Ховд аймгийн ИТХ-ын тэргүүлэгчдийн 2002 оны 06 дугаар сарын 28-ны өдрийн 135 дугаар тогтоолоор “Тунгалаг Буянт” дууг Ховд аймгийн сүлд дуугаар батлав.

Үгийг Д.Лхаашид, Хөгжмийг Ч.Балдан /1954/

ТУНГАЛАГ БУЯНТ
Мөнгөн давалгаа хаялсан
Мөрөн голын минь урсгал
Мөнх цаст Алтайн сугаасаа
Мяралзан урсах нь бахдалтай
Хэдэн зуун уулсын цаанаас
Хээтэн урссан Буянт минь
Асралт ээжийн минь сүү шиг
Ариун тунгалаг рашаан юм
Улиас бургас нь шуугисан
Уудам шаргал талын дундуур
Үндэстэн ястнуудын бахархал болсон
Үзэсгэлэнт Буянт минь урсдаг аа
Өглөөний наран мишээхэд
Өнгө ялгаран мэлтэлзэх усаа
Нугалран долгиолох тунгалаг ус нь
Нутаглан суугчдын бахдал юм.

https://www.youtube.com/watch?v=UtAIoFPB1EY#t=22

ТУНГАЛАГ БУЯНТ - Ардын жүжигчин Б.Зангад

Занабазар - Хөх Тэнгэр

Шөнө дундын салхи
Сэрүүн зүүдийг минь уймруулна
Сайхан нутгаасаа салахлаараа
Санаа сэтгэл минь өнчирнө
Сайхан нутгаасаа салахлаараа
Санаа сэтгэл минь өнчирнө
Араас үлээсэн салхи
Амгалан зүүдийг минь аргадна
Газар усаа санахлаараа
Гашуудсан зүрх минь шимширнэ
Газар усаа санахлаараа
Гашуудсан зүрх минь шимширнэ
Хариас үлээсэн салхи
Хавирга цээжийг минь өмрүүлнэ
Хайртай нутгаасаа салахлаараа
Дотор минь уйлаад байна
Хайртай нутгаасаа салахлаараа
Дотор минь уйлаад байна

http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D0%96%D0%B0%D0%B2%D1%85%D0%BB%D0%B0%D0%BD

Өмөлзөж Харамлах Нутаг - Самандын Жавхлан

Чилүгэн - Chilugen

Дамдинсүрэн Монголын орчин цагийн хөгжмийн Тулгын гурван чулууг тавилцсан юм.  Монгол хөгжимд дуурийн урлагийг үндэслэн хөгжүүлэгч, Учиртай Гурван Толгой дуурийн хөгжмийн зохиолч, Монгол Улсын Төрийн Дуулал, Хэнтийн Өндөр Ууланд аялгууны зохиолч алдарт хөгжмийн зохиолч юм.

http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B8%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%94%D0%B0%D0%BC%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%81%D2%AF%D1%80%D1%8D%D0%BD

Хэнтийн Өндөр Ууланд - 1947 он - Билэгийн Дамдинсүрэн

Сур..
-Танд энэ онгод гэгч зүйл ямар бү­тээл дээр маш хүчтэй мэдрэгдсэн бэ? 

Н. ЖАНЦАННОРОВ..
-“Цагаан суварга” гээд миний хамгийн энгийн нэгэн хөгжим бий. Өндөр гэгээний 360 жилийн ойн баярыг тэмдэглэх гээд би ерөнхий зохион байгуулагчаар ажиллаж байлаа. 1995 оны наймдугаар сарын 20-доор шүү дээ. Аймаар хүйтэн бороо гурван өдөр орлоо. Анх удаа монголчууд гадаа даншиг наадам хийх гэж байгаа нь тэр. Хөдөө. Зочид буудал энэ тэр гэж юу ч байхгүй. 60 мянган хүн цуглах гэж байдаг. Би ерөнхий зохион байгуулагч. Наадам маргааш эхэлнэ. Тэгэхээр ямар байдалтай байхав?
ЦАГААН СУВАРГА - Төрийн хошой шагналт, Ардын жүжигчин, Хөгжмийн зохиолч, Урлаг судлалын ухааны доктор, Профессор Нацагийн ЖАНЦАННОРОВ

Сур..
-Үнэхээр хүнд байсан байх...?

Н. ЖАНЦАННОРОВ..
-Ёстой хэцүү. Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр Соёлын сайд байсан юм. Бид хоёр хамт байлаа. Би унтахдаа бодлоо. “Маргааш бороо үргэлжлэн орвол наадам яаж эхлэх вэ?” гээд л. Бүх найруулга минийхээр явах ёстой. Гэтэл ямар ч арга байдаггүй. Бодлоо, “Үгүй энэ Өндөр гэгээн гэдэг чинь одоо хүн байсан юм уу, юу байсан юм. Өөрт нь зориулж бүх монголчууд юм хийх гэж байхад... Сүнс гэж байдаг гэдэг. Дээрээс хардаггүй юм байх даа. Тийм хүчгүй хүн байсан юм уу... Ер нь энэ орчлон ертөнц чинь худлаа юм биш үү... Гэгээн гээд л сүржигнээд байдаг. Лам нар бороо оруулдаггүй л гэдэг шүү дээ. Бүх юм оюун ухаанаар зохицуулагддаг гэдэг нь хаачсан юм...” гэж бодоод гомдох шиг болов. Тэгээд өглөө 06.00 цагт бослоо. Гэтэл үүл унаад манан болчихож. Хэн ч, юу ч харагдахгүй байв. 06.15-аас эхлээд л манан газраас хөндийрлөө дөө. Хүмүүс танигдахгүй, гутал энэ тэрээрээ л бие биенээ ялган таньж байв. Тэгэхэд би өндөр гэгээндээ баярлаж байгаа юм уу, миний үг очиж гэж өөртөө баярлаж байгаа юм уу, тийм нэгэн хөгийн сэтгэгдэл төрж байлаа. Тэнд би ёстой л орон зай, цаг хугацаанаас ангижирсан юм. 3-4 минут л байх. Яг тэр үед “Цагаан суварга”-ын аялгуу толгойд бууж билээ. “Нэг ийм хөгжим байвал яадаг бол?” гэж бодогдсон. Үүл дээшээ хөөрч, задраад нар гарлаа. Хоёр өдөр дусал ч бороо оролгүй цэлмэсэн. Тэгэхээр үүнийг чинь юу гэж тайлбарлах вэ? Энэ аялгуу дэлхийд түгсэн. Японы галзуугийн эмнэлэгт ч тавина, бясалгалын газрууд ч тавина. Италийн алдарт гурван тенорын нэг Доминго Пласидо, “Таны аялгуун дээр итали үг хийгээд би дуулъя” гэж санал тавьсан шүү дээ. Би түүнд, “Хөгжмөөрөө л байг” гэж хэлсэн.

ЦАГААН СУВАРГА -Н. ЖАНЦАННОРОВ

Монголын төр, шашны тэргүүн VIII богд Жавзандамба хутагтынд үрчлэгдэж, тэдний ивээл халамжинд өссөн энэ хүн бага сургуулийг 1929 онд, Санхүүгийн сургуулийг 1932 онд, Москвагийн П.И.Чайковскийн нэрэмжит хөгжмийн их сургуулийг 1956 онд төгсчээ. Хөгжмийн зохиолч мэргэжилтэй. 1932 оноос Улсын Төв театрт хөгжимчин, 1936 оноос цэргийн чуулгад хөгжимчин, дарга, 1941 оноос Улсын циркт хөгжимчин, удирдаач, 1956 оноос УАДБЧ-д хөгжмийн зохиолч, 1970 оноос УБДС-д багш, 1974 оноос чөлөөт уран бүтээлчээр ажиллажээ.

Ардын хувьсгалын 15 жилийн ойгоор 1936 онд болсон хөгжимчдийн улсын уралдаанд хуучир хөгжмөөр шалгарч 17 настайдаа улсын алдарт гавьяат хөгжим- чин алдар цол хүртжээ. "Миний эх орон", "Октябрь", "Ардын наадам", "Залуучууд" симфони, "Хөхөө Намжил", "Жаргалын зам" дуурь "Эх орны магтуу", "Хаврын шувууд ирлээ", "Унагаи жороо", "Чавхдаст хөгжмийн гурвал", "Хийл төгөлдөр хуурын сонатино" хөгжмийн гоцлолууд, "Энэ хүүхнүүд үү", "Ардын элч", "Алтан өргөө" уран сайхны кино, "Орчин үеийн монгол", "Миний монгол" баримтат кино, "Түүхт хил", "Эх орон", "Ган зам", "Дөрвөн цагийн тал" зэрэг олон арван дуу гэхчлэн хөгжмийн уран бүтээлийн бүхий л төрлөөр туурвиж монголын орчин үеийн хөгжмийн тулгын чулууг тавилцаж, арвижуулан баяжуулсан байна.
Симфони бүтээлийг эх орондоо анх түрүүн бүтээж, Монгол Улсынхаа Төрийн дууллыг бүтээлцэж, Монгол үндэсний найрал хөгжмийн сонгомол дэг сургуулийг бий болгож, манай шинэ үеийн хөгжмийн үндэсний сэтгэлгээг төлөвшүүлэхэд асар их гавьяа байгуулсан томоохон сэтгэгчийн нэг байжээ. Түүний зохиосон дуугаар манай эх орон ургах нарыг угтаж, жаргах нарыг үдэж байдаг билээ. Сүхбаатарын одон, бусад одон, медалиар шагнагджээ.

Алтан Өргөө Киноны Хөгжим - Л.Мөрдорж АЖ

Эр Бор Харцага - Монгол Ардын Уртын Дуу

Бүлээн Нурам - Н.Жанцанноров

Жирийн дуу 2 алд хэмжээтэй бол энэ дууг 3 алд гэж үзэж болно. Хүмүүний чадамжаас хэтийдсэн аялга билээ...

Тэнгэрийн нулимс шиг аялгуу - Ш.Чимэдцэеэ

Мандухай Цэцэн Хатан /Н.Жанцанноров/ - Чинбат

АЛТАЙН ЯТГА
Археологийн хөгжмийн олдворт нэмэлт босоо гартай өнцөгт ятга хэмээн тодорхойлон “Алтайн ятга” хэмээн нэрлэсэн энэхүү ятга нь утгын хувьд онож өгсөн нэртэй юм.
Урт тахигар хүзүү болон царан дээрээ бат бэх наалдсан хөндлөн босоо тэвх нь уг олдворыг содон хийц бүхий ятгын төрлийн зэмсэг мөн болохыг тодорхойлж байна.
Тэвх нь хадгалалт болон өлөнгөөр хийсэн чавхдасны мөр 1400 жилийн өмнөх нар салхийг өөртөө шингээн зурайн үлджээ.
ТҮҮНИЙ БӨӨРӨНД "ЧҮРЭГИЙН ЯАЯЛГА"  гэсэн Рүни бичиг буй...

ALTAI YATGA
Archaeologists, cultural researchers, historians and conservators and museum professionals from various institutions have fostered over many years significant finds of rock tombs to light and processed. 
It is the so-called "Altai-harp", оther finds from the rock tombs such as bow and arrow, garments, bags and vessels illustrate impressively culture and history of the Mongols and their ancestors over the period from the 7th to the 14th century. 

ДОМОГТ НҮҮДЭЛЧИД -  Алтай Ятганд Зориулсан Бэсрэг Тууль

Тосонгийн орой тоосроод байна
Тогтож суухыг байлаа даа
Мандалын оройгоор манараад байна
Манай нутаг санагдаад байна
Сэрвэнгийн оройгоор сэрвэлзээд байна
Сэтгэл санаа үймрээд байна
Өндрийн үүрээр өрвөлзөөд байна
Өөрийн санаа үймрээд байна

ТОСОНГИЙН ОРОЙ - МУГЖ Д.Надмид

НУТГИЙН САЙХАН - Н.Жанцанноров

Үг. Б.Лхагвасүрэн Ая. Ц.Чинзориг
Тооройн сүүдэрт ботго минь буйлна
Тогоотой сүүнд минь саран хөвнө
Толгодын оройгоор үүл нь нүүнэ
Тодхон зүүдэнд ижий минь эргэнэ
Их манхан тэнгэр говьд уусан алдарна
Ингэний цагаан буйлаа ботгондоо ирж шингэнэ
Зүүн бүрдийн зэгсэнд ангир дуугарна
Зүйлийн буурал зүүдэнд ижий минь эргэнэ

ЗҮҮДНИЙ ГОВЬ - Ш.Чимидцэеэ

НЭРГҮЙ САЛХИ - Цэцэгмаа

Хөөрхөн халиун долгин шүү
Хөлд нь сууж бариарай
Хүний газар хэцүү шүү
Хүлээн байж﻿ дасаарай
Хачин халиун долгин шүү
Хазаарыг нь татаж мордоорой
Харийн газар хэцүү шүү
Хайрлан байж дасаарай

ХӨӨРХӨН ХАЛИУН

БӨРТЭ ХАТАН - /Үхэж Үл Болно/ Жанцанноров

Storm From The East

БҮҮВЭЙ - Урнаа Цахар - Тугчи

БҮҮВЭЙ - Баруун Монгол -- Чимэдцэеэ

Алсын газрын зэрэглээ - Н.Норовбанзад

Янзган Зоотой Шарга

Sedaa - Монгол Нутаг

Монгол улсын төрийн нэгэн бэлгэ тэмдэг Монгол улсын төрийн дуулал 1950 онд үүсчээ. Аяыг Билэгийн Дамдинсүрэн, Лувсанжамбын Мөрдорж нар, үгийг Цэндийн Дамдинсүрэн зохиосон ба үг 2006 онд гурав дахь удаагаа өөрчлөгджээ.
Шүлгийг	Ц.Дамдинсүрэн
Хөгжмийг Б.Дамдинсүрэн, Л.Мөрдорж
Баталсан 1950 оны 4 сарын 26


Монгол улсын төрийн дуулал /1991—2006 оны хувилбар/

Дархан манай хувьсгалт улс
Даяар монголын ариун голомт
Дайсны хөлд хэзээ ч орохгүй
Дандаа энхжин үүрд мөнxжинө
Хамаг дэлхийн шударга улстай
Хамтран нэгдсэн эгнээг бэхжүүлж
Хатан зориг, бүхий л чадлаараа
Хайртай Монгол орноо мандуулъя
Зоригт Монголын золтой ардууд
Зовлонг тонилгож, жаргалыг эдлэв
Жаргалын түлхүүр, хөгжлийн тулгуур
Жавхлант манай орон мандтугай
Хамаг дэлхийн шударга улстай
Хамтран нэгдсэн эгнээг бэхжүүлж
Хатан зориг, бүхий л чадлаараа
Хайртай Монгол орноо мандуулъя
https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB_%D1%83%D0%BB%D1%81%D1%8B%D0%BD_%D1%82%D3%A9%D1%80%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%B4%D1%83%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BB



Монгол Улсын Төрийн Дуулал

Pasadena

Монгол улсын Төрийн шагналт, Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, Чингис хаан одонт нэрт хөгжмийн зохиолч Бямбасүрэнгийн Шарав
http://www.sharav.mn/en

МОНГОЛ ОРОН БАДАРТУГАЙ - удиртгал  Б.ШАРАВ

Санаа алдахад
Эхийн сүү тагнайд амтагдаж
Салхины үзүүр залгихад
Агь хоолойд аргасан
Боржигины бор тал минь 

Тэргэл саран туулж баралгүй хээр хонодог
Тэнгэрийн хэвтэр буурал тал минь
Таанын цагаан толгойноос өөр
Тайтгаруулах цэцэггүй нүцгэн тал минь

Нандин эрхэмсэг эгэл боргилын туйл
Нар хур царайчилсан газрын саальтай хормой минь
Тэнгэр тийчиж намайг төрөхөд тал минь
Торго шиг зөөлөн байсан чи

Жаргал зовлон хоёрыг амсаж эдэлж
Чулуун дээр чинь баяр гунигийн нулимс унагахад
Эр хүн шиг нуруутай бай гэсэн шиг
Эргүүлж над руу цацан хатуугаас хатуу байсан чи

Сайран дээр чинь өдөлсөн жигүүртэн тэнгэртээ нөгчихөд
Салхи хөлөглөсөн өд нь чам дээр эргэж буудаг
Ботго нь үхсэн ингэний
Борвио хагартал савирсан цусны туяатай сүүг
Чи л залгиж зовлонг нь хугасалж
Чинэсэн хөхийг нь амирлуулсан

Дээдсийн шарил харваж унасан тэнгэрийн солирыг
Дэлхийн төвтэй чи л нийлүүлсэн
Чиний шарх
Зүрхний шархнаас хождож анина тал минь

Тугалын бэлчээрээс эхлэн
Тоглоом дэлгэсэндээ чи намайг эрх болгосон
Туулсан зуунуудын гашуун сургамжийг
Хэлж зүрхлээгүйдээ чи намайг гэнэн болгосон

Газрын нүдэн булгийн чинь
Хад цоолсон догшин цамнаа намайг эрэмгий болгосон
Хөрөөний ир шиг алсын намхан уулсын чинь орой
Хөх галын чинь урт улаан дөл намайг бадрангуй болгосон

Сайхан чинийг гандах элэгдэх хоёр
Сартай шөнийн чинь чимээнд зангирах цагаан аялгуу намайг уяхан болгосон
Нутаг усны минь хаяа өлзийтэй түмэн
Нуур тойрмын ширхэг чулуу хүртэл намайг хүн болгосон

Байдуу мянганы уулсаа дууриан толгойд буурад сууж
Багадаа хөхсөн эхийн сүү гадагшлахын цагт
Шүлгээ би чам дээрээ хүн улуу шиг орхиод
Сүүдрээ дарж унахдаа элгий чинь цөмлөн шингэнэ
Боржигины бор тал минь

Б.Лхагвасүрэн -Боржигины бор тал

Халуун элгэн нутаг

Харанхуйн гэгээ

Тоонто нютаг
Ая. А.Андреев
Уг.Г.Чимитов

Альяа хүхын дуун урин дуудаад
Аян холоhоо ерээб шамдаа
Анхан түрэhэн талам шэнээр
Аршаан сүршээжэ бэеийм жэгнээл

Дуутайхан суутайхан тоонто нютаг
Зүрхэнэйм охин
Зүүдэнэйм эхин
Дуулим буряадайн тоонто нютаг

Сагай hайхандаа ургааш hэргээш
Сагаан эдеэгээ элбэг дэлгээш
Сарюун үбэлдөөш арюун зундааш
Самряан ажалаар омог замдааш

Дуутайхан суутайхан тоонто нютаг
Зүрхэнэйм охин
Зүүднэйм эхин
Дуулим буряадайн тоонто нютаг


Аяын хангалаар нараа золгоош
Агтын жороое хүгжэм болгоош
Айдар хүбүүдтээ жэгүүр олгоош
Абын заншалаар үреэл үргөөш

Дуутайхан суутайхан тоонто нютаг
Зүрхэнэйм охин
Зүүднэйм эхин
Дуулим буряадайн тоонто нютаг

Popular tracks by Ido