قطعه: عتاب یار
آلبوم: دخت پری وار
موسیقی: مهیار علیزاده
خواننده: علیرضا قربانی
شعر: عراقی
دستگاه موسیقی: بیات ترک

بدون هیچ حرفی آواز بیات ترک تو را می کشد میان یک سفر پر حادثه. برای من آواز بیات ترک از سلوک عرفانی می گوید، از جایی که تو را از زمین و آسمان دور می کند، میان خودت رها می کند. بیات ترک و به خصوص گوشه روح الارواح برای من زلال است و مرا به سمتی می خواند که مکان خاصی نیست، به جایی تعلق ندارد و شاید همین است که سفر را برایم درونی تر می کند.
قطعه ی عتاب یار از آن معجزه هایی ست که با آن شب های زیادی خوابیدم و روزهای بسیاری با آن بیدار شدم. موسیقی با رنگ کمش همراهی بی نظیری می کند و آواز نیز ستایش هستی را بر می انگیزد. برای درک این قطعه نباید موسیقی  را در فضایی همگانی شنید، باید زمانی آن را بشنوید که روح تان طبع آرامی را طلب می کند. سعی کنید در این قطعه شناور بشوید، امواج آرامی که دریای این قطعه دارد شما را آرام آرام غرق می کند.

متن شعر:
بی‌رخت جانا، دلم غمگین مکن
رخ مگردان از من مسکین، مکن

خود ز عشقت سینه‌ام خون کرده‌ای
از فراقت دیده‌ام خونین مکن

بر من مسکین ستم تا کی کنی؟
خستگی و عجز من می‌بین، مکن

چند نالم از جفا و جور تو؟
بس کن و بر من جفا چندین مکن

هر چه می‌خواهی بکن، بر من رواست
بی نصیبم زان لب شیرین مکن

با عراقی گر عتابی می‌کنی
از طریق مهر کن، وز کین مکن

Dokhte Pari Var

Etabe Yaar

قطعه: نوری ز کجا
آلبوم: یاد باد
آهنگساز: سیامک آقایی
خواننده: سالار عقیلی
شعر: حافظ

دو ماه پس از مرگ ناگهانی پرویز مشکاتیان، کنسرت یادباد توسط یکی از برجسته ترین هنرجویان این استاد فقید برگزار شد. سال هشتاد و هشت سیامک آقایی، شوریده و دلربا قطعاتی را با صدای سالار عقیلی طراحی کرد و در یادبود استادش کنسرتش را برگزار کرد. بعدها این قطعات با صدای همایون شجریان هم خوانده شد اما آن حال و هوای کنسرت سالار عقیلی را برایم نداشت. همه چیز مرتب و سر جایش خوانده شد و شاید همین باعث شد که آن سرگردانی کافی را برای من مخاطب نداشته باشد.
حزن آواها و تحریرها همگی در این قطعه شبیه به ناله های وداع هستند، همین سبب می شود من قطعه ی حاضر را یک مرثیه (Requiem) شاعرانه با شوریدگی و بغض های انسانی بدانم.
دقیقه 3:40 موسیقی فرودی می کند مانند مرد مغمومی که گریه هایش را می خورد و نفس هایش را بر مزار جمع می کند تا بتواند حرفی بزند: "در خرابات مغان..."
قطعه طولانی ست و از پلتفرم های امروزی دور است، قطعه هجده دقیقه ای چیزی ست که مرا اغنا می کند. این اشتباه رایج که باید در پلتفرم های اجباری خود را جای داد باعث شده خیلی قطعات طولانی یا کوتاه به نظرم بیاید. شاید برایتان خسته کننده بشود اما برای من همان میزانی ست که باید باشد.
دقیقه 12 به اوج روایت نزدیک می شویم و طی یک دقیقه راوی ما را به جایی می برد که همپای او بگرییم و با هق هق داستان وداع را تصور کنیم.
دقیقه 13 از نظر طراحی تحریر ها و موسیقی شاهکاری ست که مخاطب را به شنیدن داستان دعوت می کند و وعده ی اوجی غریب را می دهد. هر لحظه موسیقی تو را می کِشد تا بانگ بلند را نشانت بدهد اما با طرح دستی اش باز سر خوان اول نشسته ای و هنوز مشتش برایت باز نشده. سیامک آقایی خودش آوازی همراه با سازها می خواند که غم انگیز و پر درد است. آواز کار خودش را می کند و ساز کار خود را، مسیر ملودی ها از هم جدا می شود و تحریرها بر بستر موسیقی می نشیند.
دقیقه 14:43 فرا می رسد و شیرازه ی شلوغ کاری مرثیه ها از هم می پاشد و همه هم موسیقی، حزین و غمین می نشینند و آوای بدرود سر می دهند.
دوباره خواندن مطلع شعر حافظ "در خرابات مغان نور خدا می بینم"
این آرامشیست که پس از گریه های طولانی بر سر و روح انسان دچار می شود.
موسیقی بالا می رود و در دقیقه 18 با تحریری در اوج همچون پروازی ابدی پایان می پذیرد.

متن شعر:
در خرابات مغان نور خدا می‌بینم
این عجب بین که چه نوری ز کجا می‌بینم

جلوه بر من مفروش ای ملک الحاج که تو
خانه می‌بینی و من خانه خدا می‌بینم

سوز دل اشک روان آه سحر ناله شب
این همه از نظر لطف شما می‌بینم

هر دم از روی تو نقشی زندم راه خیال
با که گویم که در این پرده چه‌ها می‌بینم

Yad Bad

Noori ze koja

قطعه: غلام چشم
آلبوم: دلشدگان
آهنگساز: حسین علیزاده
خواننده: محمدرضا شجریان
شعر: حافظ
دستگاه موسیقی: بیات ترک

آوازی تنها، همراه با هیچ سازی اما مملو از تحریرهایی ستایش انگیز
گوشه ی "روح الارواح" در بیات ترک همان گوشه ای ست که موذن زاده اردبیلی اذانش را خوانده. این گوشه از ردیف آوازی ایران با نام عجیب خود نشان از معنویتی بی همتا می دهد.
محمدرضا شجریان این قطعه را برای فیلم دلشدگان خواند که کارگردانی اش به عهده علی حاتمی بود. قطعاتی دیگر در این آلبوم هستند که به همین اندازه دل انگیز و روح نواز هستند. اما گوشه ی کم خوانده و بسیار شنیده شده روح الارواح جایی از آواز ایرانی ست که فرمی خاص از خلوص عارفانه را بانگ می کند. انتخاب گام پایین در ابتدای قطعه و سپس اوج گرفتن ناگهانی و در انتها بازگشت به آن خوان اول باعث درکی بهتر از قدرت آوازی این استاد می دهد اما بیش از قدرت نمایی، این کار باعث  درک بیشتر سلوکی شوریده را می دهد. به تک تک تحریرها می توان نگریست و غرق شد.

متن شعر:
مرا چشمیست خون افشان ز دست آن کمان ابرو
جهان بس فتنه خواهد دید از آن چشم و از آن ابرو

غلام چشم آن ترکم که در خواب خوش مستی
نگارین گلشنش روی است و مشکین سایبان ابرو

تو کافردل نمی‌بندی نقاب زلف و می‌ترسم
که محرابم بگرداند خم آن دلستان ابرو

اگر چه مرغ زیرک بود حافظ در هواداری
به تیر غمزه صیدش کرد چشم آن کمان ابرو

Delshodegan

Gholame Cheshm

قطعه: برقع
آلبوم: فاستالژیا
آهنگساز: مسلم رسولی
خواننده: محمدرضا شجریان
شعر: حافظ

زمانی که آواز محمدرضا شجریان را در قطعه ی "غلام چشم" برای نخستین بار شنیدم، درود فرستادم بر حسین علیزاده که با عدم همراهی هر گونه سازی چه خدمتی به حس و حال این قطعه کرده. شاید درک قطعه دشوار باشد برای کسانی که با موسیقی سنتی ایران عجین نشده اند، اما مخاطبین جدی موسیقی سنتی ایران چنین قطعه ای را می ستایند.
اما اکنون قطعه ی برقع با آواز "روح الارواح" ِ محمدرضا شجریان ادغام شده و طعم غریب و جذابی را پدید آورده. می دانم طبع شهرنشینی در ما خوی آرام ایستادن و گوش سپردن طولانی به قطعاتی ساده و آرام را از ما ربوده. طبعا حتی زمانی خوشایندمان آوازهای آرام است که با بستری شلوغ همراهی اش کنیم.
مسلم رسولی به وضوح شناخت خود را در موسیقی سنتی ایران نشان می دهد و زمانی نمودش را می بینید که تلاش در از بین زدن نظم اولیه آواز می زند، او بندهای آواز را پاره می کند (در دقیقه 2:45) نیم مصرع از بیت دوم را با نیم مصرع از بیت اول می دوزد، بعد به سراغ مصرع چهارم می رود و ... . 
با فرایند پاره پاره کردن بندهای آواز اصلی، حتی فرم پایین و بالا رفتن گام های موسیقی افزایش می یابد.
موسیقی هم آواز آسمانی شجریان را دارد و هم ضرب حرکت و جنبش. خصوصیات چنین ریمیکس هایی دامن زدن به تنوع شنیداری مخاطبینی از هر دو سلیقه است.

متن شعر:
مرا چشمیست خون افشان ز دست آن کمان ابرو
جهان بس فتنه خواهد دید از آن چشم و از آن ابرو

غلام چشم آن ترکم که در خواب خوش مستی
نگارین گلشنش روی است و مشکین سایبان ابرو

تو کافردل نمی‌بندی نقاب زلف و می‌ترسم
که محرابم بگرداند خم آن دلستان ابرو

اگر چه مرغ زیرک بود حافظ در هواداری
به تیر غمزه صیدش کرد چشم آن کمان ابرو

Fastalgia

Burqa

قطعه: کش مکش
آلبوم: آواز کلاسیک ایرانی
آهنگساز: عارف قزوینی (به روایتی)
خواننده: محمد معتمدی
شعر: عارف قزوینی (به روایتی)
دستگاه: بیات ترک

این تصنیف به روایتی متعلق به عارف قزوینی ست و تنها شامل دوبیت زیر می باشد:

كشمكش و گیر و دار اگر گذارد
كجروی روزگار اگر گذارد
بانگ موذن مرا كشد به مسجد
نالهء جانسوز تار اگر گذارد

محمد معتمدی هنگام ضبط آلبومی با نام "آواز کلاسیک ایران" توسط رادیو فرانسه تصمیم به اضافه کردن ابیاتی به انتهای تصنیف کرده که سروده ی خود ایشان است. معتمدی این قسمت از شعر را در گوشه ی شکسته اجرا می کند که به انصاف بسیار به کار خوش نشسته:

خواهم  كه دهم دل پس از این به پند ناصح
آن لعل لب و چشم خمار اگر گذارد
ای لاله عذارم
خون شد دل زارم
گفتم نكنم شكوه دگر ز بی قراری
آن سلسلهء زلف نگار اگر گذارد
آن چشم خماراگر گذارد

خوبی این اجرا آن است که تلاش بسیاری شده تا به نسخه ی قدیمی شباهت بیشتری داشته باشد.

Iran Chant Classique

Tasnife KeshMakesh

قطعه: میخانه در افتاده
آلبوم: فروغ
آهنگساز: سامان صمیمی
خواننده: علیرضا قربانی
شعر: مولوی

ابتدای موسیقی همچون آثار تولید شده موسیقی سرخ پوست ها و بومیان آفریقا با صدایی بم شروع می شود و چون زنهاری به گوش می رسد. کمی از موسیقی نگذشته صدایی از دور آوایی را زمزمه می کند و نزدیک می شود.
اکو و بازتاب صدای خواننده در کنار ملودی بسیار آرام و روانی که در بطن کار گنجانده شده باعث می شود این قطعه معنوی و در ذن یا مدیتیشن کاربردی باشد.
موسیقی و به خصوص آواز ایرانی به پایگاه شعر و ادبیات بسیار تکیه دارد و گوش سپردن به عمق معانی شعر باعث می شود که جان آواز را دریابیم. دقیقه 5:15 زمانی که علیرضا قربانی می خواند "ما مست شدیم و ..." مستی و مدهوشی پس از عشرت آماده را حس می کنید، بعد از فرودی به فرازی می رسیم که لذت بخش است.
قطعه را از ابتدا بشنوید و تلاش کنید با چشم های بسته خود را بر فراز قله ای تصور کنید که تصمیم به پرواز گرفته اید. قله را رها کنید و از میان ابرها با کمترین تلاش عبور کنید.

متن شعر اول:
روزی تو مرا بینی میخانه درافتاده
دستار گرو کرده بیزار ز سجاده

من مست و حریفم مست زلف خوش او در دست
احسنت زهی شاهد شاباش زهی باده

این دلبر پرفتنه با جمله دستان‌ها
خوش خفته و جمله شب این عشرت آماده

متن شعر دوم:
ما مست شدیم و دل جدا شد
از ما بگریخت تا کجا شد

چون دید که بند عقل بگسست
در حال دلم گریزپا شد

در خانه مجو که او هواییست
او مرغ هواست و در هوا شد

او باز سپید پادشاهست
پرید به سوی پادشا شد

Mohsen Rashidi

Popular tracks