Poëzie is het uitzicht vanuit de ziekenkamer van het leven. 

*
In de koets veracht ik de voetganger, op straat de koetsier. 

*
Voor een dokter is het leven een ongeneeslijke ziekte.  

*
Hij denkt dat hij denkt. 

*
‘God nog aan toe, de hele wereld praat en er komt niemand aan het woord.’ 

*
De koekoek wordt onbetekenend voor ons door de koekoeksklok.  

*
Het huwelijk is net als het streepje in de drukkerij zowel afbreek- als koppelteken.

*
Sommigen denken dat God alleen bestaat opdat zij geschapen werden. 

*
Eén enkele kus vergeet je nooit, maar 1000 gemakkelijk.  

*
Vlinder op de Mont Blanc, zijn opvattingen, zijn leven, zijn sterfdroom.


Uit: Jean Paul, 'Gedachtegewemel' (Zegwerk, Gent, 2018), vertaling Erik de Smedt
https://zegwerk.files.wordpress.com/2018/11/jp-pdf21.pdf

'Gedachtegewemel' (Jean Paul)

(… ligt in vlaanderen) – zo oordelen de anderen: “zoals al wat 
langenscheidt comm.v. voortbrengt, moet je ook het universele gedicht babel
als redelijk gevormd opvatten. allerhande hoogacht! (the language
& the damage done; cambridge) of: “gedegen inhoud met een ambigue
structuur levert een gevoelsindruk puur.” (veelvoudige schriftbetekenis; tallinn) – alleen:

”wie zo over tekst spreekt, heeft brengplicht” (de nieuwe scepticist; 
maastricht) – hoor ik daar iets als een ondertoon? eerlijk gezegd hoor ik die
in persoon! daarom alstublieft, luisteraars, ontwaakt als ‘t op het trommelvlies kraakt
– in drieëntwintig tongen. voor sommigen gaat dat te snel, komt
ook te schel – daarom even een inlassing ter controle: verstaat u mij?

ja, als u niet te vlug spreekt! heel langzaam, om mee te schrijven: babel is
lieflijk, een oord voor de wildste syllaben, soort permanent pinksteren. hier heeft men
dus voor het eerst vrijheid geproefd en peu à peu de hostie geprofaneerd. dat gebeurde
waar? in de leopold-zoo. kijk: men voerde naamwoorden (“meeuwen”) aan leeuwen.
nu herstelt eastman hier je gebit voor niks. dat is het zo ongeveer. toch

hangen morfemen dreigend boven de squares. niet weinig zweert. een
gezin uit vilnius geniet van zijn biertje voor een belgische deur. krimgotisch tekent
zich af. zevenburgers saksisch op de hoek van de dis. noem het eclectisch – om het even: babel
zint erop, gods zinsbouw te wijzigen. alles op random. de mensen in babel met keeltjes 
behangen. tatoeages in het oegrisch, gaelisch, in het bargoens. ik draag bijvoorbeeld

”schengen rules okay” dwars over m’n borst. dat werd destijds gesubsidieerd.
en vlak onder de knieën een topografische kaart van wallonië. evenredige verdeling is
het woord, babel de navel, en wat je wint, is leugenachtig gespin in de wind. want wees er 
zeker van: op de bodem van de zenne loert de olm, op de oever de amfibie – “die komen
alles weer halen, verslinden de tongen en dan?”(dramatisch een eind eraan; poznań)

ulf stolterfoht, 'babel' 
http://www.planetlyrik.de/ulf-stolterfoht-fachsprachen-xxviii-xxxvi/2010/03/
vertaling erik de smedt
___
Op uitnodiging van Vers Brussel, een initiatief van de literaire organisatie Het Beschrijf, bezochten enkele jaren geleden binnen- en buitenlandse dichters een Brusselse wijk. 

Ulf Stolterfoht (*1963) uit Berlijn, steeds gefascineerd door taal, verkende met een Langenscheidt-woordenboekje op zak de Europawijk. Hij keek zijn ogen uit en luisterde naar de spraakverwarring om hem heen. 

Zijn gedicht ‘babel’ werd in 22 Europese talen vertaald, het resultaat in een grote vergaderzaal van het Europees Parlement voorgelezen. Ik maakte er dankbaar gebruik van voor de soundscape.

'babel' (Ulf Stolterfoht)

Oogbol tussen de spijlen.

Wimperdier ooglid
roeit naar boven,
laat een blik zien.

Iris, zwemster, droomloos en troebel:
de hemel, hartgrijs, moet vlakbij zijn.

Schuin, in de ijzeren dille,
de blakerende spaan.
Aan de zin voor licht
herken je de ziel.

(Was ik als jij. Was jij als ik.
Stonden we niet
onder eenzelfde passaat?
We zijn vreemden.)

De tegels. Daarop, 
dicht bij elkaar, beide
hartgrijze plassen:
twee
mondvol zwijgen.

Uit: ‘Sprachgitter’ (1959). Vertaling Erik de Smedt. Duitse tekst: https://www.uni-saarland.de/fileadmin/upload/fakultaet-p/gutenberg/Gedicht_des_Monats/GdM_Celan_Sprachgitter.pdf
___
De poëzie van Paul Celan (1920-1970) wordt te vaak uitsluitend geassocieerd met de holocaust. Hij vond dat zelf verengend. 

Het ging hem ook om verhoopte en mislukkende communicatie, het verlangen naar ontmoeting met en (h)erkenning van de ander.

'Spreektralie' (Paul Celan)

(Manchester, 1945)

De vleugelslag van een colibri
ontbonden in 'time, intensity'?

De hand openen en sluiten,
hefboom overhalen, een kwartdraai
uit de dromerigheid ’s ochtends,
dat alles in stukjes hakken: o wee,
de greep naar het continu grijnzende ‘nu’
valt vreselijk in rafels uiteen — al die nu’s,
happende tandjes, vieze gebitten.

Eén worden met je eigen prestatie.
Tien uur gevoelig zijn aan de lopende band.
Ding dong, jullie groep heeft voor de derde keer 
het gouden akkoord in de wacht gesleept.

'De arbeiders ageerden met houten hamers
zodat hun hele lichaam op dreef kwam.'

… laten we uitgestrekt liggen, de wolken tellen,
hun heen en weer in het hemelsblauw …

Vertaling: Erik de Smedt. Verschenen in Poëziekrant, maart 2014.
___
1 mei, Dag van de Arbeid. Werken om te leven is al te vaak leven om te werken geworden. 

Zelfs Rudolf Laban, vooraanstaand choreograaf, liet zich in Manchester verleiden om fabriekarbeid(st)ers aan de band te chronometreren en hun bewegingen in kaart te brengen – allemaal ter bevordering van de efficiëntie. 

Martina Hefter (*1965) zorgt in 'Nach den Diskotheken' (2010) voor een tegenzet.

'Manchester, 1945' (Martina Hefter)

Tekst: vormplatvorm.com/taal-_-language
___
'Sirenenlied' is een experimentele 'vertaling', niet van taal naar taal, maar van beeld naar taal, vooral bedoeld om te beluisteren. Heike Dobbelaere (*1994) maakte voor haar masterproef in de kunsten een inventaris van eenvoudige vormen, ontleend aan alledaagse voorwerpen: https://vormplatvorm.com/
Op haar verzoek om met die verzameling in taal aan de slag te gaan, ontstond dit ‘Sirenenlied’ waarin een dertigtal vormen is verwerkt. 

Woorden zijn een heel ander medium dan elementaire visuele vormen. Ik heb geprobeerd mijn indrukken bij het kijken te vertalen en mijn associaties de vrije loop te laten: het sierlijke van de kleuren (hoewel het gedicht geen kleur noemt), de lichte variaties (in de tekst klankecho’s), de opvallende gelijkenissen (tekstueel o.m. de anagrammen) en de zwierige opeenvolging (klankenvloed in het gedicht).

Misschien bleven ook het verwarrende van deze elementaire, nog voor allerlei toepassingen openstaande vormen (de verleidelijke s/Sirenen) en het revolutionaire van het project behouden: in het gedicht wordt de sierlijke koning – zijn hiërarchische rol is uitgespeeld – de laan uitgestuurd. De centrering van de tekst verbeeldt de tweestrijd tussen sire en (opstandige) pion.

Tekst: https://vormplatvorm.com/taal-_-language

'Sirenenlied' (Erik de Smedt)

De geest verschijnt altijd slechts in een vreemde luchtige gedaante.

*
Het hoogste is het begrijpelijkste, het naaste, het onmisbaarste.

*
Ieder voorwerp waarvan je houdt is het middelpunt van een paradijs.

*
Mensheid is een humoristische rol.

*
Alle mensen zijn in een voortdurend duel verwikkeld.

*
De kunstenaar staat op de mens zoals het standbeeld op het voetstuk.

*
Spelen is experimenteren met het toeval.

*
Schijnbaar gaan we voorwaarts.

*
Echt werkzame mensen zijn degenen voor wie moeilijkheden een prikkel zijn.

*
De mens is een zon, zijn zintuigen haar planeten.

*
Zielsmagneet.

Uit: Novalis, ‘Fragmenten/denkopdrachten’, vertaald door Erik de Smedt (Zegwerk, Gent, 2020, passim)
___
Friedrich von Hardenberg – met zijn romantische pseudoniem Novalis – schreef gedurende zijn korte leven (1772-1801) bijna onophoudelijk wat hij ‘fragmenten of denkopdrachten’ noemde. Ze behandelen alle mogelijke onderwerpen. De dichter wilde de wereld romantiseren en poëtiseren.

Bij Zegwerk (Gent) verscheen in 2020 een selectie van Novalis’ kernachtigste fragmenten, waarvan je er hier een tiental kunt beluisteren. ‘Alles is een zaadje.’

Hermann Hesse over Novalis: ‘De runen van dit werk laten onder de speelse, verrukkelijk bloemrijke oppervlakte alle afgronden van de geest zien: de vergoddelijking door de geest en de vertwijfeling eraan.’

'Fragmenten' (Novalis)

Wat erg dat ik geen zwartrok ben, 
dat ware echt mijn ding.
Ik legde prompt opzij mijn pen,
was ’s levens lieveling.

Niet langer plaagt me helse kwel
van dwaze zielentwist,
omdat ik nu voor altijd wel
van klok en klepel wist.

Zodra me dan geen duivel deert
diep sliep ik kerngezond,
doorvoed en alom hoog vereerd
en was gans kogelrond.

Kwam weer die nare vastentijd,
was ik er steevast bij
als ik me suf had gekastijd
met zalm en kippastei.

En jij, mijn lieve Magdaleen
die graag te biechten gaat,
jou nam ik dan geheel alleen
terzij en stond paraat.

Wilhelm Busch, ‘Wie schad, daß ich kein Pfaffe bin‘. Uit: ‘Kritik des Herzens’ (1874), vertaling Erik de Smedt. Duitse tekst: https://www.staff.uni-mainz.de/pommeren/Gedichte/Busch/Kritik/pfaffe.htm
___
De Noord-Duitse tekenaar en dichter Wilhelm Busch (1832-1908) was beïnvloed door het pessimisme van Schopenhauer: ‘Das Gute – dieser Satz steht fest — ist stets das Böse, was man lässt’. 

In beeldverhalen en gedichten verpakte hij zijn satire in bijtende humor. Hij richtte zijn pijlen onder meer op schijnheiligheid en dubbele moraal, waarbij ook de clerus niet werd gespaard. Bij het voorlezen hoort dus kerkorgel.

'Wat erg dat ik geen zwartrok ben' (Wilhelm Busch)

[…] beleef ik nu de tijd? de duur van een seconde, een minuut. niets. nu, nu. altijd nu, tussen ervoor (nu) en erna (nu). meteen. nu. nu! stap, nu, stap, nu, stap, stap, stap. nu. stappen. bewust. mijn benen. buig ze: knie, zool. terwijl ik nu stut op een voet, zwaai ik de andere naar voren. steun erop. buig naar voren, trek de andere na, strek hem naar voren, steun op hem, til de andere op. deze bewegingen vat men samen onder het begrip ‘lopen’. ik loop nu. huppel niet. nee, noem het lopen. loop. nu. ik leef nu. ik leef nu, dat zei ik zo-even. maar nu nu leef ik. is het nog hetzelfde nu? daar staat het. vastgehouden. een zin waarin het woord ‘nu’ verschijnt. welk woord is nu, op het moment dat ik dit lees, ‘nu’? elk woord? de hele zin? (ik lees nu deze woorden, dit woord, het, de.) de zin zou moeten worden opgelost, zijn hiërarchische principe. elk woord zou voor een ‘nu’ moeten staan (elke klank zelfs). dit nu daar. dit. nu. n. u. iets. daar. a. lees alles tot daar nog een keer en beantwoord de vraag of het dan (nu) nog hetzelfde ‘nu’ is. (dat was nu weer een ‘nu’.) als volgorde van letters, als woord zeker. maar als betekenis? […]

Fragment uit: ‘die frösche’, in: Gerhard Rühm, 'fenster. texte', Rowohlt Verlag, 1968. Vertaling: Erik de Smedt. Muziekfragmenten uit Gerhard Rühm, ‘eintonstück’ (1952).

Afbeelding: G. Rühm, 'jetzt' (typocollage, 1958, uitsnede)
___
‘immer ist jetzt’. De 91-jarige dichter, schrijver, componist en beeldende kunstenaar Gerhard Rühm werd door Ernst Jandl de ‘moeder van de Wiener Gruppe’ genoemd. 

Rühm heeft het in zijn oeuvre niet over particuliere toestanden, maar over universalia. 

In concrete poëzie en in proza heeft hij – het zenboeddhisme is nabij – aandacht voor wat steeds dreigt te ontsnappen, hoe fundamenteel het ook is: het ‘nu’.

De muziekfragmenten komen uit Gerhard Rühms ‘eintonstück’ (1952).

'nu' (Gerhard Rühm)

het dorp is vrij oud geworden,
het is eigenlijk alleen nog als vrijwilliger hier,
praat tegen zichzelf over de viering van 800 jaar
in de late jaren 70. uitgestorven
dorpskern zeggen ze, maar dat klopt niet,
hij is nog altijd aangesloten
op een geld- en sigarettenautomaat,
de hart-longmachine. schraal de hagen
rond het steenslag, mager haast, in de voortuinen
dringt de herfst. de toekomst is nog zichtbaar,
je kunt ze regelrecht tellen: de zonnepanelen
op de eigen huizen, lege erven.
in de kerktoren nestelt van oudsher een valk,
ontsnapt aan een dorpsnovelle, in zijn oren
klinken nog de klankverschuivingen
van de klokken. maar toegegeven: niet toe te bouwen
aan de regenzijde is het vrije uitzicht
op de duitse snelweg en de duitse kegelbaan
aan de zonzijde

Duitse tekst: https://www.signaturen-magazin.de/christoph-wenzel--das-dorf-ist-ziemlich-alt-geworden.html. Vertaling Erik de Smedt.
Foto: ‘Kleines Dorf im Rheinland’ (2020) door Christoph Wenzel
___
Christoph Wenzel (*1979) doet in zijn poëzie aan gelaagde poëtische topografie. Nauwkeurig en met speelse allusies beoefent hij een eigen vorm van heemkunde. 

Wenzel gaat op pad langs kleine dorpen, vergeten stadsdelen en rivieren, ver van de oprukkende verstedelijking. In de ironische toon van zijn gedichten klinken afstandelijkheid en weemoed door.

'het dorp is vrij oud geworden' (Christoph Wenzel)

Te Saint-Omer in het noorden van Frankrijk deed zich in 1803 een opmerkelijke gebeurtenis voor. Een grote dolle hond, die al meer mensen schade had toegebracht, viel twee kinderen aan die bij een voordeur aan het spelen waren. Net verscheurt hij het jongste dat onder zijn klauwen in het bloed rolt, of daar verschijnt uit een zijstraat, met een emmer water die zij op haar hoofd draagt, de moeder. Terwijl de hond de kinderen loslaat en naar haar toespringt, zet zij de emmer water op de grond; niet in staat om te vluchten, vastbesloten het monster tenminste door eigen toedoen uit te schakelen, omknelt zij de hond met van woede en wraak gestaalde ledematen; zij verwurgt hem en valt, haar vlees in stukken gescheurd door zijn felle beten, bewusteloos naast hem neer. De vrouw begroef haar kinderen nog en werd weinige dagen later, toen ze aan hondsdolheid was gestorven, zelf bij hen in het graf gelegd.

Heinrich von Kleist, ‘Mutterliebe‘ aus den Berliner Abendblättern [7. Abendblatt vom 9. Januar 1811], in: 'Sämtliche Werke', Deutsche Buch-Gemeinschaft, Berlin 1964. Vertaling Erik de Smedt.
Duitse tekst: http://www.zeno.org/Literatur/M/Kleist,+Heinrich+von/Erz%C3%A4hlprosa/%5BAnekdoten+und+Kurzgeschichten%5D/Mutterliebe

Afb.: Anselm Reyle, detail 'Venus' (2011), Lustwarande ’11, Tilburg.
___
De gekwelde, beheerste romanticus Heinrich von Kleist (1777-1811) kon in zijn korte, geciseleerde proza bloedstollend vertellen. Van een krantenbericht maakte hij deze prozaminiatuur, niet geschikt voor gevoelige lezers of luisteraars.

'Moederliefde' (Heinrich von Kleist)

Ik zag daarnet een jeugdig paar, o bloem van Diana,
voor je staan; wang en wang tegen elkaar gelegd.
Beiden slurpten tegelijk de onnoemelijke geur uit de verre,
sneeuwige beker en zacht hoorde ik een tweevoudig ach!
‘Kus me!’ zei ze nu en te midden van de stroom nectar
wisselde hun adem kussen, hun ogen vol geestdrift.
— Word, hemelse, niet kwaad! Vast heb jij bij de gaven
van aardse liefde een bries van het goddelijk schone gemengd.

Vertaling Erik de Smedt.
Duitse tekst: http://www.zeno.org/Literatur/M/M%C3%B6rike,+Eduard/Gedichte/Gedichte+(Ausgabe+1867)/Datura+suaveolens
___
Eduard Mörike (1804-1875) wordt tot de brave Biedermeierperiode gerekend maar schreef gedichten die ver boven het knusse en bekrompene uitstijgen. 

In ‘Datura suaveolens’, de Latijnse benaming voor de Witte Brugmansia of Engelentrompet, brengt hij een liefdespaar, natuur en mythologie bedwelmend samen.

'Datura suaveolens' (Eduard Mörike)

Het bleke linnen in de vele bedden
Kwijnt weg in de kale muren van de ziekenzaal.
De ziektes, alle, als dunne marionetten,
Wandelen door de gangen. Een getal

Voor iedere zieke. En met wit krijt
Staan ieders kwalen netjes opgeschreven.
De koorts een donder. Hun ingewanden
Branden als bergen. En hun ogen staren

Naar het plafond waar een paar grote spinnen
Uit hun buik vlijtig lange draden trekken.
Ze zitten overeind in hun koude linnen
En zure zweet, hun knieën opgetrokken.

Ze bijten op de nagels van hun hand.
De rimpels in hun voorhoofd dat rood gloeit
Zijn als doorploegd grauw akkerland
Waar de dood, groot ochtendrood, op bloeit.

Ze strekken hun witte armen ver naar voren,
Rillend van de kou, van ontzetting stom.
Hun hersens kolken donker van oor tot oor
In monsterlijke werveling, om en om.

Dan gaapt achter hen een zwarte spleet
En in de ziekenzaal door de witgekalkte wand
Reikt een uitgestrekte arm. Om hun hete keel
Balt zich langzaam een harde knokkelhand.

Georg Heym 'Das Fieberspital' (1910). Vertaling Erik de Smedt.
Duitse tekst: https://gedichte.xbib.de/Heym_gedicht_Das+Fieberspital.htm
___

De jonggestorven expressionist Georg Heym (1887-1912) wordt weleens de Duitse Rimbaud genoemd. In strakke maar gloeiende verzen kiest hij de kant van de uitgestotenen en marginalen.

'De koortskliniek' (Georg Heym)

Сивилла: выжжена, сивилла: ствол.
     Все птицы вымерли, но Бог вошел.    

     Sibille: opgebrand, sibille: stam.
     De vogels uitgeroeid, maar God kwam.
     (Marina Tsvetajeva)  


heeft de: korrels betast, met het blote oog: met blote mond is ont-
stoken, sibille, zij huivert, gloeit: zand zengt de vingertoppen de
vingers de tong slaat vonken in het lijf: laait op

•

zij: wankelt, sibille, ten prooi aan het: glijdende zand stort zij neer, stroomt
— myriaden van poriën — doorwaait zij flitst zij door de zon wordt:
zonnestorm — mompelt zij spuugt, beseft: zij daalt niet meer neer

•

is: gebarsten, sibille, de: splinter in het vlees is zij — bloedt nog? —
spaandert — verdeelt, gaapt: als de lippen, stronk — is: lamel, verhout
zij: doorklieft het licht, druipt: zij kraakt, het: ontspringt

•


sibille zo: geeuwt zij, kermt: trillen de: stemlippen, -spleten ze
krassen: over de kalk heen, schuren, scheuren in: een krater van het
bekken tot de keel de: stemstrot, sibille, zij: siddert, vibreert

•

vibreert, is: de beving, sibille — verbijstering — stuiptrekt: in de zand- in
de luchtwervelingen knarst zij verwerpt: het gewricht verstuikt, jankt, naar de
landtong: verteerd wordt zij — siddert: ontwortelde dennen — zij: erodeert

•

sibille zij: stapelt zich op, wordt: klippen zij sist is het: ziedende schuim in de
poriën verbrandt al gloeiend zij verstuift: sibillanten, dooft uit met een sisser — -sss- wordt eb
vloed zijzelf en: gaat luid kreunen

•

het: duizelt haar, sibille zij: breekt in kolkende hitte zij: sist en
zindert: zompig moeras, poel glijdende dijen de: rietkraag maakt zij nat lekt
om zichzelf gorgelt — ringslang — ontsnapt zij en: kirt

•
•

en stil. alleen de weersgesteldheid: plaats van de brand rooiing verneembaar — is
eertijds knetteren — en bederf: de tenen bevingeren de stronk:
een schimmelige holte, poken in de af- geworpen huid: zij valt uiteen
aan de schubbige zolen en: ritselt op


Anja Utler, ‘sibylle — gedicht in acht silben’. Vertaling: Erik de Smedt.
Duitse tekst: https://www.lyrikline.org/de/gedichte/sibylle-gedicht-acht-silben-1355

___
Anja Utler (*1973) werd in Zuid-Duitsland geboren, studeerde slavistiek en is gepromoveerd op het werk van vier moderne Russische dichteressen. Ze woont in Leipzig. 

In 2004 verscheen haar bundel 'münden — entzüngeln' (Edition Korrespondenzen). Daarin wekt ze onder meer op bezwerende wijze de mythes van Chronos, Marsyas, Daphne en Sibille tot leven. Een sibille is een maagdelijke prinses die, geïnspireerd door een godheid en daardoor in extase, spontaan en ongevraagd de toekomst voorspelde.

Volgens Utler hoort poëzie geen inhoud te hebben die je eendimensionaal kunt ontsluiten. Het gedicht moet zijn onderwerp oproepen in een wereld van taalklank, ritme en associaties. Dat leidt soms tot een hallucinant resultaat.

De vertaling die ik hier voorlees werd gepubliceerd in Kunsttijdschrift Vlaanderen, 352/2015.

'sibille — gedicht in acht syllaben' (Anja Utler)

Jou bezing ik wilde gespletenheid,
in de nachtelijke storm
opgestapeld gebergte;
jullie, grijze torens
die overlopen van helse grimassen,
vurig gedierte,
ruwe varens, dennen,
kristallen bloemen.
Oneindige kwelling
dat je op God joeg
zachte geest,
zuchtend in de waterval,
in golvende pijnbomen.

Als goud laaien de vuren
van de volken rondom.
Over zwartgerande klippen
valt doodsdronken
de opgloeiende windbruid
de blauwe golf
van de gletsjer
en vol geweld dreunt
de klok in het dal:
vol vlammen, vloeken
en de donkere
spelen van de wellust
bestormt de hemel
een versteend hoofd.

'Die Nacht', vertaald door Erik de Smedt. Duitse tekst: http://www.versalia.de/archiv/Trakl/Die_Nacht.3073.html
___
De gekwelde expressionist Georg Trakl (1887-1914) schreef verzen als visioenen, vol gedurfde beelden en felle kleuren. In Kurt Pinthus’ beroemde bloemlezing 'Menschheitsdämmerung. Lyrik des expressionistischen Jahrzehnts' staat van hem onder meer ‘Die Nacht’.

'De nacht' (Georg Trakl)

Oswald Wiener (1935-2021), onverbeterlijke dwarsdenker, schreef in de jaren zestig 'die verbesserung von mitteleuropa, roman'. De genreaanduiding is deel van de titel — ironie. Het is een grillig conglomeraat van aforismen, fragmenten, polemische uitvallen, filosofische overpeinzingen, mini-essays, beschrijvingen, (pseudo)herinneringen en ontwerpen.

De omslagfoto van de pocketuitgave toont hem met een zware hamer in de hand op puin tussen half afgebroken huizen. Als een doorgedreven anarchistische 'schrijver met de hamer' onderneemt hij een vermetele poging om de 'heilige drievuldigheid staat, taal en werkelijkheid' op alle fronten aan te vallen. 

Taalkritiek wordt maatschappijkritiek. In alle mogelijke taalregisters en idiomen, van kindertaal, schimpwoorden, woordspelingen, obsceniteiten en wetenschappelijk jargon tot filosofische begrippen. Bewust fragmentarisch en chaotisch – 'een heldere zin laat vermoeden dat hij ontoereikend is'. 

Het vertaalde gedeelte is in het kader van het Boekenweekthema 2020 ‘Rebellen’ verschenen op https://ooteoote.nl/2020/03/boekenweek-2020-oswald-wiener/  (tekst daar met cursivering)

Uit: 'die verbesserung von mitteleuropa, roman' (Oswald Wiener)

Aan Landauer

Kom! het opene in, mijn vriend! wel glanst vandaag slechts weinig
       tot hier beneden en eng sluit de hemel ons in.
Noch de bergen noch de kruinen van het woud
       zijn opgegaan zoals we hoopten en leeg rust van gezang de lucht.
Droef is het vandaag, gangen en stegen sluimeren en bijna
       heb ik de indruk dat het is als in het loden tijdperk.
Toch wordt de wens vervuld, zij die echt geloven twijfelen 
       niet aan Eén uur en vol vreugde moge zijn de dag.
Want niet weinig verheugt wat we van de hemel geschonken kregen
       wanneer hij het weigert en uiteindelijk toch aan de kinderen gunt.
Alleen al zulke dingen te zeggen en ook de stappen en de moeite
       waard mag zijn wat we krijgen en volstrekt waar het genoegen.
Daarom hoop ik zelfs dat eens, als wij met wat wij wensen
       beginnen en zodra onze tong losser is geworden
en het woord is gevonden en ons hart is opengegaan
       en aan het benevelde voorhoofd hogere gedachten ontspringen,
met ons samen tegelijk ook de hemel zal beginnen te bloeien
       en voor de open blik open zal zijn de lichtgevende.

Begin van ‘Der Gang aufs Land’. Vertaling: Erik de Smedt.
Duitse tekst: http://www.teeweg.de/de/varia/hoelder/gang-land.html
___

Friedrich Hölderlins elegie ‘Der Gang aufs Land‘ (1800) wordt weleens het volmaakte fragment genoemd. De dichter schreef ze voor zijn Stuttgartse vriend Christian Landauer.

Beelden van de natuur en de bedrukking door een ‘loden tijdperk’ worden verbonden met de vlucht in een geïdealiseerde Griekse godenhemel. Dwepend spreekt hij zichzelf en zijn vriend moed in, vol vertrouwen op een betere toekomst.

Met de eerste zes verzen, passend bij het gevoel toen de coronapandemie was uitgebroken, begon ik mijn voorleesproject op Radio Klebnikov. Nu er hoop gloort, zijn het er meer geworden…

'De wandeling op het land' (Friedrich Hölderlin)

Er viel een keer een koekoeksei
de boomkruin uit en was erbij.

Het ei verborg een krokodil;
de eerste was het in april.

‘Light verse’ van de hand van Joachim Ringelnatz (1883-1934)— schrijver, cabaretier en schilder tijdens de Weimarrepubliek. Vertaling Erik de Smedt.

Das Ei

Es fiel einmal ein Kuckucksei
Vom Baum herab und ging entzwei.
Im Ei da war ein Krokodil;
Am ersten Tag war′s im April.

'Het ei' (Joachim Ringelnatz)

O wee, waar zijn ze heen
al die jaren van me!
Heb ik mijn leven slechts gedroomd
of is het waar?
Wat ik geloofde dat het was
was dat er wel?
Heb ik slechts geslapen
en weet het niet?

Nu ben ik ontwaakt
en is mij onbekend
wat me vroeger vertrouwd was
als mijn eigen hand. 
Land en volk, waar ik 
ben geboren en getogen,
ze zijn me vreemd geworden
als waren ze gelogen.

Zij die mijn speelkameraden waren
zijn nu oud en moe.
Bebouwd het groene veld
en omgehakt het bos.
Als de rivier niet zou stromen
zoals hij eertijds stroomde
voorwaar, zo denk ik, 
dan was mijn ongeluk groot.

Menigeen groet me vluchtig
die me ooit goed kende.
De wereld houdt overal
ondank voor me klaar.
Dan denk ik aan menige
wondermooie dag.
De dagen weggevallen
als in het water een slag.

Steeds weer o wee.

Vertaling: Erik de Smedt

Middelhoogduitse tekst:  https://lyricstranslate.com/en/owe-war-sint-verswunden-ouwe-alterslied-where-have-they-gone-all-years-i%E2%80%99ve-had.html
___
Poëzie gaat vaak over een tekort, een ‘nog niet' of 'niet meer’. Walther von der Vogelweide (ca. 1170-ca. 1230), de eerste Duitse dichter die ook persoonlijke lyriek schreef — uiting van eigen gevoelens — vraagt zich, ouder geworden, af waar zijn leven gebleven is.

'O wee' (Walther von der Vogelweide)

ik sterf omdat ik kanker heb
ik sterf omdat alle mensen sterven
ik sterf omdat ik oud ben
ik sterf omdat er oorlog is
ik sterf omdat een auto me overrijdt

ik eet omdat ik honger heb
ik eet omdat het etenstijd is
ik eet omdat het me smaakt
ik eet omdat voedingsopname noodzakelijk is

ik praat omdat ik iets wil zeggen
ik praat omdat ik een tong heb
ik praat omdat ik gelukkig ben
ik praat omdat ik verdrietig ben
ik praat omdat ik niet onbeleefd wil zijn

ik lees omdat ik me verveel
ik lees omdat iets me interesseert
ik lees omdat ik geïnformeerd wil zijn
ik lees omdat ik niet kan slapen

ik slaap omdat ik moe ben
ik slaap omdat het lichaam slaap nodig heeft
ik slaap omdat het nacht is
ik slaap omdat ik anders de volgende dag moe ben

ik drink omdat iedereen drinkt
ik drink omdat de wijn zo goed is
ik drink omdat ik dorst heb
ik drink omdat ik dan vrolijk ben
ik drink omdat ik me wil bedrinken

Liesl Ujvary, ‘warum – darum’. Vertaling Erik de Smedt.
__
Vraag: ‘Waarom?’ Antwoord: ‘Daarom!’ – Niet zo de Weense schrijfster en multimediakunstenares Liesl Ujvary (*1939). In haar even betrokken als experimentele tekstboek 'Sicher & Gut' (1977) laat ze een·voudige verklaringen achter zich.

'waarom — daarom' (Liesl Ujvary)

II
Je hebt, jij zomer die er plotseling bent,
het zaad van mijn onverhoedse boom doen rijzen.
(Vanbinnen ruime, voel in jou de boog
des nachts, waarin hij mondig is.)
Nu verhief hij zich naar het firmament,
een spiegelbeeld dat naast bomen staat.
O vel hem zodat hij, op zijn kop gezet
in je schoot, de tegen-hemel kent
waarin hij werkelijk opschiet en werkelijk klimt.
Gewaagd het landschap dat waarzegsters
in kristallen bollen zien. Dat binnenste waarin
het buiten zijn van de sterren jaagt.
[Daar zit de dood die buiten nachtelijk lijkt.
En daar zijn allen die ooit waren
met allen die komen zullen vereend
en scharen scharen zich rond scharen
net zoals de engel meent.]

IV
Schuchtere, van torens weet je niets.
Maar nu zul je een toren ervaren
met die wonderbare
ruimte in je. Sluit je gezicht.
Opgericht heb je hem
argeloos met blik en wenk en wenden.
Plots reikt hij van voltooiing in de hoogte,
en ik, ik zalige, mag hem betrekken.
Ach, hoe eng is het me daarin.
Streel me nu om uit de koepel los te spetten,
om in je zachte nachten
met de kracht van schoot verblindende raketten
meer gevoel te slingeren dan ik ben.

V
Hoe heeft de al te wijde ruimte ons verdund.
Plots komt de golf van overvloed tot rust.
Nu sijpelt door de kalme zeef van kussen
alsem van het bittere wezen en absint.
Wat zijn we veel, uit mijn lichaam tilt
een nieuwe boom de overvolle kruin
en reikt naar jou: want kijk, wat is hij zonder
de zwevende zomer in jouw schoot.
Ben jij het ben ik het die wij zozeer verrukken?
Wie zegt het want we vervloeien. Misschien staat
in de kamer een zuil van vervoering
die welving draagt en langzamer vergaat.

Vertaling: Erik de Smedt
Duitse tekst: http://rainer-maria-rilke.de/100190siebengedichte.html
___
In de nalatenschap van Rainer Maria Rilke (1875-1926) bevonden zich gewaagde hymnen, die pas dertig jaar na zijn dood onder de titel 'Zeven gedichten' zijn gepubliceerd. 

Ondanks zijn imago van onthecht metafysicus ruimde Rilke in zijn levensvisie een belangrijke plaats in voor de seksualiteit. In zijn 'Brieven aan een jonge dichter' (1903-08) keerde hij zich tegen de onderdrukking ervan door het christendom. 

En in een brief aan Rudolf Bodländer (1922) schreef hij: 'Stilaan zal men inzien dat hier, en niet in het maatschappelijke of economische, ons huidige grote noodlot zit –, in deze verdringing van de liefdesdaad naar de periferie [...] (als zij al niet in het algemene midden van de wereld staat, wat een onmiddellijk doorbloed en doorstroomd zijn van de wereld met goden tot gevolg zou hebben!)'.

Ik lees hier drie van de zeven gedichten voor. Ze verschenen in 2017 in Poëziekrant.

Uit 'Zeven gedichten' (Rainer Maria Rilke)

De bleke dood zal met zijn koude hand
Mettertijd langs je zachte borsten strijken /
Het lieflijke koraal van je lippen wijken /
   De warme sneeuw van je schouders wordt koud zand. /

   De zoete vonken van je ogen / de krachten van je hand
Waar al voor valt / zullen met de tijd krachteloos blijken /
Je haar / dat nu nog aan de glans van goud kan reiken / 
   wordt na dag en jaar slechts een gewone band.

De fraai gevormde voet / de lieflijke gebaren /
    Zullen deels tot stof / deels niets en nietig worden /
Want niemand offert nog aan je goddelijke pracht.

Dit en nog meer ervan moet aan ’t eind ten onder gaan /
   Alleen je hart — dat blijft in eeuwigheid bestaan /
Want de natuur heeft het gemaakt van diamant.

'Vergänglichkeit der Schönheit, vert. Erik de Smedt. Duitse tekst (cf. afbeelding) en duiding:
https://de.wikipedia.org/wiki/Verg%C3%A4nglichkeit_der_Sch%C3%B6nheit



___
Een sonnet van de barokdichter Christian Hoffmann von Hoffmannswaldau (1616-1679), complexer dan het lijkt. Is het een liefdeslied, een memento mori of gaat het om een afrekening met een koele geliefde? 

‘Vergankelijke schoonheid’ verscheen in de bundel ‘Haperend geluk’ (Stichting Man in de Maan, 2020). De opname was in 2021 te horen in de gelijknamige voorstelling in Eindhoven, Maastricht en Utrecht.

Over 'Haperend geluk': https://www.brabantcultureel.nl/2021/01/08/haperend-geluk-in-dichtbundel-en-op-youtube/

'Vergankelijke schoonheid' (Christian Hoffmann von Hoffmannswaldau)

De Oostenrijker Heimrad Bäcker (1925-2003) wilde na de Tweede Wereldoorlog, verscheurd door schuldgevoelens, in het reine komen met zijn verleden als jong lid van de NSDAP. 

Jarenlang verzamelde hij documenten, getuigenissen en foto’s: ‘found footage’ over de jodenvervolging en de concentratiekampen. Hij bracht het taal- en deels fotomateriaal bijeen in zijn twee bundels 'nachschrift 1 en 2' (1993², 1997) – een indrukwekkende kruising van documentaire literatuur en concrete poëzie. 

Zou na Auschwitz gedichten schrijven barbaars zijn? 

‘Het volstaat de taal van daders en slachtoffers te citeren. Het is voldoende bij de taal te blijven die bewaard wordt in de documenten. Document en ontzetting, statistiek en gruwen vallen samen.’ (Heimrad Bäcker)

Een verhaal van uitsluiting en erger. ‘Wann wird man je verstehn?’
____

‘Is het waar, gaan we werkelijk de dood in?’



je zag mensen ontredderd op straat staan: ‘ik heb mijn ster vergeten!’ of ze werden tegengehouden: ‘waar hebt u uw ster?’  dan renden ze naar hun wijk, terwijl ze hun hand beschermend voor hun gezicht hielden.

omdat ze zich in het praterpark opgehouden hebben
omdat hij geprobeerd heeft de renbaan in freudenau te betreden
omdat hij alpenhutten opgezocht en daar overnacht heeft
omdat ze zonder toestemming wenen verlaten heeft en meer dan een maand in eisenerz verbleven heeft
omdat ze zonder toestemming van overheidswege wenen verlaten heeft en zich naar mariazell heeft begeven
omdat ze in een stadstrein een zitplaats innam
omdat hij voortdurend het uitgaansverbod overtreden heeft
omdat ze herhaaldelijk cafés, bioscopen en theaters bezocht heeft
omdat hij in strijd met het verbod een folklorekostuum droeg en ontspanningsgelegenheden bezocht
omdat hij zich bij de aankoop van sigaretten voor een ariër uitgaf
omdat ze de uitdrager van duits bloed franz fries gevraagd hebben om hun levensmiddelen te geven
omdat ze in strijd met het verbod in het bezit was van een radiotoestel
omdat hij tijdens het werk een werkhemd zonder jodenster heeft gedragen
omdat hij organen van de universiteit wenen misleid heeft over zijn afstamming
omdat ze pas na 2 dagen de extra voornaam sara hebben aangenomen
omdat hij met personen van duits bloed vriendschappelijk omging
omdat hij voortdurend arische patiënten behandeld heeft 

wegens vriendelijk gedrag tegenover joden
wegens vriendelijk gedrag tegenover joden
wegens vriendelijk gedrag tegenover joden
wegens vriendelijk gedrag tegenover joden

omdat in de laatstgenoemde winkel 1 kilo koekjes verkocht werd aan een jodin
omdat ze geprobeerd heeft aan de voorzitter van het landsgerecht eugen israel stein een grotere hoeveelheid levensmiddelen te bezorgen
omdat hij de jood herhaaldelijk in zijn woning opgezocht heeft en meermaals levensmiddelen heeft gegeven
omdat hij uit eigen middelen geld en kledingstukken aan de jodin heeft laten sturen
omdat ze van joden ondergoed, kleren, pelsmantels en baar geld ter bewaring heeft aanvaard
omdat ze voor een ontslagen jood geld hebben ingezameld
omdat ze met joden contact heeft gehad en hen van ondergoed heeft voorzien
omdat ze de joden financieel heeft geholpen en bij hun illegale streven het land te verlaten heeft gesteund
omdat hij geprobeerd heeft de jood een arisch in- en uitreisvisum te bezorgen 
omdat hij van plan was de jodin als dekmantel een identiteitsbewijs met pasfoto te bezorgen
[...]

Heimrad Bäcker, uit 'nachschrift 1'(1993²), vertaling Erik de Smedt.
Foto: KZ Mauthausen (gaskamer)

Uit 'nachschrift 1' (Heimrad Bäcker)

https://kijklees.blogspot.com/2013/08/?m=0#5669246815449107422

'Monoloog' (Erik de Smedt)

Konrad Bayer en 'de steen der wijzen' (interview van Paul Demets met Erik de Smedt, 1999)

HET GODDELIJKE

Edel weze de mens,
Hulpvaardig en goed!
Want dat alleen
Onderscheidt hem
Van alle wezens
Die wij kennen.

Heil aan de onbekende
Hogere wezens
Die wij vaag vermoeden!
Moge de mens op hen gelijken!
Zijn voorbeeld moge ons leren
Aan hen te geloven.

Want gevoelloos
Is de natuur:
De zon schijnt
Over goeden en kwaden,
En voor de misdadiger
Schitteren als voor de beste
De maan en de sterren.

Wind en stromen,
Donder en hagel
Gaan bruisend hun weg
En grijpen
Voorbij snellend
De een na de ander.

Ook het geluk
Loopt tastend tussen de menigte,
Grijpt nu eens de gekrulde
Onschuld van de knaap,
Dan weer de kale
Schuldige schedel.

Volgens eeuwige, ijzeren
Grote wetten
Moeten wij allen
De kringen van ons
Bestaan voltooien.

Alleen de mens slechts
Vermag het onmogelijke:
Hij onderscheidt,
Kiest en oordeelt;
Hij kan het ogenblik
Duur verlenen.

Hij alleen mag
De goede belonen,
De boze bestraffen,
Genezen en redden,
Al wat dwaalt en doolt
Nuttig verbinden.

En wij vereren
De onsterfelijken
Als waren ze mensen,
Als deden ze in het groot
Wat de beste in het klein
Doet of zou willen doen.

De edele mens
Weze hulpvaardig en goed!
Onvermoeibaar moge hij scheppen
Wat nuttig en juist is,
Weze hij ons een voorbeeld
Van die vaag vermoede wezens!

'Das Göttliche (1783), vertaling: Erik de Smedt
Duiitse tekst en kort commentaar: http://erikdesmedt.eu/goethe.htm
___

Een onversneden, idealistische wensdroom uit de Weimarer Klassik: vertrouwen in het goede, ware en schone, tegen de onverschilligheid in. Johann Wolfgang Goethe gaf zijn gedicht over de mens (1783) de titel ‘Het goddelijke’.

'Het goddelijke' (Johann Wolfgang Goethe)

Uit: Konrad Bayer, 'het zesde zintuig. een roman' (vertaling Erik de Smedt, Uitgeverij IJzer, 2001)

https://www.uitgeverij-ijzer.nl/boeken/26-konrad-bayer-het-zesde-zintuig
___

Nieuwe feiten: volgens viroloog Marc Van Ranst is de tijd van elkaar de hand te geven voorbij. Spelbreker Franz Goldenberg, de hoofdfiguur uit Konrad Bayers 'het zesde zintuig. een roman' dreef er al de spot mee. Nu voorgoed verleden tijd.

'de receptie' (Konrad Bayer)

'ALLES DRÄNGT ZUR LANDSCHAFT' (Ph. O. Runge)

Schuilt een oog in de boom,
Groeit een val uit de grond,
Slaapt er sneeuw bij de uil,
Zweeft een slot door de lucht.

Slaat een zeis, slinkt de sneeuw,
Kolkt de golf, hemelwit,
Blaast een graat, strekt de slaap,
Klimt de toorts, blekt het zwerk,

Druipt skelet groen in zee.

Geschreven bij Thierry De Cordier, 'SPINACHE (Why not rather paint a Seascape?)', 1999-2005.

Afbeelding: http://d-sites.net/nederlands/afbeeldingen/cordiereng1.htm

'Alles drängt zur Landschaft' (Erik de Smedt)

Alsof de duivel hen wou jennen
zitten ze bladen vol te pennen.
Kinderen, ik wil jullie ijver niet verpesten
maar draag toch dit ook mee:
'La culture, c'est ce qui reste
quand on a tout oublié.'
___

Examenweek. Ter vertroosting van onder stress staande leerlingen (en hun leerkrachten): 'Non scholae sed vitae...'

'Non scholae sed vitae' (Erik de Smedt)

Hij die de dood op Hiroshima wierp
ging in het klooster, luidt er de klokken.
Hij die de dood op Hiroshima wierp
sprong van de stoel in de strop, wurgde zich.
Hij die de dood op Hiroshima wierp
verviel in waanzin, weert spoken af
honderdduizend, die ’s nachts op hem afkomen
verrezenen uit stof voor hem.

Niets van dat alles is waar.
Kort geleden nog zag ik hem
in de tuin van zijn huis bij de stad.
De hagen waren nog jong en de rozenstruiken sierlijk.
Die groeien niet zo snel dat je je zou kunnen verbergen
in het woud der vergetelheid. Goed te zien was
het naakte voorstadhuis, de jonge vrouw
die naast hem stond in een bloemetjesjurk
het kleine meisje aan haar hand
de jongen die op zijn rug zat
en boven zijn hoofd de zweep hanteerde.
Heel goed herkenbaar was hijzelf
op handen en voeten op het gazon, zijn gezicht
vertrokken van het lachen, omdat de fotograaf
achter de haag stond, het oog van de wereld.

Het gedicht 'Hiroshima' (1951) van Marie Luise Kaschnitz komt uit haar bundel 'Neue Gedichte', Claassen Verlag, Hamburg, 1957 (vertaling Erik de Smedt).
Duitse tekst: https://web.sonoma.edu/users/g/grobbel/Kaschnitz.htm
___

75 jaar geleden liet de Enola Gay — piloot Paul Tibbets vernoemde het toestel naar zijn moeder — een atoombom vallen op de Japanse havenstad Hiroshima. Als gevolg van de aanval kwamen 200 000 mensen om het leven. 

Marie Louise Kaschnitz (1901-1974) vraagt zich af hoe ‘hij die de dood op Hiroshima wierp’ daarna verder leefde.

'Hiroshima' (Marie Luise Kaschnitz)

Speel, schommel
tot je wordt opgeknoopt
aan de galg
van je onwetendheid.                          
.
Knijp kat
de uil bralt
door zijn bril
orchi, decto, mie.
.
Was ik een tors,
geslachte os,
een ledenpop 
met maten?
.
Spies, migraine,
mijn doffe kop.
Mijn zicht
is uitzichtloos.
.
Mijn blik 
valt tot ik
val tot ik
daar lig.
.
Omhulsel van vlees,
wees weer lichaam.
De schaamstreek 
bant de schande.
.
Kijk, uit de ruïne
die ik was
rijst een monument
van vrede.
.
Hier de luchtbel,
als een lichtscherm
voor de schaduw 
op de vlucht.
.
Repen.
Grepen.
Reten.
Kreten.
.
Altijd iemand.
Altijd lichter.
Altijd donker.
Altijd nooit.

Uit: ‘Lichtscherm. Tien epigrammen van Erik de Smedt bij de reeks fotobeelden “I will write peace” van Marie-Thérèse De Clercq’ (Maarkedal, 2015/16, met Duitse, Engelse en Franse vertaling)
___
In de zomer van 2015 vroeg Marie-Thérèse De Clercq  me of ik iets kon schrijven bij een indrukwekkende reeks fotobeelden ‘I will write peace’, die ze maakte in herinnering aan twee wereldoorlogen, cirkelend rond oorlog en vrede. Het werden geen essayistische aantekeningen maar beeldgedichten: een cyclus van tien epigrammen onder de titel ‘Lichtscherm’.

'Lichtscherm' (Erik de Smedt)

naar het zachte vuurland
van de lente, mijn dal,
dat ons mild verwarmt
en voor onze wensen knoppen
opent; door de zomer
verder, vol zomersproeten de
weide, en daar kleven we,
hart aan hart als hars; in de half-
schaduw van de herfst-
middag, door je haren,
die onze woorden kleurt;
tot in een lapland van lip-
pen, daar waar zachtjes,
als vlokken, de sneeuw ons
drijft…

Vertaald door Erik de Smedt. Duitse tekst en commentaar:
http://www.planetlyrik.de/franz-kaltenbeck-zu-reinhard-priessnitz-gedicht-reise/2013/07/
___
Van de criticus, dichter, essayist en prozaschrijver Reinhard Priessnitz (Wenen, 1945-1985) verscheen tijdens zijn te korte leven één enkel boek: 'vierundvierzig gedichte' (1978). Het is een van de invloedrijkste Duitstalige bundels van de vorige eeuw geworden. Wat Priessnitz beoogde, werd omschreven als ‘experiment met de traditie’ en ‘herpoëtisering van de avant-garde’. 

Hoe experimenteel zijn gedichten ook mogen zijn — elk gedicht van de 44 volgt een andere methode — Priessnitz zei niet ten onrechte: ‘ich schreibe nur liebesgedichte’. Dat geldt ook voor ‘reis’, een van de toegankelijkste teksten uit de bundel en tegelijk een wens voor het hele nieuwe jaar.

'reis' (Reinhard Priessnitz)

Want we zijn zoals boomstammen in de sneeuw. Schijnbaar liggen ze er glad bovenop en met een kleine stoot zou je ze moeten kunnen wegschuiven. Nee, dat kun je niet want ze zijn vast met de grond verbonden. Maar kijk, zelfs dat is slechts schijnbaar. 

'Die Bäume'. Vertaling Erik de Smedt.
Duitse tekst: https://www.textlog.de/3884.html
___
In ‘The Best Books Ever’ van Denderland Boekenland (december 2020), een democratisch tot stand gekomen canon, voert Franz Kafka (1883-1924) de lijst van honderd aan. Ik pleitte voor het korte en ultrakorte proza van de ‘Abermann’. 

‘De bomen’ bestaat uit vier zinnen. Bescheiden kennisleer in een notendop. Steeds weer te herlezen.

'De bomen' (Franz Kafka)

‘Onder de linde
op de heide
waar ons beider bedstee was, 
daar kun je vinden
liefdevol gebroken
bloemen en gras.
Bij het bos in een dal
tandaradei
zong wondermooi de nachtegaal.

Ik kwam gelopen
tot bij de wei:
mijn liefste was er al vóór mij.
Daar werd ik ontvangen
– heilige Maagd! –
dat mijn geluk nooit ophouden zal.
Of hij me kuste? Wel duizendmaal,
tandaradei,
zie hoe rood mijn mond is.

Daar had hij bereid
in alle pracht
een bedstee van bloemen.
Die zal nog blij maken 
tot diep in het hart
al wie erlangs komt.
Aan de rozen zie je nog
— tandaradei —
waar toen mijn hoofd lag.

Dat hij bij me lag
mocht iemand het weten
(God verhoede het!), ik schaamde me.
Wat hij met me deed,
nooit mag iemand het
weten behalve hij en ik —
en een vogeltje klein,
tandaradei,
dat zal vast wel zwijgzaam zijn.’

Vertaling: Erik de Smedt
Duitse tekst en commentaar:  https://de.wikipedia.org/wiki/Under_der_linden
___
De Duitse dichter Walther von der Vogelweide verruilde het conventionele hoofse minnelied, gericht tot de onbereikbare Vrouwe, voor het realistischere ‘meisjeslied’. In het beroemde ‘Under der linden’ (omstr. 1200) laat hij zo’n gelukkige jonge vrouw zelf aan het woord.

'Onder de linde' (Walther von der Vogelweide)

Een gezelschap stekelvarkens drong op een koude winterdag samen om zich door hun warmte te beschermen tegen bevriezen. Weldra echter voelden ze hun wederzijdse stekels, wat ze dan weer van elkaar verwijderde. Wanneer nu de behoefte aan opwarming ze weer dichter bijeenbracht, herhaalde zich dat tweede euvel zodat ze heen en weer werden geslingerd tussen beide ongemakken, tot ze een afstand hadden gevonden waarin ze de omgang het best konden uithouden.

Zo drijft de behoefte aan gezelschap, ontsprongen aan de leegte en eentonigheid van het eigen innerlijk, de mensen naar elkaar; maar hun talrijke vervelende eigenschappen en onverdraaglijke fouten stoten hen weer van elkaar af. De afstand die ze eindelijk ontdekken en waarbij een samenzijn kan bestaan, is beleefdheid en fijne manieren. Wie zich niet aan deze afstand houdt, krijgt in Engeland toegeroepen: keep your distance! — Dankzij die afstand wordt de behoefte aan elkaar verwarmen slechts onvolmaakt bevredigd, het voordeel is echter dat het prikken van de stekels niet wordt gevoeld.

Wie evenwel veel eigen, innerlijke warmte heeft, blijft liever weg van de samenleving, om geen hinder te geven noch te ontvangen.

'Die Stachelschweine', vertaling Erik de Smedt/
Duitse tekst: https://www.projekt-gutenberg.org/schopenh/stachel/stachel.html
___
Rainer Werner Fassbinder zei: ‘Mensen kunnen niet met elkaar leven, maar kunnen ook niet zonder elkaar.’ De misantropische filosoof Arthur Schopenhauer behandelde dit thema een eeuw vroeger, in zijn parabel van de stekelvarkens. Over social distancing, avant la lettre, los van elke pandemie.

'De stekelvarkens' (Arthur Schopenhauer)

anna:   het is niet makkelijk hem te verlaten
rosa:    het moet lastig zijn
anna:   ja erg.

	    maar voor ik hem verlaat
	    wil ik nog het ontbijt klaarmaken
	   wil de hemden strijken
	   wil het vuur oppoken
   	   dekbedden opschudden
	   de gasrekening betalen
	   de kamer vegen
            de huur betalen
            en de schoenen afhalen
            bij de schoenlapper.

rosa:    ja doe dat
anna:   ja zo hoort het.

	   maar eerst
	   wil ik hemden wassen
	   boterhammen smeren
	   moet de bezem zoeken
	   en kolen halen
           uit de kelder.

rosa:   ja doe dat
anna:  ja zo hoort het.

           maar eerst
           moet ik de hemden herstellen
           het mes slijpen
           en de sleutel vinden
           voor de kelder.

rosa:   ja doe dat.
anna:  ja zo hoort het.

	   maar eerst
	   moet ik nog naalden kopen.

           maar vandaag is het zondag.
	   dan zal ik gewoon morgen
	   naalden kopen
	   dan het garen pakken
	   en de hemden herstellen
	   ook de kolen brengen
	   en strijken
	   dan de schoenen afhalen
	   en de kamer vegen
	   en vuur maken
           en de messen slijpen
	   en dan zal ik hem verlaten.

rosa:   het moet lastig zijn
anna:  ja erg.

Konrad Bayer, 'anna und rosa', vertaling Erik de Smedt. 
Duitse tekst: https://page.mi.fu-berlin.de/rote/Kram/Literatur/annaundrosa.html
___
Kun je een feminist zijn zonder dat je 'geen man' bent? Thomas Meinecke vroeg het zich onlangs af naar aanleiding van zijn enthousiasme voor het werk van Judith Butler, 'Gender Trouble'. 

In een chanson voor een van de ‘literarische cabarets’ van de Wiener Gruppe (1958/59) evoceert Konrad Bayer (1932-1964) de strijd om vrouwelijke zelfstandigheid en wat die in de weg staat. Een dialoog tussen Anna, die haar man wil verlaten, en haar klankbord Rosa.

Popular tracks by Erik de Smedt