▨ نام شعر: سر کوه بلند
▨ شاعر: مهدی اخوان ثالث
▨ با صدای: مهدی اخوان ثالث
▨ پالایش و تنظیم: شهروز
ــــــــــــــــــ
سر کوه بلند آمد سحر باد
ز توفانی که می‌آمد خبر داد
درخت و سبزه لرزیدند و، لاله
به خاک افتاد و مرغ از چه‌چه افتاد

سر کوه بلند ابر است و باران
زمین غرق گل و سبزه‌ی بهاران
گل و سبزهه‌ی بهاران خاک و خشت است
برای آن‌که دور افتد ز یاران

سر کوه بلند آهوی خسته
شکسته دست و پا، غمگین نشسته
شکستِ دست و پا درد است، اما
نه چون دردِ دلش کز غم شکسته

سر کوه بلند افتان و خیزان
چکان خونش از دهانِ زخم و ریزان
نمی‌گوید پلنگِ پیرِ مغرور
که پیروزید از ره، یا گریزان

سر کوه بلند آمد عقابی
نه هیچش ناله‌ای، نه پیچ و تابی
نشست و سر به سنگی هشت و جان داد
غروبی بود و غمگین آفتابی

سر کوه بلند از ابر و مهتاب
گیاه و گل گهی بیدار و گه خواب
اگر خوابند اگر بیدار، گویند
که هستی سایه‌ی ابر است، دریاب

سر کوه بلند آمد حبیبم
بهاران بود و دنیا سبز و خرم
در آن لحظه که بوسیدم لبش را
نسیم و لاله رقصیدند با هم
▨
مهدی اخوان ثالث
متخلص به م. امید
از دفتر شعر آخر شاهنامه

Ba Sedaye Shaer

مهدی اخوان ثالث | سر کوه بلند

▨ نام شعر: پیغام
▨ شاعر: مهدی اخوان ثالث
▨ با صدای: مهدی اخوان ثالث
▨ موسیقی: کیهان کلهر
▨ پالایش و تنظیم: شهروز
ــــــــــــــــــ
چون درختی در صمیم سرد و بی‌ابرِ زمستانی
هر چه برگم بود و بارم بود
هر چه از فرّ ِ بلوغ گرمِ تابستان و میراثِ بهارم بود
هر چه یاد و یادگارم
بود
ریخته‌ست

چون درختی در زمستانم
بی که پندارد بهاری بود و خواهد بود
دیگر اکنون هیچ مرغ پیر یا کوری
در چنین عریانیِ انبوهم آیا لانه خواهد بست؟
دیگر آیا زخمه‌های هیچ پیرایش
با امیدِ روزهای سبزِ آینده
خواهدم این سوی و آن سو خست؟

چون درختی اندر اقصای زمستانم
ریخته دیری‌ست
هر چه بودم یاد و بودم برگ
یادِ با نرمک نسیمی چون نماز شعله‌ی بیمار لرزیدن
برگِ چونان صخره‌ی کری نلرزیدن
یاد رنج از دست‌های منتظر بردن
برگِ از اشک و نگاه و ناله آزردن

ای بهارِ همچنان تا جاودان در راه
همچنان تا جاودان بر شهرها و روستاهای دگر بگذر
هرگز و هرگز
بر بیابانِ غریبِ من
منگر و منگر
سایه‌ی نمناک و سبزت هر چه از من دورتر، ‌خوشتر
بیم دارم کز نسیم ساحرِ ابریشمینِ تو
تکمه‌ی سبزی بروید باز، بر پیراهنِ خشک و کبود من
همچنان بگذار
تا درودِ دردناک اندهان ماند سرودِ من
▨
مهدی اخوان ثالث
متخلص به م. امید
از دفتر شعر آخر شاهنامه

مهدی اخوان ثالث | پیغام

▨ نام شعر: ای درخت معرفت
▨ شاعر: مهدی اخوان ثالث
▨ با صدای: مهدی اخوان ثالث
▨ موسیقی: قطعه طُرقه از کیهان کلهر
▨ پالایش و تنظیم: شهروز
ــــــــــــــــــ
ای درخت معرفت! جز شک و حيرت چيست بارت؟
يا که من باری نديدم غير از اين بر شاخسارت؟

بر زمينت کِشت و بردت سر به سوي آسمان‌ها
باغبانِ شوخ چشمِ پير و پنهان آبيارت

يا بر آی از ريشه و چون من به خاکِ مرگ در شو
تا نبينم سبز زين سان هم زمستان هم بهارت

يا از آن سر شاخه‌های دور و پنهان از نظرها
ميوه‌ای ديگر فرو افکن برای خواستارت

حاصلي جز حيرت و شک، ميوه‌اي جز شک و حيرت
چيست جز اين؟ نيست جز اين؛ ای درختِ پير، بارت

عمرها خوردی و بردی غير از این باری ندادی
حيف، حيف از اين همه رنجِ بشر در رهگذارت

چند و چونِ فيلسوفان چون بَرِ ديوارِ ندبه است
پيرک چندی زنخزن* ريش‌جنبان در کنارت

اي کلاغ صبح‌های روشن و خاموش برفی
خوش‌تر از هر فيلسوفی دوست دارم قار قارت

چیستی و از کجایی ای گیاه ریشه در گم
و ای بنفشه‌ی اطلسی، ديگر شناسم من تبارت

شهرِ افلاطونِ ابله ديده تا پس کوچه‌هايش
گشته وز آن بازگشتم می‌کند شربش خمارت

ما غلامانيم و شاعر در فنون جنگ ماهر
سنگ چون اردنگ می‌سازيم، ای ابله! نثارت

وعده‌های اين همه نقل است و عقلِ دیرباور
شاخه‌ای از توست؛ چون بپذيرد اين شعر و شعارت؟

پال پال* و کور مالان من چو عمری خرج کردم
زير سردِ بی‌مروت‌سایه‌ات؛ يعنی حصارت

چون گشودم چشمِ عبرت ناگهان ديدم که بی‌گه
پرده‌ای برفينه پوشيده سرم؛ يعنی غبارت

من غبارِ گردباد آسا بسی در دور و نزديک
ديده‌ام اما نديدستم که آيد زان سوارت

سوی شهرِ خويش آيم باز و ديوار از هوايش
زان که ديوار آهنين مُلکی‌ست هيچستان ديارت

گلبُن داوودیِ پاييز روشن خواهد اميد
کآی درختِ معرفت جز شکّ و حيرت نيست بارت
▨
مهدی اخوان ثالث
متخلص به م. امید
تهران - خرداد ماه ۱۳۶۴
ــــــــــ
پی‌نوشت: زنخ‌زن: بیهوده سخن‌گو
پال پال: کورمال کورمال طی طریق کردن

مهدی اخوان ثالث | ای درخت معرفت

▨ نام شعر: خسروانی
▨ شاعر: مهدی اخوان ثالث
▨ با صدای: مهدی اخوان ثالث
▨ موسیقی: Michal Smorawinski
▨ پالایش و تنظیم: شهروز
ــــــــــــــــــ
۱
آبِ زلال و برگِ گل بر آب
مانَد به مَه در برکه‌ی مهتاب
وین هر دو چون لبخندِ او در خواب
▨

۲
گل از خوبی به مَه گویند مانَد؛ ماه با خورشید
تو آن ابری که عطر سایه‌ات چون سایه‌ی عطرت
توانَد هم گل و هم ماه، هم خورشید را پوشید
▨
مهدی اخوان ثالث
متخلص به م. امید
ـــــــــــ
پی‌نوشت: خسروانی یک فرم شعری باستانی است و شاید ساختار اولیه‌ای باشد که بعدا با شکل «دو بیتی» کامل‌تر شده و شکل متقارن پیدا کرده است. 
خسروانی از حیث ساختاری، از سه مصرع تشکیل شده؛ دو مصرع اول و آخر آن و گاه هر سه مصرع ِآن، هم‌قافیه‌اند. فرم شعری خسروانی، هم از نظر ساختار ظاهری و هم از حیث موضوعی، به شعر کوتاه ژاپنی (هایکو) شباهت‌هایی دارد. تذکر این نکته نیز مهم است که خسروانی‌ الزامی به رعایت وزن و عروض ندارد و می‌تواند مانند شعر سپید باشد. خسروانی در دوران ساسانی وجود داشته و گفته می‌شود که باربد اشعار ِترانه‌هایش را به صورت خسروانی می‌سروده. مهدی اخوان ثالث جز معدود شاعرانی است که در راه احیا و معرفی این فرم شعری به دوران معاصر، تلاش فراوان کرده است. برای مطالعه‌ی بیشتر در این زمینه، به می‌توانید رجوع کنید به مقاله‌ی «خسروانی و لاسکوی» در کتاب بدعت‌ها و بدایع نیما یوشیج، نشر زمستان، به قلم مهدی اخوان ثالث.

مهدی اخوان ثالث | خسروانی

▨ نام شعر: قاصدک
▨ شاعر: مهدی اخوان ثالث
▨ با صدای: مهدی اخوان ثالث
▨ موسیقی: Euan Millar McMeeken
▨ پالایش و تنظیم: شهروز
ــــــــــــــــــ
قاصدک! هان، چه خبر آوردی؟
از کجا وز که خبر آوردی؟
خوش‌خبر باشی، اما،‌ اما
گِردِ بام و درِ من
بی‌ثمر می‌گردی
انتظارِ خبری نیست
مرا
نه ز یاری نه ز دیّار و دیاری باری
برو آنجا که بود چشمی و گوشی با کس
برو آنجا که تو را منتظرند
قاصدک
در دلِ من همه کورند و کرند
دست بردار از این در وطنِ خویش غریب
قاصد تجربه‌های همه تلخ
با دلم می‌گوید
که دروغی تو، دروغ
که
فریبی تو، فریب
قاصدک! هان، ولی... آخر... ای وای
راستی آیا رفتی با باد؟
با توام، آی! کجا رفتی؟ آی
راستی آیا جایی خبری هست هنوز؟
مانده خاکستر گرمی، جایی؟
در اجاقی طمعِ شعله نمی بندم؛ خُردک شرری هست هنوز؟
قاصدک
ابرهای همه عالم شب و روز
در دلم می‌گریند
▨
مهدی اخوان ثالث
متخلص به م. امید
از دفتر شعر: از آخر شاهنامه

مهدی اخوان ثالث | قاصدک

▨ سخنران: مهدی اخوان ثالث
▨ میزبان: تلویزیون ملی ایران
▨ موضوع: عقل و جنون در شعر عطار
▨ تاریخ سخنرانی: (احتمالا) ۱۳۵۱
▨ پالایش: شهروز

سخنرانی مهدی اخوان ثالث در باب عطار | پالایش شده

▨ نام قطعه: غمگنانه‌ترین نجابت جنون
▨ شاعر: مهدی اخوان ثالث
▨ با صدای: مهدی اخوان ثالث
▨ پالایش و تنظیم: شهروز
ــــــــــــــــــ
در این برنامه می‌خواهم از جغرافیای غمگنانه‌ترین نجابتِ جنون، چند کلمه برای شما حرف بزنم.
غمگنانه‌ترین نجابتِ جنون در قلمرو زور و زر و عقل‌های مزدور و زبون
به مثابۀ فریاد و فغان‌هایی پر دریغ و درد از دوردستِ کویرهای حیرت و هیهات
در خاموشنای تاریکیِ بی‌فریاد
آن هم در روزگارهای تاراج و صلابت و سلطۀ زر و زور و بیداد 
و زمانهٔ جداییِ دردناکِ فضیلتِ عقل از شرف و سلامت نفسِ انسانی 
که پذیرفته‌ترین توجیه و تعریف عقل در بدیههٔ جاری، مثل بدیهیات رایج روزگار
تلوّن، حیله‌گری، قلاشی، قلابی و فرصت‌طلبی‌ست
و غلبه‌جویی به هر قیمت و وسیله‌ای که ممکنه
هوشمندی و فراست، معنی متداولش خویشتن‌پرستی و کسب توانایی و توانگری‌ست
از هر طریق که ممکن باشه
و فضایلِ عالی انسانی، غربت‌آلودترین ایامِ اسارت خود رو در نومیدی از هر شش‌جهت می‌گذرانند
و فریادشان ضعیف‌ترین ناله‌های نشنیدنی زمانه‌ست
و بی‌شنونده‌ترین افسانه
محو و فراموش، در هیاهوی بی‌حد و کرانه



گوید ار دیوانه گستاخ و گزاف
تو مکن از سرکشی با او مصاف

آن‌که اینجا مست و لایعقل بوَد
بی‌قرار و بی‌کس و بی‌دل بوَد

تو زبان از طعنهٔ او دور دار
عاشق و دیوانه را معذور دار

خوش بوَد گستاخیِ دیوانگان
خوش همی سوزند چون پروانگان
(عطار)
▨
مهدی اخوان ثالث
متخلص به م. امید
بخشی از اجرای مهدی اخوان ثالث در تلویزیون، به سال ۱۳۵۹

مهدی اخوان ثالث | غمگنانه‌ترین نجابت جنون

▨ نام شعر: هیچیم و چیزی کم
▨ شاعر: مهدی اخوان ثالث
▨ با صدای: مهدی اخوان ثالث
▨ پالایش و تنظیم: شهروز
_________
هیچیم
هیچیم و چیزی کم
ما نیستیم از اهلِ این عالم که می‌بینی
وز اهل عالم‌های دیگر هم
یعنی چه؟ پس اهل کجا هستی؟
از عالمِ هیچیم و چیزی کم، گفتم

غم نیز چون شادی برای خود
خدایی، عالمی دارد
نورِ سیاه مبهمی دارد
پس زنده باشد مثل شادی، غم
ما دوست‌دارِ سایه‌های تیره هم هستیم
و مثل عاشق، مثل پروانه
اهل نمازِ شعله و شبنم
اما
هیچیم و چیزی کم.
□
رفتم فراز بام خانه، سخت لازم بود
شب بود و مظلم بود و ظالم بود
آن‌جا چراغ افروختم، اطراف روشن شد
و پشه‌ها و سوسک‌ها بسیار
دیدم که اینک روشنایم خورده خواهد شد
کِشتم اسیرِ بی‌مروت زرده خواهد شد
باغِ شبم افسرده، خونِ مرده خواهد شد
خاموش کردم روشنایم را
و پشه‌ها و سوسک‌ها رفتند
غم رفت، شادی رفت
و هول و حسرت ترک من گفتند
و اختران خفتند
آنگاه دیدم آن طرف‌تر از سه‌کنجِ بام
یک دختر زیباتر از رویای شبنم‌ها
تنها
انگار روحِ آبی و آب است
انگار هم بیدار، هم خواب است
انگار غم در کسوتِ شادی ست
انگار تصویر خدا در بهترین قاب است
انگارها بگذار
بیمار!
او آن «نمی‌دانی و می‌دانی» ست
او لحظهٔ فرّار جادویی
او جادوانه جاودان‌تاب است
محضِ خلوص و مطلقِ ناب است
□
از بام پایین آمدیم، آرام
همراه با مشتی غم و شادی
و با گروهی زخم‌ها و عدّه‌ای مرهم
گفتیم بنشینیم
نزدیک سالی مهلتش یک دم
مثل ظهور اولین پرتو
مثل غروب آخرین عیسایِ بن مریم
مثل نگاه غمگنانهٔ ما
مثل بچهٔ آدم
آنگاه نشستیم و به خوبی خوب فهمیدیم
باز آن چراغ روز و شب خامش‌تر از تاریک
باز ما
باز هیچیم و چیزی کم.
▨
مهدی اخوان ثالث
متخلص به م. امید
ـــــــــــ
پی‌نوشت: متن فوق از روی صدای شاعر پیاده شده و با متن چاپ شده در کتاب، کم و بیشی‌هایی دارد.

مهدی اخوان ثالث | هیچیم و چیزی کم

▨ نام شعر: چاووشی
▨ شاعر: مهدی اخوان ثالث
▨ موسیقی: کارن همایونفر
▨ پالایش و تنظیم: شهروز
ــــــــــــــ
به سانِ رهنوردانی
که در افسانه‌ها گویند
گرفته کولبارِ زادِ ره بر دوش
فشرده چوب‌دستِ خیزران در مشت
گهی پُرگوی و گه خاموش
در آن مِه‌گون فضای خلوتِ افشانگی‌شان راه می‌پویند
ما هم راه خود را می‌کنیم آغاز

سه ره پیداست
نوشته بر سرِ هریک به سنگ‌اندر
حدیثی که‌ش نمی‌خوانی بر آن دیگر
نخستین: راه نوش و راحت و شادی
به ننگ آغشته، اما رو به شهر و باغ و آبادی
دو دیگر: راه نیم‌اش ننگ، نیم‌اش نام
اگر سر برکُنی غوغا، و گر دم درکِشی آرام
سه دیگر: راه بی‌برگشت، بی‌فرجام

من این‌جا بس دلم تنگ است
و هر سازی که می‌بینم بدآهنگ است
بیا ره‌توشه برداریم
قدم در راهِ بی‌برگشت بگذاریم
ببینیم آسمانِ هرکجا آیا همین رنگ است؟

تو دانی کاین سفر هرگز به سوی آسمان‌ها نیست
سوی بهرام، این جاویدِ خون‌آشام
سوی ناهید، این بدبیوه‌گرگِ قحبهٔ بی‌غم
که می‌زد جامِ شومش را به جامِ حافظ و خیام
و می‌رقصید دست‌افشان و پاکوبان به سانِ دخترِ کولی
و اکنون می‌زند با ساغرِ مک نیس* یا نیما
و فردا نیز خواهد زد به جامِ هرکه بعد از ما
سوی این‌ها و آن‌ها نیست
به سویِ پهن‌دشتِ بی‌خداوندی‌ست
که با هر جنبشِ نبضم
هزاران اخترش پژمرده و پرپر به خاک افتند
بِهِل کاین آسمانِ پاک
چراگاه کسانی چون مسیح و دیگران باشد
که زشتانی چو من هرگز ندانند و ندانستند کآن خوبان
پدرْشان کیست؟
و یا سود و ثمرْشان چیست؟

بیا ره‌توشه برداریم
قدم در راه بگذاریم
به سوی سرزمین‌هایی که دیدارش به سانِ شعلهٔ آتش
دَواند در رگم خونِ نشیطِ زندهٔ بیدار
نه این خونی که دارم، پیر و سرد و تیره و بیمار
چو کرمِ نیمه‌جانی بی‌سر و بی‌دُم
که از دهلیزِ نقب‌آسایِ زهراندودِ رگ‌هایم
کِشاند خویشتن را، هم‌چو مستان دست بر دیوار
به سوی قلبِ من، این غرفهٔ با پرده‌های تار
و می‌پرسد، صدایش ناله‌ای بی‌نور؛
کسی این‌جاست؟
هلا! من با شمایم، های! … می‌پرسم کسی این‌جاست؟
کسی این‌جا پیام آورد؟
نگاهی، یا که لبخندی؟
فشارِ دستِ گرمِ دوست‌مانندی؟
و می‌بیند صدایی نیست، نورِ آشنایی نیست،
حتی از نگاه مرده‌ای هم ردّ پایی نیست
صدایی نیست الا پت‌پتِ رنجورِ شمعی در جوارِ مرگ
ملول و با سحر نزدیک و دستش گرمِ کارِ مرگ
وز آن سو می‌رود بیرون، به سوی غرفه‌ای دیگر
به امیدی که نوشد از هوای تازه و آزاد
ولی آنجا حدیث بنگ و افیون است – از اعطای درویشی که می‌خواند؛
«جهان پیر است و بی‌بنیاد، از این فرهادکش فریاد«
وز آن‌جا می‌رود بیرون، به سوی جمله ساحل‌ها
پس از گشتی کسالت‌بار
بدان سان باز می‌پرسد سر اندر غرفهٔ با پرده‌های تار
کسی اینجاست؟
و می‌بیند همان شمع و همان نجواست

که می‌گوید بمان این‌جا؟
که پرسی هم‌چو آن پیرِ به درد آلودهٔ مهجور
«خدایا به کجای این شب تیره بیاویزم قبای ژندهٔ خود را؟»*۲
بیا ره‌توشه برداریم
قدم در راه بگذاریم
کجا؟ هرجا که پیش آید
بدان‌جایی که می‌گویند خورشیدِ غروبِ ما
زنَد بر پردهٔ شبگیرشان تصویر
بدان دستش گرفته رایتی زربفت و گوید: زود
وز این دستش فتاده مشعلی خاموش و نالد: دیر
کجا؟ هرجا که پیش آید
به آن‌جایی که می‌گویند
چو گل روییده شهری روشن از دریایِ تَر دامان
و در آن چشمه‌هایی هست
که دایم روید و روید گل و برگِ بلورین بالِ شعر از آن
و می‌نوشد از آن مردی که می‌گوید
چرا بر خویشتن هموار باید کرد رنج آبیاری کردن باغی
کز آن گل کاغذین روید؟
به آن‌جایی که می‌گویند روزی دختری بوده‌ست
که مرگش نیز -چون مرگ تاراس بولبا
نه چون مرگ من و تو- مرگ پاک دیگری بوده‌ست*۳
کجا؟ هرجا که اینجا نیست
من این‌جا از نوازش نیز چون آزار ترسانم
ز سیلی‌زن، ز سیلی‌خور
وز این تصویرِ بر دیوار ترسانم
در این تصویر عُمَر با تازیانهٔ شوم و بی‌رحمِ خشایرشا
زند دیوانه‌وار، اما نه بر دریا؛
به گردهٔ من، به رگ‌های فسردهٔ من
به زندهٔ تو، به مردهٔ من
بیا تا راه بسپاریم
به سوی سبزه‌زارانی که نه کس کِشته، نه‌دروده
به سوی سرزمین‌هایی که در آن هرچه بینی بکر و دوشیزه‌ست
و نقشِ رنگ و رویش هم بدین‌سان از ازل بوده
که چونین پاک و پاکیزه‌ست
به سوی آفتابِ شادِ صحرایی که نگذارد تهی از خونِ گرمِ خویشتن جایی
و ما بر بی‌کرانِ سبز و مخمل‌گونهٔ دریا
می‌اندازیم زورق‌های خود را چون کُلِ بادام*۴
و مرغانِ سپیدِ بادبان‌ها را می‌آموزیم
که بادِ شرطه را آغوش بگشایند
و می‌رانیم گاهی تند، گاه آرام
بیا ای خسته‌خاطردوست! ای مانند من دلکنده و غمگین!
من این‌جا بس دلم تنگ است
بیا ره‌توشه برداریم
قدم در راهِ بی‌فرجام بگذاریم
▨
مهدی اخوان ثالث
از دفتر شعر زمستان
ـــــــ
پی‌نوشت‌ها:
*یک: فردریک لوئیس مک‌نیس شاعر و نمایشنامه‌نویس ایرلندی است.
*۲: این شعر از نیما یوشیج است.
*۳: مرادِ شاعر، ژاندارک است.
*۴: کُل بادام: پوست بادام.

مهدی اخوان ثالث | چاووشی

پاسخ، مهدی اخوان ثالث، دکلمه ماریه کریمی

در بخش پلی‌لیست‌ها می‌توانید شعرها را به تفکیک شاعر ببینید.
ــــــــــــ
پالایش و تنظیم شعرهای قدیمی، زمان‌بر و‌ طاقت‌فرساست. اگر از شعرها در پروژه‌ای استفاده می‌کنید، پیشاپیش از اینکه منبع آن را ذکر می‌کنید سپاسگزارم.
ــــــــــــــــ
پروژه‌ی «با صدای شاعر» در پلتفرم‌‌های زیر هم فعال است؛
▨ تلگرام
▨ اسپاتیفای
▨ اپل پادکست
▨ کست باکس
▨ شنوتو

New tracks tagged #مهدی اخوان ثالث