Рубрыка на Радыё Свабода прысьвечаная беларускай мове і культуры.  Думайце па-беларуску - зь Вінцуком Вячоркам!

Перадачы на сайце: http://www.svaboda.org/archive/vincuk-viacorka-in-belarusian/latest/17002/17002.html

Па-беларуску зь Вінцуком Вячоркам

Пра важную рысу клясычнага правапісу.
Акуляры ж пад лямпай! — пачуўся лямант з-пад вэлюма. Беларусы бралі словы наўпрост з эўрапейскіх моваў — і таму яны зь мяккім гукам „ЛЬ“.

Чаму Тарашкевіч пісаў „пляны“ і „лёзунгі“?

У менчукоў на вуліцы спыталі пра галоўныя ў Дзень закаханых словы. Што такое мілавацца і ці можна кахаць дранікі?

Што рабіць 14 лютага — любіць, кахаць, заляцацца?

Мы прасілі патлумачыць звычайныя ўкраінскія словы ды выразы — і якія супадаюць зь беларускімі, і зусім адрозныя. Вынікі трохі нечаканыя...

Ці разумеюць беларусы па-ўкраінску? Вулічнае апытаньне

Літоўска-беларуская трасянка ў Вільні

Што значаць па-літоўску „юшка“, „слоікас” і „кветка“?

Што такое шыльда? Гэта ня марны расейскі „шильдик“, шыльду ў нас усмоктваюць з малаком маці! Сур’ёзныя і сьмешныя адказы людзей на вуліцы

Слова „шыльда” — моўны індыкатар беларускага сьвету

Выраз вобразны, але падманлівы. Бо слова „нема” мае два процілеглыя значэньні: „маўкліва” — і зусім наадварот!

Нема крычаць — гэта як? Адказваюць менчукі

Палова спытаных Зьмітром Бартосікам, у тым ліку былы актор і тэлевізійны начальнік Генадзь Давыдзька, ня ведала адказу. Між тым выраз характэрна беларускі, і ён ня з мовы грузчыкаў ці барацьбітоў ушу, а пра мэнталітэт.

„Пусьці павалюся“ — не прыём барацьбы. Пра каго ці пра што так кажуць?

Назвы грыбоў засвойваюць ня ў школе, не з расейскіх сэрыялаў, а ад дзядоў-бабуляў. Яны жыцьцёва важныя: дапамагаюць не атруціцца. На якой мове называюць грыбы нашыя людзі? Вулічнае апытаньне.

Як па-беларуску завецца самы галоўны грыб?

Спадару Яне, хлопча, сынку, голубе мой — якая гэта форма назоўніка? Вось жа ў некага больш газу, а ў нас больш граматычных склонаў. Пра сёмы склон беларускага назоўніка, які рэпрэсавалі-рэпрэсавалі і недавырэпрэсавалі.

"Тату, лезе чорт у хату!" Пра засакрэчаны беларускі сёмы склон

Афіцыйная назва — Брэст.
Спрадвечная беларуская назва — Бе́расьце.

Брэст ці Берасьце?

Многія нашыя назвы месяцаў унікальныя. Калі і адкуль яны пайшлі? А ці памятаем, як правільна пісаць дату? А як назваць чатыры запар гады бязь іх нумароў? Па-беларуску зь Вінцуком Вячоркам

Дні, месяцы, гады: называйма іх правільна!

Назвы нашых вуліц уплываюць на нашу сьвядомасьць і падсьвядомасьць. Беларускай урбананіміі патрэбная ня толькі дэсаветызацыя, але і дэкалянізацыя. Адзіны горад Беларусі, у якім пасьпелі ўпарадкаваць тапанімічную гаспадарку, — Маладэчна. Там няма вуліцы Леніна, затое ёсьць Вялікі Гасьцінец.

Назвы беларускіх вуліц: пазбыцца каляніяльнай спадчыны

Не кадзіраваць, а кадаваць, не інфіцыраваць, а інфікаваць. Словы на -іраваць у беларускай мове - з 1937 году.

Каго люстраваць, а каго і лягчаць?

Паўночна-ўсходні край Віцебшчыны цяпер за мяжой. Але там жыве беларуская мова, беларускі фальклёр, а тапонімы, як Лідава гара ў Вяліжы, сьведчаць пра балцкую мінуўшчыну.

Вяліж. Мова і балцкі субстрат усходніх крэсаў

Словы прыналежнасьці вылучалі беларускую мову сярод суседніх. Чым больш такіх словаў на „чый” — займеньнікаў, прыметнікаў — тым цяжэй носьбітаў гэтае мовы зацягнуць у чарговы калгас.

Ягоная зямля. Братаў дом. Словы прыватнага ўласьніка

Беларускія варыянты традыцыйных імёнаў — без грэка-рымскіх канчаткаў: Зьміцер, Валер, Васіль, Генадзь. І ў сямейных формах аснова мяккая: Яня, Стась, Уладзь.

Яня і Стась, а ня Яна і Стас. Мяккія формы беларускіх імёнаў

Бяскрыўдны канчатак роднага склону ў 1933 годзе стаў інструмэнтам палітычнай вайны, сапраўднай, з ахвярамі.

«Пасьля ўрокА», але «пасьля перапынкУ»? Абсурды савецкай граматыкі

*на вокладцы: Іван Шышкін «Балота. Палесьсе» (1890, фрагмэнт карціны)

У жывым беларускім вымаўленьні канцавыя зьбегі зычных "разбаўляюцца" галосным гукам дзеля зручнасьці вымаўленьня. Мілагучныя канцоўкі ў звычайных словах і ў імёнах: Аляксандар, Пётра, Зьміцер.

Слуцак і Пётра, літар і нэрва. Мілагучнасьць у канцы слова

У нашых прозьвішчах пад уплывам польскай мовы мянялі націск — з Калавýра рабіўся Калáур, з Таўкачá — Толкач. Расейскі стандарт з Машэры зрабіў Машэрава, Лáпу і Кýксу перапісалі на нескланяльных Лапо і Куксо.

Як адчужвалі беларускія прозьвішчы

Кіраўнік дзяржавы рэгулярна папаўняе слоўнік тэрмінаў, неабходных для эфэктыўнага дзяржаўнага кіраваньня. Уладная вэртыкаль абавязана іх пераняць і правільна ўжываць. Разьбяром некаторыя.

«Шалудзівыя, пузатыя, пражжонная і храк»

Радыё Свабода / Радыё Свабодная Эўропа. Навіны без цэнзуры, эксклюзіўныя рэпартажы і інтэрвію, падкасты, мукзыка, аналітыка палітычных і сацыяльных падзей, аўдыёкнігі бібліятэкі Свабоды.