans en zestig korte verhalen had hij toegestuurd aan uitgevers en per kerende post retour gekregen. Het was de publicatie van ‘Carrie’ in 1974 die in één klap een einde maakte aan de armoede en onbekendheid. Na deze bestseller verschenen in een razendsnel tempo ‘Salems lot’, ‘The Shining’, ‘The Dead Zone’, ‘Cujo’, en ‘Pet sematary’. En later ook minder griezelige klassiekers zoals ‘Shawshank Redemption’ en ‘The Green Mile’. King heeft inmiddels meer dan vijftig ‘bestsellers’ op zijn naam staan en veel van zijn werk werd succesvol vertaald naar het filmdoek door regisseurs zoals Stanley Kubrick, David Cronenberg, George Romero en Brian DePalma. 

Evert-Jan van Leeuwen is literatuurwetenschapper en werkzaam als universitair docent Engelse taal en cultuur bij het LUCAS aan de Universiteit Leiden, en een specialist op het gebied van Amerikaanse en Engelse horror. Onze andere gast, Joeri Pacolet, is werkzaam als filosofiedocent in het voortgezet onderwijs. Daarnaast is ook hij literatuurwetenschapper. In 2016 promoveerde hij op het proefschrift getiteld: ‘Stephen Kings transcendente schrijvers. Een post-Jungiaanse analyse van de ‘puer aeternus’ in Kings fictie’, waarbij Evert optrad als co-promoter. Later is dit in bewerkte vorm uitgegeven bij Routledge onder de titel: ‘Transcendent Writers in Stephen King’s Fiction: A Post-Jungian Analysis of the Puer Aeternus’ (2020).
Timestamps:
00:00-06:39 – Introductie en eerste kennismaking met King
06:39-14:56 – Salem’s Lot: King als de Charles Dickens van de VS. 
14:56-40:21 – Pet Sematary: de samenleving en de vervreemding van de dood.
40:21-01:00:00 – The Shining: angsten rondom volwassen worden, vaderschap en de American Dream
01:00:00-01:09:25 – The Shining: het verschil tussen Kings roman en Kubricks verfilming
01:09:25-01:20:43 – Storm of the Century: de schaduwzijde van de gemeenschap
01:20:43-01:31:49 – King en de Bijbel
01:31:49-01:46:31 – Carrie & Christine: King over de American High School cult en lichamelijkheid 
01:46:31-02:00:28 – Kings literaire invloed & zijn heruitvinding van zichzelf

Aflevering 41: Stephen King

In aflevering 43 vieren we met letterkundige Annelies Schulte Nordholt het leven en werk van Marcel Proust. Op 18 november 2022 is het 100 jaar geleden dat Proust overleed. De bekendste passage uit zijn omvangrijke roman Op zoek naar de verloren tijd is misschien wel 'het madeleinemoment'. De Verteller nuttigt een brokje van een madeleine cakeje, gedoopt in een lepeltje lindebloesemthee, en beschrijft hoe deze smaaksensatie een herinnering oproept aan een moment dat hij vergeten was, maar dat nu weer tot hem komt omdat hij toen iets zeer vergelijkbaars proefde. 

De onwillekeurige herinnering, waar het madeleinemoment een voorbeeld van is, vormt een rode draad in Prousts verhaal. Maar Op zoek naar de verloren tijd gaat over nog veel meer: het is ook een verkenning van alle facetten van de liefde, een beschouwend, filosofisch werk over esthetiek en het komen tot het kunstenaarschap, en een scherpe karakterschets van de Franse samenleving in het fin de siècle. In deze aflevering neemt Annelies ons mee in Prousts leven en werk, en bespreekt zij ook twee knappe verfilmingen van (gedeelten van) de drieduizend pagina’s tellende roman.


02:36-07:50 Annelies’ eigen eerste kennismaking met Proust
07:50-14:30 Wie was Marcel Proust? 
14:30-19:22 Is Op zoek naar de verloren tijd een roman, een autobiografie, of een filosofisch essay? 
19:22-24:39 Of misschien een bildungsroman, of een esthetische studie?
24:39-31:04 Een knappe visualisering van zelfreflectie: Schlöndorffs verfilming van Een liefde van Swann
31:04-36:00 Le souvenir involontaire: het madeleinemoment en meer
36:00-41:07 Wat bedoelt Proust nu precies met ‘de verloren tijd’?
41:07-48:20 Kunst als remedie tegen de vergankelijkheid: Proust en Vermeers Gezicht op Delft
48:20-59:06 De onwillekeurige herinnering verbeeld: Raul Ruiz’ film Le Temps Retrouvé
59:06-1:03:52 Vieringen tijdens het Proustjaar: Studium Generale lezingen en een bijzondere dag in de Muziekhaven te Zaandam met Leo Samama en Maria en Nathalia Milstein.

Aflevering 43: Marcel Proust

In aflevering 46 schuift voor de tweede keer bij ons aan: historica Ineke Huysman. Vorige keer sprak ik met haar naar aanleiding van het verschijnen van de brievenbundel Johan de Witt en het Rampjaar. Maar er is een goede reden om haar nogmaals te gast te hebben. Samen met Ad Leerintveld heeft Ineke Huysman nog een prachtige brievenbundel samengesteld. Ditmaal over een andere maar niet minder beroemde Nederlandse staatsman: Constantijn Huygens. Samen kozen zij 38 brieven uit de correspondentie van Huygens. In het boek zien we van elke brief het origineel en de hertaalde transcriptie, en elke brief is voorzien is van een begeleidende tekst geschreven door verschillende historici. De nieuwe brievenbundel draagt de titel: ‘Constantijn Huygens, een leven in brieven’ en is verschenen bij uitgeverij Catullus. In deze aflevering praten we over het leven en werk van Huygens, zijn veelzijdige correspondentie netwerk en zijn verschillende bezigheden. Van musiceren, dichten en parfums maken tot het ontwerpen van tuinen en het verzamelen van kunst. Veel luisterplezier!

Timestamps: 
00:00-02:13 - Introductie
02:13-07:48 - Overeenkomsten en verschillen tussen Huygens en De Witt
07:48-11:01 - Huygens’ familie, opvoeding, en huwelijk met Suzanna van Baerle
11:01-14:34 – Secretaris van stadhouder Frederik Hendrik
14:34-24:51 – Correspondentie met invloedrijke vrouwen. 
24:51-28:56 – Architectuur: Hofwijck en Den Haag
28:56-32:36 – Musicus, kunstkenner en bekende correspondenten
32:26-34:34 – Alle brieven van Huygens online
34:34-43:48 – Huygens als parfumeur
43:48-47:50 – Meer informatie over de ontsluiting van Huygens’ correspondentie

Aflevering 46: Constantijn Huygens

Voor aflevering 47 van Radio Horzelnest verwelkom we dichteres, essayist en vertaler Anneke Brassinga. We zijn zeer verheugd dat ze bij ons wil aanschuiven voor een gesprek over haar vertaling van de klassieker ‘A Passage to India’ uit 1924 van de Britse schrijver E.M. Forster. ‘Overtocht naar India’ verscheen in 1985 en is in 2019 in hernieuwde uitgave verschenen bij Uitgeverij Athenaeum. In het verleden volgde Anneke Brassinga een opleiding literair vertalen aan de Universiteit van Amsterdam. In 1975 verscheen haar eerste vertaling. Zij vertaalde ‘Burmese Days’ van George Orwell. Later koos ze ook werk van onder meer Oscar Wilde, Vladimir Nabokov, Patricia Highsmith, Sylvia Plath, Jean-Jacques Rousseau, Marcel Proust en Jules Verne. Daarnaast maakte Anneke naam met haar eigen proza en vooral ook haar eigen poëzie. Van haar hand verschenen verschillende dichtbundels, waaronder: ‘Aurora’ (1987), ‘Thule’ (1991), ‘Zeemeeuw in boomvork’ (1994), ‘Ontij’ (2010), en in 2019 ‘Verborgen tuinen’. Zowel haar vertaalwerk als haar dichtwerk werd meermaals geprezen en bekroond. Zo ontving zij onder meer de Constantijn Huygensprijs en de P.C. Hoofdtprijs voor haar poëzie-oeuvre. 
Edward Morgan Forster leefden van 1879 tot 1970 en schreef onder meer ‘A Room with a View’ (1908), ‘Howards End’ (1910) en als laatste boek ‘A Passage to India’. De titel ontleent hij aan een gelijknamig gedicht van Walt Whitman. Hierin bezingt de negentiende-eeuwse Amerikaan de zegening van de moderne beschaving: de opening van het Suezkanaal, de trans-Atlantische telegraafkabel en de transcontinentale spoorweg in de Verenigde Staten. Deze technologische vooruitgang maakt de overtocht naar India nog korter. Net als Columbus ooit zocht naar een kortere overtocht naar de Oost. In zijn techno-optimisme denkt Whitman dat dit de manier is om landen en volkeren dichter bij elkaar in te brengen. Door de afstanden te slechten, kun je de geschillen en vijandigheden beslechten en worden mensen vanzelf humaner naar elkaar. Welnu, Forster toont het tegendeel. De overtocht van Engeland naar India is inderdaad korter dan ooit te voren, tegelijkertijd liggen dankzij koloniale oppressie, vooroordelen en wederzijds onbegrip de volkeren verder uiteen dan ooit. Vooral in Brits-Indië lijken de afstanden tussen mensen welhaast onoverbrugbaar.

Timestamps
00:00-02:40 – Introductie
02:40-11:38 – Opleiding tot literair vertalen, Burmese Days & A Passage to India
11:38-20:40 – Begin van A Passage to India, hoe schrijft Forster, ontmoeting Aziz en Mrs. Moore
20:40-36:13 – Tocht naar de Marabarheuvels en de echo
36:13-45:15 – Rechtzaak van Aziz, Adela’s biecht en het conflict tussen Aziz en Fielding
45:15-51:05 – Anneke in India
51:05-01:04:06 – Einde van A Passage to India

Aflevering 47: A Passage to India

In aflevering 49 van Radio Horzelnest is filosoof Gijs van Andel te gast. Al een aantal jaar volg ik, Norbert Peeters, in mijn vrije tijd een Practicum Filosofisch Lezen onder leiding van Gijs en Annelies de Bakker, beiden alumni van het Instituut Wijsbegeerte van onze Universiteit Leiden. Elke maandagavond komen we met filosofie studenten en alumni samen om een filosofische tekst te lezen en te bespreken. Al een tijdlang koester ik de wens om, bij wijze van experiment, te kijken of zo’n leespracticum zich ook laat vertalen naar een podcastgesprek. Doorgaans hebben Rafaëlle en ik hier gesprekken over uiteenlopende onderwerpen: historische gebeurtenissen, romans, wetenschappelijk onderzoek, enzovoort. In deze aflevering wil ik pogen om het over een andere boeg te gooien. De insteek is om geen gesprek te voeren over filosofie maar om een filosofisch gesprek aan te gaan. Gijs stelde voor om daarbij één filosofisch citaat ter hand te nemen, als leidraad voor het gesprek: Im Menschen schlägt die Natur ihre Augen auf und bemerkt, dass sie da ist, toegeschreven aan de Duitse filosoof Friedrich Schelling. Veel luisterplezier!

Gijs van Andel (MA) studeerde Geschiedenis en Filosofie aan de Universiteit Leiden. Momenteel is hij werkzaam als docent filosofie in het middelbaar onderwijs. Daarnaast is hij redacteur en bedenker van de website: www.filosofie.xyz. Op deze website vind je tal van vragen, voorbeelden en oefeningen voor onderwijzers en andere geïnteresseerden. De website kan je op weg helpen bij het lezen en schrijven van filosofische teksten, het voeren van een filosofisch gesprek of het geven van een filosofieles.

Aflevering 49: Filosofisch practicum

Voor aflevering 50 van Radio Horzelnest hebben we plantkundige Ive De Smet en kunsthistoricus en musicoloog David Vergauwen te gast, voor een gesprek over de herkomst van enkele welbekende landbouwgewassen. Samen bedachten ze een zeer opmerkelijke en interessante kruisbestuiving tussen twee vakgebieden die doorgaans niets met elkaar vandoen hebben: kunstgeschiedenis en de evolutie en genetica van landbouwgewassen. Ze noemden het nieuwe onderzoeksveld: Art-Genetics, waarbij zij de evolutie van groenten, fruit en granen bestuderen aan de hand van kunst. De herkomst van landbouwgewassen is al langer een onderwerp van veel onderzoek. Ook natuurgeleerden als de Zwitserse botanicus Alphonse Pyramus de Candolle en de beroemde Britse bioloog Charles Darwin bogen zich over dit onderwerp. Maar zij gingen niet te raden bij oude schilderijen, prenten, houtsnijwerk en andere culturele artefacten. Niet alleen zijn groente, fruit en granen al lange tijd een geliefd onderwerp voor bijvoorbeeld stillevens, maar dergelijke kunstwerken bevatten vaak een schat aan informatie. Een prachtige combinatie van kunst en wetenschap en een goede reden voor een gesprek over de herkomst van wortels, aardappels, graan, aardbei en ananas. 

David Vergauwen is als docent werkzaam bij Artesis Plantijn Hogeschool in Antwerpen en bij het MADOC in Brussel. Ook is hij auteur. Van zijn hand verschenen verschillende boeken, waaronder ‘Maçonnieke chansons in negentiende-eeuws België’ verschenen in 2017 en ‘Joseph Ryelandt: Een culturele biografie van een romantisch componist in het fin-de-siècle Brugge’ verschenen in 2020. Ive De Smet is hoofddocent aan de Universiteit Gent, en groepsleider bij het Vlaams Instituut voor Biotechnologie. Ive heeft een indrukwekkende lijst van artikelen en boekbijdrages op het gebied van plantgenetica en plantenfysiologie op zijn naam. We zijn zeer verheugd dat ze uit Vlaanderen naar Leiden wilden komen om bij ons aan te schuiven voor een gesprek. 

Timestamps: 
00:00-02:02 – Introductie 
02:02-09:15 – Watermeloen & de start van ArtGenetics
09:15-33:00 – Wortel 
33:00-58:02 – Aardappel 
58:02-01:05:50 – Graan 
01:05:50-01:20:15 – Aardbei
01:20:15-01:32:35 – Ananas
01:32:35-01:37:37 – De toekomst van ArtGenetics

Aflevering 50: Geschiedenis van groente & fruit

Na een korte radiostilte is Radio Horzelnest terug met aflevering 52. Hierin schuift docent en historicus Roderick Nieuwenhuis bij ons aan voor een gesprek naar aanleiding van zijn boek ‘Een simpel leven: Waarom ons verlangen naar eenvoud complexer is dan we denken’, bij uitgeverij Ambo|Anthos. ‘Simpel leven’ is een kritische verkenning van ons eenvoudsverlangen, waarbij Roderick tal van paden bewandelt door de literatuur, filosofie en het natuurschrijven. Ook zoekt hij veel nationale en internationale kenners op die hem verder op weg helpen. De laatste jaren lijkt minimalisme populairder dan ooit. Tal schrijvers en influencers adverteren het simpele leven, met bijhorende buzzwords zoals ‘ontspullen’, ‘tiny house movement’ en #vanlife. Ook ons verlangen naar een authentiek leven in de ongerepte natuur is groot. Luxueuze boomhutten en andere glamping-plekken, waar je kan genieten van de grootsheid en verlatenheid van de wildernis, schieten als paddenstoelen uit de grond. Roderick laat zien dat de zoektocht naar een vita simplex geen nieuw verschijnsel is, maar diepe wortels kent. Bovendien blijkt minimalisme vaak veel lastiger in te praktijk te brengen dan gedacht. Kortom, er kleven tal van kritische kanten aan het simpele leven. In deze aflevering staan we uitgebreid stil bij het werk ‘Walden, or Life in the Woods’ van Amerikaanse filosoof en eenvoudsprediker Henry David Thoreau, maar ook Frederik van Eedens gelijknamige kolonie. En Roderick reflecteert aan de hand van verschillende films en boeken op onze hedendaagse hang naar eenvoud, nostalgie wildernisverlangen.  

Roderick is alumni geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Als journalist schreef hij veel bijdrages voor onder meer NRC Handelsblad, De Groene Amsterdammer en The Times Literary Supplement. Tegenwoordig is hij werkzaam als docent journalistiek aan de Hogeschool Windesheim in Zwolle.

Aflevering 52: Een simpel leven

In aflevering 53 verkennen we de vroegste bewoningsgeschiedenis van ons land met archeologen Gerrit Dusseldorp en Yannick Raczynski-Henk. Samen schreven zij: ‘De eerste mensen in de Lage Landen’ (Uitgeverij Koninklijke van Gorcum, 2022). Hierin verkennen zij op een speelse en toegankelijke wijze de verschillende facetten van het leven van onze verre voorouders en hun fylogenetische familieleden, die tijdens de prehistorie de Lage Landen aandeden. Eerst leiden ze de lezer langs enkele belangrijke mijlpalen in de ontwikkeling van hun vakgebied. Van lessen uit de evolutieleer en de ontwikkeling van dateringstechnieken tot reconstructies van het voorouderlijke landschap en de meest recente ontwikkelingen in DNA-onderzoek. Bovendien blijken we niet de enige mensachtige die deze contreien bewoonde. We leren over de anatomisch moderne mens maar ook over anders Hollanders van weleer, waaronder de Heidelbergmens en de neanderthaler. Op kundige en komische wijze presenteren de auteurs de nieuwste inzichten in de archeologie en paleoantropologie en daarbij schuwen ze niet om gewaagde hypotheses te delen en halsstarrige mythes de kop in te drukken. Veel luisterplezier!

Gerrit Dusseldorp is universitair docent aan de Faculteit Archeologie, Universiteit Leiden. In aflevering 8 was hij al eens te gast om te praten over de stamboom van de mens. Yannick Raczynski-Henk is buitenpromovendus bij dezelfde faculteit. Verder verricht hij onderzoek in Armenië en Georgië, om inzage te krijgen naar de vroegste migraties van hominiden buiten Afrika. Ook is hij buitengewoon bedreven in het analyseren en tekenen van vuurstenenwerktuigen. Hij geeft geregeld cursussen en maakt veel wetenschappelijke illustraties. Ook schreef hij een Engels- en Nederlandstalige handleiding getiteld: ‘Het tekenen van vuurstenen artefacten’, verschenen bij Sidestone Press. En hij schreef het boek getiteld ‘Met uitzicht op Ararat’, dat in 2020 verscheen bij Brave New Books. 

Timestamps: 
00:00-04:20 – Introductie 
04:20-12:27 – Waarom prehistorische archeologie?
12:27-18:50 – Relatie van archeologie met de natuur- en menswetenschappen
18:50-27:00 – Oermensen, belang amateurarcheologie en waarom de Lage Landen
27:00-32:52 – Kort Intermezzo over archeologische illustraties
32:52-52:15 - Chronologie van menselijke bewoning in Nederland
52:15-01:21:40 - Paleodieet, verzamelen en jagen
01:21:40-01:41:33 – Symbiose met de hond
01:41:33-01:44:53 – Outro

Aflevering 53: Eerste mensen in de Lage Landen

In aflevering 54 van Radio Horzelnest is journalist en schrijver Marco Visscher te gast. We spreken hem over zijn nieuwe boek: Waarom we niet bang hoeven te zijn voor kernenergie – De emoties en de feiten, verschenen in 2022. Naast een positief pleidooi over kernenergie, verdiept Marco zich in dit boek in de historie achter de splijting van het atoom, kernwapens en kernenergie. Ook verkent hij de opkomende maatschappelijke angsten en het verzet tegen kernwapens, en later kernenergie. Daarbij belicht hij de rol van milieuorganisaties daarin, en het aandeel van de kernrampen bij Tsjernobyl en Fukushima, tot slot, richt hij zich ook op de hedendaagse discussies rondom kernindustrie, kernwapens, kernenergie en kernafval. 
.
Marco Visscher is onafhankelijk journalist en energiedeskundige en van zijn hand verschenen tal van interviews en journalistieke reportages in Nederlandse en Belgische tijdschriften en kranten, waaronder De Groene Amsterdammer, Vrij Nederland, Trouw, De Volkskrant, De Morgen en Humo. Ook schreef hij verschillende boeken en boekbijdrages. Zo publiceerde hij in 2018 het boek ‘De energietransitie: Naar een fossielvrije toekomst, maar hoe?’, en was hij medeauteur van het boek ‘Ecomodernisme: het nieuwe denken over groen en groei’, dat verscheen in 2016. Alle boeken verschenen bij uitgeverij Nieuw Amsterdam. Al jaren verdiept Marco zich in thema’s als energie en energietransitie, landbouw, duurzaamheid, globalisering, klimaatproblematiek, en wildernis- en natuurdenken, maar ook politieke en maatschappelijke onderwerpen vragen zijn aandacht. Marco werkte ook mee aan de oprichting van de Europese milieuorganisatie, RePlanet en host hij zijn eigen podcast getiteld: “Welkom in het Antropoceen”. 

TIMESTAMPS
0:00-4:23 – Inleiding & Wat is ecomodernisme? 
4:23-16:00 – Recente positieve geluiden en de stand van zaken in de kernenergie. 
16:00-33:07 – Angst voor straling, begin van het atoomtijdperk en vaders van de kernfysica
33:07-42:04 – Kernbommen en de kernwapenrace.
42:04-51:00 – Dwight Eisenhower & Atoms for Peace speech, kernenergie in Nederland
51:00-01:02:40 – Eerste protestmars in Nederland, Günther Schwab & Greenpeace.
01:02:40-01:24:45 – Kernrampen,  Three Mile Island & Tsjernobyl. 
01:24:45-01:32:29 – Komen we de angst voor kernenergie ooit te boven?

Aflevering 54: Het atoomtijdperk

Voor aflevering 55 van Radiohorzelnest daalt filosoof Linde De Vroey af uit de Schotse hooglanden voor een gesprek over haar promotieonderzoek naar zogeheten rewilding of herwilderingsprojecten. De laatste jaren schieten dergelijke projecten als paddenstoelen uit de grond. Herwildering betreft een nieuw stroming in natuurbehoud. Centraal hierbij staat veelal het herstel van natuurlijke processen, vaak via de herintroductie van herwilderde herkauwers en apex predatoren, om zo te komen tot een heropleving van de wilde natuur. In haar onderzoek richt Linde zich op een filosofische analyse van de aannames en soms verborgen premisses van herwildering, met name de verschillende natuur- en mensopvattingen die schuilgaan achter deze trend. Daarnaast richt zij zich ook op culturele kant van herwildering. Hiervoor doet Linde veldonderzoek in Schotland. Ten opzichte van andere landen neemt Schotland een vrij unieke plek in wat betreft herwilderen. Waar deze trend doorgaans gepaard gaat met het uitbannen en uitsluiten van menselijke invloeden, speelt de mens in verschillende Schotse projecten juist een centrale rol. Hier lijkt herwildering naast de restoratie van het Caledonische woud ook te betekenen: het scheppen van een hernieuwde band tussen mens en natuur.

Onze gast Linde De Vroey studeerde geschiedenis aan de Universiteit van Gent en wijsbegeerte aan de Universiteit van Antwerpen. Aan die laatste universiteit is zij werkzaam als promovenda bij het departement Wijsbegeerte, waarbij zij zich richt op het thema rewilding en de rol van geschiedenis, traditie en andere culturele aspecten in herwilderingsprojecten. Ook is zij medeoprichter van audiocollectief Wilderhistories.

TIMESTAMPS
00:00-01:42 – Introductie 
01:42-22:27 – Veldwerk in Schotland, Schotse landschap als ecologische ramp, herwilderen van het Caledonische woud en de Gaelic-cultuur.
22:27-34:09 – “re” in “rewilding”, historische aspect van ecologische herwildering, basislijn, problematische relatie tussen mens en wildernis.
34:09-40:35 – “wild” in “rewilding”: invloed van de Romantiek, hang naar het verleden en de hang naar het wilde, beeldvorming van inheemse “natuurvolkeren” en wildernistoerisme
40:35-57:43 – Amerikaanse invloed op het hedendaagse wildernisideaal, frontiers, historische en ahistorische wildernis, Amerikaans kritiek op het dualisme mens en wildernis.
57:43-01:14:00 – Mens-incluis herwilderen in Schotland, taalsporen in het landschap van Glenmoriston en Dundreggan.
01:14:00-01:21:25 – Nostalgie als nieuwe verhaal van thuiskomst.

Aflevering 55: Herwildering

Aflevering 56 van Radio Horzelnest staat in het teken van kleuren. Met kunsthistorica Helen Westgeest praten we over dit alomtegenwoordige, maar toch ook zo ongrijpbare fenomeen. We bespreken kleurgebruik in kunstuitingen door de eeuwen heen: van de rode en gele oker van steentijdrotsschilderingen tot aan kleuren in de digitale omgeving. Helen vertelt over de invloed van mengingen van verf en licht, en over verschillende kleurenhierarchiën en -theorieën. Zo is het bijvoorbeeld geen toeval dat de kleur paars peren al vergezeld vanaf Pompeï, of dat chirurgen groen dragen. 
Als er iets kleurrijk is, dan zijn wij mensen het zelf wel. Helen vertelt in deze podcast ook over haar onderzoek naar huidskleur in de beeldende kunst: de kunst van het zo goed mogelijk weergeven van die huid, en de wijze waarop kunstenaars de vooroordelen rondom verschillende huidskleuren uitdagen en bevragen. 
Ook vertelt Helen ons over visual literacy: de kunst van het kijken. Waarom krijgen we wel lees- en rekenonderwijs, maar leren we op school maar zo weinig onderscheiden in alles wat we overal om ons heen aan beeld voorgeschoteld krijgen? Goed nieuws voor wie zich daar zelf in wil bekwamen: i.s.m. andere wetenschappers heeft Helen een gratis te volgen online cursus visual literacy gemaakt! Deze module is nog steeds in ontwikkeling en wordt voortdurend verbeterd. De huidige versie vindt u hier: https://rise.articulate.com/share/Hn3UWxA2VaK6v8C6ty9DnGanB9Ljxluv.

Veel luister- én kijkplezier!

00:00-02:31 Introductie
02:27-05:20 Helen’s fascinatie voor kleur, en voor paars in het bijzonder 
05:20–10:30 Kleurenleer: primaire, complementaire en tertiaire kleuren (in de schilderkunst en commercie)
10:30–16:20 Mengingen van verf, licht en tijd op schilderijen
16:20–24:25 Geen universele taal voor, ideeën over en zicht op kleur
24:25-31:15 Historische en culturele verschuivingen in onze kijk op kleuren
31:08–37:29 Keken ze in Pompeï beter dan wij vandaag de dag? 
37:29–43:44 Visual literacy: wat is goed kijken? 
43:44–52:58 De veelkleurigheid van mensenhuid door de eeuwen heen
52:58–58:11 Helens nieuwe boek: hoe bevragen hedendaagse kunstenaars vooroordelen rondom huidskleur?
58:26–01:02:54 Huidskleur in Pantone in Angelica Dass’ The Colors We Share
01:02:54–01:07:42 De beleving van (verf)huid bij Francis Bacon
01:07:42–01:18:20 Komt een dermatoloog bij de kunsthistorica: visual literacy en simultaan contrast in de geneeskunde

Aflevering 56: Kleuren

In aflevering 57 is Rogier van Vugt te gast voor een gesprek over de Flora van Macaronesië. Rogier is Hoofd Horticultuur bij de Hortus botanicus van de Universiteit Leiden en plantenkenner par excellence. Een van zijn favoriete reisbestemmingen zijn de eilandengroepen die samengebundeld de naam Macaronesië dragen. Hiertoe behoren: de Canarische eilanden, Madeira, de Selvagens eilanden, de Azoren en de verderop gelegen Kaapverdische Eilanden. Wat Rogier naar deze bestemming trekt is de unieke eilandflora. Hier vind je plantensoorten die nergens anders ter wereld groeien. Van reusachtige melkdistels en drakenbloedbomen tot de het liefelijke Madeira viooltje. Bij zijn eilandbezoeken is Rogier bijzonder geïnteresseerd in orchideeën. Macaronesië huisvest verschillende uiterst zeldzame endemische orchideeën. Rogier speurt deze op met hulp van lokale plantenvrienden en legt ze vast voor de wetenschap. Maar deze aflevering gaat over veel meer dan de flora van Macaronesië. Ook andere plantenexpedities, die hij samen met zijn vrouw Petra maakten, passeren ook de revue. En Rogier deelt zijn kijk op problemen rondom invasieve exoten, ontbossing en flora-bescherming. Bovenal wijst hij ons op het belang van botanie. Planten behoren volgens hem tot de hardware van het leven op onze planeet. Bovendien vervelen planten geen minuut, mits je er oog voor krijgt. Het gesprek eindigt wat vreemd! We waren vergeten te vragen waarom Rogier al deze reizen en foto’s van bijzondere flora maakt. Na de outro vind je daarom nog ongeveer een kwartier audio als uitsmijter. Veel luisterplezier!

Volg zijn Instagram-kanaal (@rogiervanvugt) voor prachtige en informatieve beelden van bijzondere planten of bezoek zijn fotopagina op: pbase.com/rogiervanvut. 

TIMESTAMPS
00:00-01:56 – Introductie
01:56-12:00 – Canarische eilanden, eerste reizen naar Tenerife, Rogiers liefde voor eilandendemen, drakenbloedboom, Teide en laurierbossen.
12:00-:17:38 – Madeira,  belang van Laurierbossen, Levadas, voorbeelden van eilandevolutie, gevolgen van invasieve exoten op eilanden, de hortensiaplaag op de Azoren en de bremplaag op Madeira.
17:38-21:23  – Intermezzo: kritiek op de exotenaanpak in Nederland en Europa. Ook in contrast Azoren, Mallorca  
21:23-32:13 – Madeira, lokale plantenkenners, zoektocht naar de zeldzame endemische dennenorchis (Goodyera marcophylla), flora-bescherming op Madeira, wild verzamelen, in cultuur brengen en de Wollemi-den.
32:13-42:05 – horticulturele vondsten, nieuwe endemische soort duizendguldenkruid op de Azoren, endemische Aeonium-soorten, redenen voor fotograferen in de natuurlijke habitat, hoe Rogier planten vastlegt, de bijzondere flora van Mallorca en het geitenprobleem. 
42:05-52:34 – Relatie tussen ontbossing en klimaatverandering, de nevelwouden van Maleisië, belang van regenwoud, voorbeeldige natuurbescherming op de Seychellen, Coco de mer en de redding van de Edelweiss.
52:34-01:02:30 – Rogiers volgende reisbestemmingen, vondst van de ‘zeldzaamste’ orchidee van Europa, bestuivingsbiologie op eilanden en outro. 
01:02:30-01:02:41 – Outro 
01:02:41-01:15:35 – Waarom maakt Rogier foto’s? planten behoeven ambassadeurs, APG en de dead-horse-arum.

Aflevering 57: Flora van Macaronesië

Boven een artikel over een plattelandsarts in Amerika prijkt de titel: “His endless work has its own rewards”. Oftewel, de Sisyfusarbeid van  de huisarts komt met zijn eigen beloningen. Ook huisarts en docent dr. Pieter Barnhoorn beschouwt zijn beroep als een titanenklus en toch is er volgens hem niets mooier dan huisarts zijn. Maar hoe wordt je eigenlijk een goede huisarts? Aflevering 59 van Radio Horzelnest gaat over professionaliteit in de zorg en identiteitsvorming bij huisartsen in opleiding. Op 2 februari jongstleden promoveerde Pieter met het proefschrift getiteld: ‘On becoming a GP: professional identity formation in GP residents’. Vrij naar het Nederlands vertaald: ‘Over het worden van een huisarts: professionele identiteitsvorming in huisartsen in opleiding’. In deze aflevering gaan we met Pieter in gesprek over zijn onderzoek en zijn kijk op huisarts-zijn. Pieter reflecteert al langere tijd op zijn leest en probeert daarbij antwoorden te formuleren op de vragen: hoe ga je denken, voelen en handelen als een goede huisarts? Wat is eigenlijk je rol als huisarts? En hoe leid je iemand op als huisarts? Volgens Pieter komen mensen niet alleen bij de huisarts voor medische expertise maar ook voor menselijk contact. Hij breekt een lans voor de waarde van ‘echt contact’ en onderstreept daarbij het belang van kritische introspectie en de meerwaarde van literatuur, kunst en poëzie in de professionele identiteitsvorming van de huisarts in spe. 

Dr. Pieter Barnhoorn studeerde geneeskunde aan de Universiteit Leiden en specialiseerde zich in seksuologie en huisartsengeneeskunde. Tegenwoordig is hij werkzaam als huisarts en tevens als universitair docent bij huisartsgeneeskunde aan het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Ook is hij voorzitter van de werkgroep professionaliteit bij de Nederlandse Vereniging voor Medisch Onderwijs (NVMO) en voorzitter commissie professionaliteit, bij het LUMC. Sinds vorig jaar hebben we Pieter ook gevraagd als voorzitter van onze commissie van Studium Generale. Pieter schrijft regelmatig over het thema professionaliteit. Zo werkte hij als coauteur en redacteur aan het boek Professionaliteit in de zorg: Reflecteren op je professie dat verscheen in 2021.

Timestamps:
00:00-07:37 – Introductie en Pieters eerst patiëntcontact als huisarts in opleiding.
07:37-19:07 – Waarom een promotieonderzoek naar professionaliteit in de zorg? Patiëntdemonstratie colleges, praktijkervaring professionaliteit.  
19:07-31:44 – De menselijke kant van het arts-patiëntgesprek, probleem van toetsing en controle, professionele identiteitsvorming. 
31:44-41:14 – Patiëntklachten over professionaliteit, kenmerken van onprofessioneel gedrag.
41:14-58:14 – Relatie tussen opleider en arts in opleiding, generatieverschillen in professioneel gedrag, werk-privé balans, belang van inleving en empathie en echt contact.
58:14-01:25:30 – Het belang van literatuur, muziek en poëzie, Bob Dylan, Judith Herzberg en Gerard Reve.

Aflevering 59: Hoe word je huisarts?

In aflevering 60 vertelt Martine Berenpas over de filosofie van Emmanuel Levinas (1906-1995). Levinas’ leven bestreek bijna volledig de twintigste eeuw: de eeuw van het Stalinisme, de Eerste en Tweede Wereldoorlog, de Vietnamoorlog, en andere gewelddadige conflicten die van grote invloed waren op Levinas’ filosofie en hem aanzetten tot het formuleren van wat wel een ‘ethiek van de Ander’ wordt genoemd. In dit gesprek vertelt Martine hoe de oneindige verantwoordelijkheid voor de Ander ons volgens Levinas van de zwaarte van het leven, van ons eigen zijn, bevrijdt. Bovendien zal blijken dat de Ander weliswaar de centrale positie in Levinas’ filosofie heeft, maar dat dat niet betekent dat Levinas zich alleen maar met de Ander, en niet met het zelf bezighoudt. 

Martine Berenpas is docent en promovenda aan het Instituut voor Wijsbegeerte van de Universiteit Leiden. In haar dissertatie verbindt ze het werk van Emmanuel Levinas met de vroege Daoïstische tekst Zhuang Zi. Martine doceert feministische theorie, Aziatische filosofie, en de mimetische theorie van René Girard, zowel bij het Leiden University College als het Hoger Onderwijs voor Ouderen. Ze publiceerde artikelen en boekbijdragen over Sartre, Girard, en onderwerpen als terrorisme en de ethiek van het martelen, maar ook over gastvrijheid en uiteraard veel over het denken van Emmanuel Levinas. Sinds 2022 vormt zij met Cees Zweistra ook het bestuur van de Levinas Studiekring.

Aflevering 60: Emmanuel Levinas

In aflevering 61 van Radio Horzelnest schuift wetenschapshistorica en -journaliste Geertje Dekkers bij ons aan voor een gesprek over Antoni van Leeuwenhoek. Afgelopen april 2023 verscheen Geertje’s boek ‘Veel, klein en curieus: de wereld van Antoni van Leeuwenhoek’ bij Uitgeverij Het Spectrum. Eerder verscheen van haar hand onder meer ‘Waanwijze lasterbende: De geboorte van de wetenschap in acht ruzies’ (2018). Als wetenschapsjournaliste schrijft ze voor verschillende tijdschriften en kranten, waaronder Historisch Nieuwsblad, Quest, en de Volkskrant. Naar aanleiding van haar nieuwe boek gaan we vandaag in gesprek over de beroemde Delfste microscopist. Van Leeuwenhoek werkte als lakenkoopman, landmeter, wijnroeier en kamerbeheerder van de Heren Schepenen in de Prinsenstad. Maar hij speelde zichzelf vooral in de kijker met zijn kleinkijkerij. Evenals geleerden en tijdsgenoten zoals Nehemiah Grew, Robert Hooke, Jan Swammerdam en Marcello Malpighi, wendde ook Van Leeuwenhoek zijn onderzoekende oog naar de microwereld. Zijn kleine zelfgemaakte microscoopjes, met enkelvoudige druppelvormige lens ter grootte van een speldenknop, verleende hem toegang tot een wereld die zich pas net ontsloten was, met vergrotingen tot 270 maal. In deze laatste aflevering van 2023 laat Geertje Dekkers je kennismaken met de nalatenschap van Antoni van Leeuwenhoek. Veel luisterplezier! 

TIMESTAMPS
00:00-03:33 – Introductie 
03:33-16:30 – Vroege leven van Antoni van Leeuwenhoek, blauwalg in het Berkelse Meer, lensgebruik in de lakenhandel en uitvinding van de microscoop
16:30-30:37 – Contact Reinier de Graaf, entree bij de Royal Society, Leeuwenhoeks lenzen en preparaten. 
30:37-40:37 – Leeuwenhoeks observaties, experimenten en beschrijvingen van de microwereld. 
40:37-51:20 – Descartes’ deeltjesleer, Leeuwenhoeks grootste blunder, zaadcellen en nog meer experimenten.
51:20-55:56 –Visualizing the Unknown en theoriegeladenheid van de waarneming.
55:56-57:43 – Afsluiting

Aflevering 61: Antoni van Leeuwenhoek

In aflevering 62 vertelt dr. Annelies Schulte Nordholt over het schrijfproject Lieux, ofwel Plaatsen, van de Franse schrijver Georges Perec (1936-1982).

Samen met prof.dr. Manet van Montfrans en promovendus Lingyun Lai organiseert Annelies een voor alle geïnteresseerden toegankelijk congres over dit bijzondere project. Het congres is van 25 t/m 27 januari en vindt plaats in Leiden. Meer informatie over het congres: https://www.universiteitleiden.nl/age.... 

De Lieux is een groot schrijfproject dat Perec in de jaren zeventig ondernam. In dat project koos Perec plaatsen in Parijs uit die voor hem persoonlijk belangrijk waren, en zes jaar lang schreef hij iedere maand over een van die plaatsen twee teksten: een Réel, een ter plekke geschreven verslag van wat hij op die plaats op dat moment meemaakte, en een Souvenir, waarin hij zichzelf aan het werk zette om herinneringen aan diezelfde plaats op te halen. Samen met de foto’s van een bevriende fotografe vormen deze teksten een uniek archief van Parijs in de jaren zeventig, maar ook van de markante geest van Perec. Onlangs zijn alle Réels en Souvenirs voor het eerst voor iedereen toegankelijk gemaakt, in boekvorm, maar ook online. Annelies vertelt in deze podcast over het project, Perecs werkwijze, en haar onderzoek naar Perecs interesse in de retorica, waarover zij in 2022 Georges Perec et ses lieux de memoire: Le projet de Lieux publiceerde. 

Veel luisterplezier!

Voor een digitale wandeling door Perecs Lieux: https://lieux-georges-perec.seuil.com/

TIME STAMPS

00:00-02:25 Introductie
02:25-07:08 Wie was Georges Perec? En Annelies’ eigen band met deze markante schrijver
07:08-15:28 Perecs Lieux: een introductie
15:28-24:35 Perecs Lieux en de jaren zeventig: de tijd van conceptual art, sociologische aandacht voor het dagelijks leven – Perecs “ondergewone”.  
24:35-28:15 Perecs Lieux en de psychoanalyse
28:15-33:09 De plekken van Perec: van vervallen straten tot de sjieke wijken in Parijs
33:09-38:41 Annelies leest voor uit en vertelt over de serie rondom La rue Vilin
38:41-44:53 De vermenging van privé en collectief geheugen, herinneringen en momentopnamen, in foto’s en tekst in de Lieux.
45:57-56:09 Annelies’ onderzoek naar Perecs interesse in de retorica, haar boek Georges Perec et ses lieux de mémoire: Le projet de Lieux, en de online publicatie van Perecs Lieux.  
56:09-01:01:15 Het congres over Perec eind januari in Leiden, met filmavond: Perecs Les Lieux d’une fugue, de plaatsen van een ontsnapping
01:01:15-01:04:00 De plaatsen van Perec zijn gemeenplaatsen – in Parijs en de retorica, en ook in het collectieve geheugen

Aflevering 62: De Parijse Plaatsen Van Georges Perec

Aflevering 63 van Radio Horzelnest staat in het teken van een gevederde vriend van de mens: de ooievaar (Ciconia ciconia). Hiervoor hebben we schrijver en ooievaarkenner Kester Freriks uitgenodigd. Onlangs verscheen van zijn hand ‘De ooievaar’, het laatste nummer in de boekenreeks ‘De Vogelserie’, van uitgeverij Atlas Contact. Geen enkel vogel lijkt zich zo diep te nestelen in de Nederlandse cultuur als deze karakteristieke langpoot. Over de vogel doen tal van verhalen, legenden en interessante geschiedenislessen de rondte. Kester dist er een flink aantal op uit de uitgebreide ooievaarsliteratuur. Maar hij staat ook uitvoerig stil bij het leven van de ooievaar, van de nesteldrang, de vliegdrang en de trekdrang naar het zuiden, tot het foerageer-, balts-, en broedgedrag. Je leert de vogel kennen tot in zijn penveren. Als rode draad door het boek, welhaast zo rood als de snavel van de ooievaar, loopt Kesters liefde voor deze vogel in het echt en op schrift. Ook plaats Kester de ooievaar terug in een veranderend Nederlands landschap. Daarmee vertelt hij over een bewogen geschiedenis. Van het vroegere Nederland als ooievaarsland bij uitstek, tot de sterke terugloop in de laat-negentiende en begin twintigste eeuw, het verdwijnen van het laatste wilde broedpaar in 1983 en uiteindelijk de herintroductie en heropleving van de vogel.
.
Kester Freriks is schrijver en verbonden aan de Boeken- en Cultuurredactie van NRC Handelsblad. Van zijn hand verscheen een flink aantal romans, essays en natuurboeken. Eerder al was hij te gast in aflevering 51 om samen met Martijn Storms te vertellen over hun boek ‘Grensverkenningen’. Ook schreef Kester met regelmaat over vogelkundige of ornithologische onderwerpen. In 2008 verscheen zijn boek ‘De valk. Over valkerij en wilde vogels’ en in 2009 het boek ‘Vogels kijken. Alle driehonderd Nederlandse vogelsoorten’, alle twee bij uitgever Athenaeum – Polak & Van Gennep.

TIMESTAMPS
00:00-02:25 – Introductie
02:25-07:47 – Rottige Meente & Kesters ooievaarsnest
07:47-13:52 – Nestgevechten en hofmakerij
13:52-19:36 – Eerste ontmoeting met de ooievaar & ooievaarsdieet
19:36-29:45 – De vlucht van de ooievaar & de trek naar het zuiden
29:45-40:52 – Stadsooievaars, kindjesbrenger & Den Haag
40:52-55:50 – Verdwijning van de ooievaar en herintroductie in Nederland

Aflevering 63: Ooievaar

In aflevering 64 van Radio Horzelnest verdiepen we ons in een goeddeels vergeten oorlog om één van de kostbaarste specerijen. Hiervoor schuift voor de tweede keer historicus Tristan Mostert bij ons aan. Eerder in aflevering 16 was hij te gast om te praten over Banda-eilanden en hoe Jan Pietersz Coen daar op bloederige wijze het monopolie op de specerijenhandel in nootmuskaat en foelie vestigt. De verovering van Banda is wellicht de bekendste specerijoorlog die woedt in de zeventiende eeuw, maar zeker niet de enige oorlog. We blijven ditmaal min of meer in dezelfde regio, de Molukken, maar richten ons nu op de centrale en noordelijke eilanden van deze archipel. En we richten ons op een andere specerijplant, de kostbare bloesem van de kruidnagelboom. Onze gast, Tristan, is als historicus gespecialiseerd in de vroegmoderne koloniale geschiedenis van Azië en publiceerde veelvuldig over dit onderwerp. Vorig voorjaar rondde hij zijn promotieonderzoek af en verdedigde zijn proefschrift getiteld: ‘Spice War: Ternate, Makassar, the Dutch East India Company and the Struggle for the Ambon Islands (c. 1600-1656)’. Op indrukwekkende wijze combineert hij hierin de politieke, militaire, economische en ecologische geschiedenis van de Molukken in de zestiende en met name de zeventiende eeuw. Op basis van archief- en literatuuronderzoek reconstrueert Tristan het verloop van de allianties, conflicten, verdragen en de algehele concurrentiestrijd tussen de machtsfacties in dit gebied. Een strijd die uiteindelijk uitmondt in de Grote Ambonse of Hoamoalse Oorlog (1651-1656) en eindigt met het handelsmonopolie op kruidnagel van de VOC. Daarbij laat hij zien dat het verloop van dit monopoliestreven moet worden geduid vanuit een bredere historische context, met voldoende oog voor de andere spelers. Het sultanaat van Ternate, de opkomst van het rivaliserende sultanaat Gowa en de stad Makassar op Zuid-Celebes en de politieke situatie op Ambon en Seram. Veel luisterplezier!

TIMESTAMPS
00:00-02:11 – Introductie
04:34-08:38 – Waarom dit proefschrift? Tristans bezoek aan de Molukken & de bergforten op Ambon. 
08:38-17:55 – Begin kruidnagelteelt, nageloogst & etnobotanie
17:55-24:47 – Enkele hoofdrolspelers in de specerijoorlogen: Ternate, Tidore, West-Seram (Hoamoal), Makassar, Hitu (Ambon), Hikayat Tanah Hitu en rol van religie in staatsvorming
24:47-31:20 – Portugal, Spanje, Makassar en het sultanaat Goa & de VOC
31:20-40:00 – Monopoliestreven van de VOC en de aankomst Nassauvloot in 1624
40:00-51:07 – Gouverneur Artus Gijsels, milieu-oorlogsvoering & Hongi-tochten 
51:07-55:24 – Verzet tegen de VOC, oorlog op Hitu, Kapitan Hitu Tepil en zijn opvolger Kakiali
55:24-01:17:33 – Aan loop naar de Grote Ambonse/Hoamoalse Oorlog, rol van Kimelaha Madjira, Makassar en Arnold de Vlamingh & de vernietiging en ontvolking van Hoamoal.
01:17:33-01:20:19 – Afsluiting

Aflevering 64: Kruidnageloorlogen

In aflevering 65 van Radio Horzelnest reflecteren samen met techniekfilosoof Julia Rijssenbeek op de synthetische biologie en de vraag: wat is leven? In 1944 houdt de natuurkundige Erwin Schrödinger een voordracht aan Trinity College Dublin met de titel: ‘What is life?’ Zijn voordracht is een lang gesponnen antwoord op deze wat-is vraag. Over het meest karakteristieke kenmerk van het leven schrijft hij:  “Materie leeft wanneer het doorgaat met ‘iets doen’, doorgaat met bewegen, materie uitwisselen met zijn omgeving, enzovoort, en dat voor een veel langere periode dan we zouden verwachten dat een levenloos stukje materie onder soortgelijke omstandigheden ‘doorgaat’.” Schrödingers voordracht bleek revolutionair. Zo beweerde hij ook voor het eerst dat erfelijke informatie lag opgeslagen in een moleculaire structuur, die hij zelf ‘het aperiodieke kristal’ noemde, en waarmee hij een wegbereider was van de latere ontdekking van de dubbele helix. Sinds die ontdekking is de met name de genetica en de microbiologie in een stroomversnelling geraakt. In diezelfde stroom duikt nu als nieuw veld de synthetische biologie op, soms beschouwd als een tweede landbouwrevolutie. Waar de eerste revolutie zich richt op de domesticatie van planten en dieren, richt synthetische biologie zich op de domesticatie van de cel en haar onderdelen, met name gericht op voedselproductie, brandstof en medicijnen. Het onderzoek van Julia Rijssenbeek richt zich op de verborgen premissen, denkpatronen en manieren van spreken gebezigd in de synthetische biologie. Tegelijkertijd laat ze zien hoe dit nieuwe onderzoeksveld onze gangbare noties aangaande leven uitdaagt. Hoogste tijd voor een filosofische reflectie op synthetische biologie. 
.
Julia Rijssenbeek is als promovenda verbonden aan de vakgroep filosofie van Wageningen University & Research. In het verleden studeerde ze Filosofie aan de Universiteit van Amsterdam en filosofie van de economie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. In haar huidige promotieonderzoek bestudeert ze de filosofische betekenis en ethische implicaties van recente en mogelijk toekomstige ontwikkelingen in de synthetische biologie. Daarnaast werkt Julia als onderzoeker bij FreedomLab Thinktank, een platform waar jonge onderzoekers politieke, technologische en culturele veranderingen proberen te begrijpen. De dansfilm waar Julia aan het einde van het gesprek over verteld gaat 16 maart in première met de titel ‘Cobalt’, een samenwerking van Julia, Kim Baraka en Jonas Sacks. 

TIMESTAMPS
00:00-02:20 – Inleiding
02:20-17:19 – Julia’s stage bij Jeantine Lunshof aan het Wyss Institute & Church Lab van Harvard University. Wat is synthetische biologie? en hoe spreken en denken wetenschapper over leven en de relatie tussen leven en techniek? 
17:19-22:40 – Machine-ontologie en het machinaal begrepen leven.  
22:40-33:29 – Metabolisme, de machine-metafoor en disruptieve techniek.
33:29-45:41 – Synthetische morfogenese, Michael Levin, Xenobots en de samenwerkingvermogens en basale cognitie van cellen.
45:41-57:33 – Hoe daagt de synthetische biologie de techniekfilosofie uit? Gilbert Simondon en de biologische techniekfilosofie, nieuw-materialisme, platte ontologie, levende techniek en technisch leven. 
57:33-01:06:27 – Twee wereldbeelden: posthumanisme versus ecomodernisme in het voedseldebat en sciencefiction.
01:06:27-01:10:59 – Verkenning va natuur, techniek en leven in dans, outro

Aflevering 65: Synthetische biologie

In aflevering 66 van Radio Horzelnest schuift bij ons aan journalist en schrijver Sanne Bloemink, voor een gesprek over haar nieuwe boek ‘Pijn – een expeditie naar onbestemd gebied’, recent verschenen bij Uitgeverij Pluim. In dit boek komt Sanne pijn onder ogen, vanuit een bijzonder vertrekpunt: haar eigen chronische zenuwpijn. We kunnen voor het woord ‘pijn’ vrijwel elk lichaamsdeel plaatsen, van kiespijn en hoofdpijn tot buikpijn of rugpijn. Maar wat is pijn? Op deze vraag geeft Sanne in haar boek tal van antwoorden. Soms heel persoonlijk: "Pijn is boven liggen, in een doffe toestand, terwijl het leven beneden doorgaat," dan weer meer wetenschappelijk of filosofisch: "Pijn is een nociceptieve prikkel door de hersenen geïnterpreteerd en omgezet in een motorische impuls," of "pijn is het ultieme bewijs van de verbondenheid van lichaam en geest." In dit gesprek vertelt Sanne over de vele kanten van pijn en waarom het nog altijd een "onbestemd gebied" betreft. Ook praten we over hoe pijn bezien als complex fenomeen ons een ander perspectief op de menselijke conditie brengt.
.
Sanne Bloemink werkte in het verleden als advocaat en jurist, maar ontpopte zich later tot schrijver en journalist. Al jaren schrijft ze over uiteenlopende onderwerpen voor tijdschriften en kranten, waaronder De Groene Amsterdammer. Ook verschenen van haar hand meerdere boekbijdrages en boeken, waaronder ‘Happy me’ (2012), ‘Diagnosedrift’ (2018), ‘De wilde wereld’ (2020), en recent dus haar nieuwe boek: ‘Pijn’ (2023). 


TIMESTAMPS
00:00–02:15 Introductie
02:15–05:48 Een ongrijpbare ervaring invoelbaar maken in een boek – hoe begin je daaraan?
05:48–11:11 Acute en chronische pijn, centrale sensitisatie, en waar ‘zit’ pijn?
11:11-23:33 Waarom is pijn, ook in de wetenschap, zo’n “onbestemd gebied”?
23:33-32:29 Het belang van pijn voor onze (mede)menselijkheid
32:29-40:45 De universaliteit van, en gedeelde taal voor pijn, en de waarde en zin van kwetsbaar mogen zijn
40:45-51:43 Geestelijke én lichamelijke pijn in het biopsychosociale model en de fenomenologie
51:43-59:54 Het gevaar van het psychologiseren van pijn en het belang van het goede gesprek
59:54-01:05:00 Pijn: een mammoetverhaal, of een wolk

Aflevering 66: Pijn

In aflevering 67 van Radio Horzelnest spreekt Norbert met filosofen Linde De Vroey (eerder te gast in aflevering 55) en Herbert De Vriese over Walden (1854): het bekende literaire verslag van Henry David Thoreau (1817-1862). Thoreau beschrijft in dit werk de twee ‘Elysische jaren’ die hij doorbracht in een zelfgebouwd huis bij het Waldenmeer, in de buurt van Concord, Massachusetts. Thoreau wendde zich tot het woud om terug te keren naar de kern. Waar gaat het eigenlijk om in het leven? Aan het meer hervindt hij zijn levenslust en krijgt hij oog en oor voor de stemmen en wenken van de natuur, die hij op kundige wijze toevertrouwd aan het papier. Meer dan honderdvijftig jaar na het verschijnen blijft Thoreaus boek onverminderd populair – maar ook wel een uitdaging om te lezen. In deze aflevering plaatsen Herbert, Linde en Norbert het denken van Thoreau in de historische en filosofische context, en lichten zij enkele van Thoreaus verrassendste bevindingen uit. Veel luisterplezier!
.
Herbert De Vriese is professor aan het Centrum voor Europese Filosofie van de Universiteit Antwerpen. In 2011 promoveerde hij aan diezelfde universiteit met een proefschrift getiteld De roes van de kritiek: Bruno Bauer en Die Freien, over de Jong-Hegelianen, een groep Duitse denkers die poogden een praktische invulling te geven aan de filosofie van Georg Wilhelm Friedrich Hegel. Van zijn hand verschenen, naast verscheidene artikelen, bijdrages voor onder meer de boeken La réalisation de la philosophie à l’époque du Vormärz (PU du Septentrion, 2023) en Filosofie als roeping (Pelckmans, 2022). Met Michiel Meijer stelde hij The Pilosophy of Reenchantment (Routledge, 2021) samen. 
.
Linde De Vroey studeerde geschiedenis aan de Universiteit van Gent en wijsbegeerte aan de Universiteit van Antwerpen. Aan die laatste universiteit is zij werkzaam als promovenda bij het departement Wijsbegeerte, waarbij zij zich richt op het thema rewilding en de rol van geschiedenis, traditie en andere culturele aspecten in herwilderingsprojecten. Ook is zij medeoprichter van audiocollectief Wilderhistories. Meer over Lindes onderzoek horen? Luister aflevering 55 van Radio Horzelnest, waarin Linde vertelt over de filosofische implicaties van herwildering.

Timestamps
00:00-02:30 Introductie
02:30–05:54 Herberts en Lindes kennismaking met Thoreau en Walden, en de geschiktheid van Walden als inleiding in de filosofie
09:18-22:50 De historische context van Walden: “een modernisering in het kwadraat”. 
22:50-30:07 Waarom begint het boek met het hoofdstuk Huishoudkunde?
30:07-41:39 Thoreaus ambigue houding ten aanzien van technologie 
41:39-50:40 De verwevenheid van huishoudkunde, ecologie en de klassieke Oosterse en Westerse filosofie en literatuur
50:40-01:05:40 Het hoofdstuk Hogere wetten: de animale en spirituele mens
01:05:40-01:13:49 Ruimte voor de overvloed en de herscheppende kracht van de natuur
01:13:49–01:22:42 Thoreaus liefde voor de ochtend, zijn pioniersgeest en het wildernisideaal
01:22:42-01:28:50 De roeping door de genius in de morgen

Aflevering 67: Walden

In aflevering 68 is boekhistorica Marieke van Delft opnieuw te gast, ditmaal voor een gesprek over de vroegste geschiedenis van de boekdrukkunst, ook wel incunabelistiek. Eerder al was Marieke te gast in aflevering 48 voor een gesprek over Maria Sibylla Merian. Ditmaal hebben we haar uitgenodigd voor een gesprek over haar boekhistorische onderzoek. 

In 2015 promoveerde Marieke op het proefschrift getiteld: Van wiegendruk tot world wide web: Bijzondere collecties en de vele geschiedenissen van het gedrukte boek. In het gesprek van vandaag willen we vooral stil staan bij het eerste deel van de titel: de wiegendruk of incunabula in het Latijn. Deze term verwijst naar boeken die gedrukt zijn aan het prille begin van de boekdrukkunst, oftewel toen deze kunst nog in de kinderschoenen stond. Het startsein wordt gegeven door Johannes Gutenberg die omstreeks 1450 het drukken met losse letters uitvond en in 1455 zijn bekendste werk voltooide, de befaamde Gutenberg-bijbel. 

De boekdrukkunst luidt een belangrijke vernieuwing in het boekenbedrijf, maar leunt daarbij in belangrijke mate nog op de handschriften van daarvoor. De incunabelenperiode is een transitie- of overgangsperiode van handgeschreven manuscripten naar gedrukte teksten en afbeeldingen. Zoals Marieke zelf schrijft aan het begin van haar proefschrift: “Het boek zocht in deze tijd nog een vaste vorm vanuit de verschillende functies die het had en heeft: als artefact, als handelsobject en als betekenisdrager.” De zoektocht van het boek staat in deze aflevering centraal. Veel luisterplezier!

00:00-01:53 Introductie
01:53-05:15 Mariekes favoriete wiegendruk/incunabel
05:15-16:33 De wiegendrukkencollectie van de Koninklijke Bibliotheek en de aankoop van het getijdenboek van Wolfgang Hopyl
16:33-25:22 Een kleine geschiedenis ‘letters op papier zetten’ en drukkers traceren
25:22-29:47 Papier in de tijd van de wiegendruk: van lompen tot papiermerkje
29:47-35:23 Afbeeldingen drukken in de incunabelenperiode
35:23-41:08 De overeenkomsten tussen handschriften, incunabelen, en websites
41:08–51:00 Mariekes onderzoek naar twee Leidse drukkers: Jan Bouwenszoon en Jan Paets Jacobszoon
51:00–59:37 Mariekes onderzoek naar de Leidse uitgever Pieter vander Meersche
59:37–01:02:00 De vondst van de incunabel ‘Die Hystorie vanden grooten Coninck Alexander,’ gedrukt in Delft in 1491.

Afbeelding: uitsnede van KW 172 C 21 uit het Getijdenboek van Wolfgang Hopyl. Eigendom van de Koninklijke Bibliotheek, in het publieke domein gebracht via Wikimedia Commons.

Aflevering 68: Wiegendruk

Voor deze aflevering hebben we auteur en reiziger Alexander Reeuwijk uitgenodigd om te praten over de Britse autodidact-natuurgeleerde, vader van de biogeografie, en medeontdekker van de evolutieleer, Alfred Russel Wallace (1823-1913). De aanleiding voor ons gesprek is het recent verschenen boek: ‘Wallacea’ (2020), een project waarin Alexander samenwerkte met kunstenares Roos Holleman. Het boek bevat Hollemans pasteltekeningen van vogelbalgen die Wallace verzamelde op zijn omzwervingen door de Maleise Archipel, aangekleed met teksten van Alexander en bijdragen van onder andere Jean-Pierre Geelen, Hein van Grouw, George Beccaloni en Kees Moeliker. Alexander vertelt in deze aflevering over de reizen die Wallace maakte naar de Amazone en de Maleise archipel, op zoek naar onbekende insecten, vlinders en vogels. Ook komen we te spreken over Wallace’s biogeografische werk en natuurlijk zijn ontdekking van evolutie via natuurlijke selectie.

Aflevering 5: Wallacea

In de nieuwe aflevering van Radio Horzelnest bespreken we het Amerikaanse puritanisme door de bril van de briljante negentiende-eeuwse schrijver Nathaniel Hawthorne (1804-1864). Ditmaal hebben we als gast voor u literatuurwetenschapper Evert Jan van Leeuwen, universitair docent Engelse taal en cultuur bij het LUCAS aan de Universiteit Leiden. Evert vertelt over Hawthorne's kritiek op de puriteinse samenleving maar over de schaduwkant van de utopische wensdroom en de gespannen verhouding tussen materialisme en idealisme. Als leidraad volgen Hawthorne’s beroemde roman ‘The Scarlet Letter’ (1850) en enkele korte verhalen, waaronder ‘Young Goodman Brown’ (1835) en ‘The Celestial Railroad’ (1843). Deze aflevering over Nathaniel Hawthorne is onderdeel van de reeks ‘pelgrimpraatjes’. In deze reeks gaan we met schrijvers en onderzoekers in gesprek over de verschillende aspecten van de puriteinse pelgrimage naar Amerika en de nalatenschap van deze volksplanters.

Aflevering 4: Nathaniel Hawthorne

In aflevering acht van Radio Horzelnest staan we stil bij de stamboom van de mens. Daarvoor schuift bij ons aan, archeoloog Gerrit Dusseldorp, onderzoeker bij de Faculteit Archeologie aan de Universiteit Leiden. We praten onder meer over grottenkunst, opgraven in Zuid-Afrika, veranderingen in vuursteentechnologie en Afrikaanse pleistocene fauna. Maar we hebben Gerrit vooral uitgenodigd om met hem in gesprek te gaan over de stamboom van de mens en zijn meest verwante familieleden. In de Origin of Species schreef Charles Darwin voorzichtig dat zijn nieuwe evolutieleer licht zal schijnen op de menselijke oorsprong. Later in zijn leven tekende hij een schetsmatige stamboom van primaten met aan een van de loten de Homo sapiens; en opperde hij dat de wieg van de mens in Afrika stond. In de eeuwen die daarop volgden is deze schets uitgegroeid tot een tamelijk complexe fylogenetische stamboom met een veelheid aan vertakkingen. In deze aflevering bespreken we de genealogie van de mens en recent ontdekte loten aan de menselijke stamboom, van de Floresmens die in 2003 werd ontdekt tot de recent-ontdekte Naledi-mens en Denisova-mens. En we staan stil bij enkele denkdogma’s en vooringenomenheden, alsook fossiele vondsten, die de reconstructie van de menselijke stamboom bemoeilijken.

Aflevering 8: De stamboom van de mens

In de negende aflevering van Radio Horzelnest vergezellen wij vrouwe justitia ver voorbij onze dampkring, ‘to boldy go where only a handful of women have gone before’. We bespreken een pioniersgebied van de jurisprudentie, te weten het ruimterecht, en daarvoor hebben wij uitgenodigd professor Frans von der Dunk, hoogleraar ruimterecht aan de Universiteit van Nebraska. Aan het begin van zijn nieuwe boek 'Advanced Introduction into Space Law' (2020) citeert Frans een krantenkop die leest: ‘Wherever you go, the taxman goes’, oftewel, waarheen je ook gaat zit de belastingdienst je op de hielen. Welnu, hetzelfde geldt voor het recht: waar de mens ook heen gaat, het recht volgt hem. En alle wetten die de mens volgen tot in de ruimte behoren tot ruimterecht. We bespreken onder meer de ruimterace, de opkomst van het ruimterecht, juridische kwesties in de ruimte, het Ruimteverdrag en nog veel meer!

Aflevering 9: Ruimterecht

Aflevering twaalf van Radio Horzelnest staat geheel in het teken van een klassieker uit de biologiebibliotheek: ‘The Selfish Gene’ (1976) van de Britse etholoog en evolutiebioloog Richard Dawkins. Hiervoor hebben we uitgenodigd evolutiebioloog en bio-informaticus dr. Rutger Vos. Rutger is werkzaam als universitair docent bij het Instituut voor Biologie en als onderzoeker bij Naturalis Biodiversity Center. Overigens heeft ook Dawkins een indirecte band met Leiden, hij studeerde en promoveerde aan de Universiteit van Oxford onder de Nederlandse etholoog en Nobelprijswinnaar Niko Tinbergen, alumnus en later ook hoogleraar aan de Universiteit Leiden. In 1976 vestigde Dawkins zijn naam als populairwetenschappelijk schrijver met ‘The Selfish Gene’. Op de omslag van de eerste uitgave uit 1976 prijkt een Monty-Python-achtige tekening van de bevriende bioloog Desmond Morris, waarop we een landschap zien met enkele fantasmagorische levensvormen. In dit boek doet Dawkins iets opmerkelijks. Volgens hem heeft een wetenschapper de mogelijkheid om naast het aanleveren van nieuwe feiten of hypothesen, een nieuwe manier van kijken te introduceren. Dawkins wenst een genetisch perspectief te openen op het leven, en specifiek de biologie van zelfzuchtigheid en altruïsme; sterk beïnvloed door het werk van biologen, zoals Bill Hamilton, Bob Trivers, Ronald Fischer, John Maynard-Smith en George Williams. De centrale boodschap van dit boek bleek voor menigeen lastig te verhapstukken. De mens is geen kers op de kosmische taart, eindpunt van de evolutie, of auteur van zijn eigen leven maar evenals andere organismen is hij een waggelende wegwerprobot die zijn leven in de waagschaal legt voor van het overleven van zijn genen. Met Rutger Vos gaan we in gesprek over enkele thema’s die ter sprake komen in ‘The Selfish Gene’ waaronder zelfzuchtig & altruïstisch gedrag, kin-selectie & groepsselectie, evolutionair stabiele strategieën, universeel darwinisme en natuurlijk memen. Veel luisterplezier!

Aflevering 12 - The Selfish Gene

Voor onze dertiende aflevering hebben we een onderwerp dat uitstekend past bij dit onheilspellende getal. In deze podcast staat de grootmeester van het griezelverhaal centraal: de negentiende-eeuwse Amerikaanse schrijver en dichter Edgar Allan Poe (1809-1849). Met universitair docent en literatuurwetenschapper Evert-Jan van Leeuwen dalen we af in de maalstroom van Poe’s schrijven en dichten. De onverminderde bekendheid van deze Amerikaanse auteur blijkt uit de talloze verfilmingen, animaties, muziek, vertalingen en heruitgaven van zijn verhalen en gedichten. Bovendien was Poe een verdienstelijk essayist en een gevreesde criticaster, met een scherpe pen en een goed gevoel voor humor. De Duitse filosoof Walter Benjamin prijst Poe als één van de grootste technici in de moderne literatuur. In zijn verhalen weet hij als geen ander af te dalen in de duistere krochten van de psyche, overweldigende natuurtaferelen voor ons geestesoog te toveren en een angstige en naargeestige stemming te evoceren. En dat alles verteld met een indrukwekkende taalbeheersing en een kenmerkende hang naar macabere.  Voor deze aflevering heeft Evert een selectie gemaakt uit het oeuvre van Poe , te weten de gedichten 'Dream-land', 'The Valley of Unrest/Nis' en de verhalen 'The Fall of House Usher', 'Facts in the Case of M. Valdemar', 'The Imp of the Perverse' en 'A Descent into the Maelström'.

Aflevering 13: Edgar Allan Poe

Radio Horzelnest is de podcast georganiseerd Studium Generale, Universiteit Leiden. In onze afleveringen gaan we uitgebreid in gesprek met wetenschappers, schrijvers en andere kenners van binnen en buiten de universiteit over hun onderzoeksgebied.

Radio Horzelnest

Pinned to spotlight

Popular tracks