Toplumsal, kültürel ve siyasal şartlarla da ilişkili olarak, “Anlayışımızı artıyor, bakış açımızı
genişletiyor, eleştirel düşünmemizi sağlıyor” vb. mülahazalarla, kafirlerin sanat
hakkındaki düşüncelerini öğrenmeye emek harcarken, zihnimizin çok fazla kirlendiğini
fark etmenin telaşıyla, ahir ömrümde -başkalarınınkini değil- kendi nefsimi kurtarmak için
büyüklerimizin yazılarına ve sözlerine yani asıl anlamlara ve asil yorumlara daha fazla
başvuruyorum.
Bu bağlamda bugün İmam Gazzâlî’nin (rahimehullah) el-Me’ârifu’l-Akliyye’sinden
(Düşünme, konuşma ve Söz Üzerine, trc.: Ahmet Kamil Cihan, İnsan) sanat ve yazıyla
ilgili şu metni paylaşmak istiyorum:
“Bilesin ki; kudreti büyük Allah, insanı yaratıp, onu şerefli kıldığı ve onu öteki
yaratıklardan üstün tuttuğu için insan türünü sadece yardımlaşarak, dayanışarak
hayatlarını sürdürecek biçimde birbirine bağlı, birbiriyle ilişkili ve birbirine koruyucu yaptı.
Nitekim Hz. Peygamber de şu iki sözüyle buna işaret etti: ‘İnsanlar doğru ve eşit olma
yönünden tarak dişleri gibidir.’; ‘Müminler birbirini tutan üst üste dizilmiş yapı gibidir.’ 
Dünyanın devamı ve âlemin sürekliliği; insanların koruması ve türün temel ihtiyaçlarını
karşılamaya çalışmalarıyla, geçim ve yaşamı dokunulmaz kılmakla, verimli ve yararlı
şeyleri gözetmekle, âlemi bayındır hâle getirmekle olur. Bunlar, sadece çeşitli mesleklerle
ve türlü sanatlarla olur. Bir tek insan bütün sanatları yapmak isteseydi buna gücü
yetmezdi, başaramazdı. Her durumda bir yardımcı ve dayanışmacı gerekirdi. Bazen bir
tek meslek veya sanat bu meslek ve sanatın yapılması ve amacın gerçekleşmesi için bir
grup insanı gerekli kılar. 
Sanatlar, ilmî sanatlar ve amelî sanatlar olmak üzere iki kısma ayrılır, Amelî sanatlar dış
alet ve organlarla, ilave araç-gereçlerle ve birçok hazırlıkla yerine getirilir, yapılır.
Her sanatkâra sanatında yedi şey gerekir: Hareket, zaman, mekân, malzeme, ham
madde, araç-gereç, sağlık ve iş gören bir organ. Şayet bu yedi şeyden biri eksik olsa
sanat durur, biter ve fayda ortadan kalkar. 
İlmî sanatlara gelince; onlar, nesneleri oldukları gibi bilmek, onların hakikatlerini tasavvur
etmek ve biçimlerini algılamaktır. Bu tasavvur sadece öğrenmeyle olur.
Öğrenme, nefsin yetkinliğini istemek, aklî biçimlerle onu bezemek ve bedensel kötülük ve
düşüklüklerden onu uzak tutmaktır.
Öğrenme, öğretme, alma ve vermenin yolu, sözle ve dinlemekle olur. Söz dillerden çıkar;
dinleme kulaklarla olur. Ancak, bilgeler demişlerdir ki: ‘Söz latif bir yazıdır yazı kesif bir
sözdür.’ Söz dilden kaleme intikal edince işitmenin yerine görme geçer. İşitme söylenene
ait olduğu gibi görme de yazılana özgüdür. Dil söylemek ve söyleşmek (hitap) için olduğu
gibi kalem de yazmak içindir. (…)
Yazı insanlar arasında elden ele dolaşmasaydı, anlamlar belirlenemez ve nefisler
olgunlaşamazdı. Zira isteklilerine rağmen, tüm dillerin istenilen her anlamı söze
dökmediği olur, bu sebeple öğretim boşa çıkar ve öğrenci zayi olur.

ÖMER LEKESİZ - İmam Gazzâlî’ye Göre Sanat Ve Yazı

D. Mehmet Doğan Hakk’ın rahmetine kavuştu. Mekânı cennet olsun. Ailesine ve
sevenlerine başsağlığı diliyorum.
Onu ilk nerede tanıdığıma dair aradığım zihnî surette, 1978 yılındaki Ankara’nın Hatay
sokağı öne çıkıyorsa da, onu çok daha önce gıyaben tanıdığıma eminim. Zafer
çarşısındaki Dergâh kitabevinden, Hareket dergisinin IV. (Ocak 1966-Mart 1977)
döneminden mesela…
Bir de Batılılaşma İhaneti (1975) adlı ilk kitabı var elbette. ’80 kuşağını, resmî tarihe
karşı güçlü bir sivil itirazın en etkili ilk cümleleriyle buluşturan o Batılılaşma İhaneti…
Tanışmamızda Hatay sokağın daha fazla öne çıkması sanırım, Başkan Odası’ndaki çalışma
masasında kimileri açık duran onlarca sözlüğü hatırlamamdan olsa gerektir.
Doğan’ın şahsında Batılılaşma İhaneti’ni milli bir kimliğin, bir münevverane duruşun
beyanı olarak alırsak, Doğan Büyük Türkçe Sözlüğü’nü de inkılap veya devrim gibi süslü
kelimelerle tanımlı olarak sistemin alfabe değişikliği ve onu izleyen kavmiyet diline dönme
savaşının hasarlarını giderme şuuru ve iradesi şeklinde değerlendirebiliriz.
Hatay sokağın öne çıkmasını zikrettiğim değerlendirmenin de etkisiyle daha önce
yazmıştım. Demişim ki, “Benim iş yerim Ataç sokağındaydı. Yazarlar Birliği ise Hatay
sokakta bulunuyordu. Yıl 1978-79. Öğle paydoslarının çoğunda Mehmet Çırık&#39;la, Mevlüt
Ceylan&#39;la ya da merhum Ramazan Dikmen&#39;le oraya takıldığımızı hatırlıyorum. Elbette
oraya takılmaktan maksat D. Mehmet Doğan&#39;la dar zamanda da olsa konuşmak içindi.
Birliğe varır varmaz, onun uygun olup olmadığını düşünmeksizin hemen odasına girer,
oturur ve ondan birkaç güzel cümleyi aklımızın bir köşesine yazmanın gayretinde olurduk.
Mehmet Ağabey&#39;i geniş masasının üstünde açılmış onlarca sözlüğün, ciltli kitapların içinde
bulmamız ise alıştığımız bir durumdu.”
Hem söz konusu hatırası hem dil şuuru ve iradesi cihetinden Doğan Büyük Türkçe Sözlük
ilk basımının yapıldığı 1981 yılından son basımına kadar hep takibimde olmuştur.
Zira o yeni kuşakların dil-kültür-edebiyat zevkiyle yetişmesine neden olan sözlüktü.
Uydurukçacılığın gemi azıya aldığı, kültürel dilin imhası için kabile diliyle yazılan
sözlüklerin dayatıldığı, Osmanlı Türkçesi&#39;ndeki sözlüklerin tu-kaka edildikleri, sahaflardan
bile kovuldukları bir zamanda çıka gelmişti &quot;Doğan Büyük Türkçe Sözlük.&quot; Yaşamayanlar
bilemezler o yılları. Bilenlerse Doğan Büyük Türkçe Sözlüğün aynı zamanda söz konusu
duruma karşı asil bir itiraz olduğunu çok iyi bilirler.
Doğan’ın şahsen kendisine, dil gayretine ve sözlüğüne duyduğum muhabbetten olsa
gerek, 23. Basımı (2011) vesilesiyle yazdığım yazıda, onun yeni basımında &quot;Kültürel
Türkiye Türkçesi&quot; esasında Osmanlı Türkçesi’nin alfabesini de ihtiva etmesini umduğumu
söylemeye cesaret edebilmiştim.
Nihayet, Osmanlıca Yazılışlı Doğan Büyük Türkçe Sözlük adıyla yayımlanan -
Doğan’ın kıymetli imzasının da yer aldığı- 2020 tarihli 26. basımıyla söz konusu umudum
da yerini bulmuş oldu.

ÖMER LEKESİZ - Yakasız Gömlek Giyen Münevvere Rahmet

“Her tercüme ters serilmiş bir halı gibidir, şekilleri görünür ama renkleri görünmez”
şeklindeki genel kanaatin doğruluğuna bir itirazımız yok.
Ancak bu genel kanaatin, kendi dil özellikleri ve grameri korunarak Arapça ve Farsçadan
müştereken inşa edilmiş Türkçe için pek geçerli olduğunu söyleyemeyiz.
Zira ilmî düşünce -tefekkür- iletişim / sokak diliyle değil ancak mefhum, ıstılah, mecaz ve
istiarelerle… yapılabildiğinden bunların mezkûr dillerdeki asılları ya da ilgili metindeki
kullanılışları günümüz okuruna birlikte verildiğinde, okurun metne nüfuzu çok daha fazla
sağlanmış olmaktadır.
Elimizde, İmam Gazzâlî’nin (rahimehullah) dilimizde çok sayıda tercümesi bulunan el-
Munkız mine’d-dalâl ve’l mufsıh bi’l-ahvâl’den (benzerleri ve sayıları gün geçtikçe
artan) iki güzel örnek var.
Birincisi, Dalâletten Kurtuluş alt başlığını taşıyan, Mahmut Kaya – M. Cüneyt Kaya
imzalı “neşir – tercüme ve inceleme (Klasik Yayınları, İstanbul 2022).
İkincisi ise Hakikat Arayışı alt başlığını taşıyan, Abdurrezzak Tek imzalı “Bakışımlı
Metin” (Ketebe, İstanbul 2023).
Kaya’larca yapılan tam tercümesiyle adı “Dalâletten Kurtaran ve Yaşananları Açıkça
Ortaya Koyan Kitap” olan ve yaygın olarak el-Munkız şeklinde kısaltılan eserin Gezzâlî’nin
hal tercümesini, şüphelerden kurtulma ve hakikatle buluşma anlamında tefekkür
süreçlerini ve vefatından yaklaşık iki yıl önce (1108-1109) yazılmış olması bakımından da
görüşlerinin nihayetini birlikte vermesi bakımından değerli olduğu malumdur.
En özet söyleyişle Gazzâlî, el-Munkız’ında, duyuların etkisindeki aklî bilgilerin hakikatle
irtibatında derin bir şüpheye düşerek, iktidar çatışmalarının kimi olumsuzluklarına
doğrudan muhatap olmanın da etkisiyle zihnî bir krize girerek, Şam’da yaklaşık iki ay
uzlete çekilmesini takiben, Allah’ın hakikatin hakikatine dair kalbine attığı bir nur ile
nasıl kurtulduğunu anlatır. Şüphenin Allah’tan uzak kalmaktan kaynaklandığını söyleyen
Gazzâlî, el-Munkız’ını şüpheye düşme, hakikati arama ve kurtuluşa erme üçlüsü üzerine
şahsi tecrübeleri ve son tahlilde sıhhate kavuşan kanaatleri doğrultusunda yazmıştır.
Eserinde, kendilerini hakikate ermenin yolu olarak takdim eden kelâmcıların, Bâtınîlerin,
felsefecilerin ve sûfîlerin yol ve yöntemlerini kat ederek sûfîlerde karar kılan Gazzâlî,
kelamın yetersizliği, felsefenin tutarsızlığı, Bâtınîliğin temelsizliği ve tasavvufun
kurtarıcılığı esasındaki araştırmalarından elde ettikleriyle bizzat ulaştığı sonuçları aynı
zamanda hakikate erişmeye dair nihâî bir yöntem olarak da tesis etmiştir.
Dolayısıyla o el-Munkız’ında zikrettiğimiz hususların tümünü içine alan mefhum, ıstılah ve
mecazlar… eşliğinde özel bir dil kullanmıştır ki, eserini yazdığı dil ve ondan yapılacak
tercümeler de bu dille olan irtibatlarıyla önemli hale gelmiştir.

ÖMER LEKESİZ - Bir kitabın iki örnek yayım ve tercümesi

Cemal Paşa’nın, defni geciktirilmiş bir cesedin ürkünçlüğünü taşıyan hatıralarında,
Filistin ve Suriye sahnesinde ortaya çıkan “pek uğursuz” olaylarla adını eşitlediği Alman
Generali Falkenhayn, Osmanlı’nın zikredilen cephelerde savaşan ordusuna 1917 yılı
Haziran ayı başında komutan tayin edildiğinde başlamıştı Filistin’deki Siyonist zulmü.
Cemal Paşa, Falkenhayn’ın Filistin-Suriye’nin başına bela edilmesine karşı çıktığını söylese
de kendisinin uzun vadeli Siyonist bir planın parçası olduğu kuşkusunu hiç gideremedi,
çünkü “İt iti ısırmaz” şeklindeki ata sözü, onun başkalarını suçlamasından daha baskındı
ve bu gerçeği göremeyen ilk kişi bizzat kendisiydi.
Konu Kudüs olduğunda İtilaf veya İttifak devletlerinden olup olmanın bir hükmünün
bulunmadığı ta o günden belliydi. Nitekim Falkenhayn’ın Kudüs’ü İngilizlere teslim ettiğini
Almanya seferindeyken Viyana’da öğrenen Mehmet Akif’in, müttefikimiz olan Avusturya
halkının sevinç gösterilerine tanık olması zikrettiğimiz ata sözünün fiilî tercümesinden
başka bir şey değildi. Kudüs’ün Haçlıların hakimiyetine geçmesi 1185 yılından beri
yaşatılan bir idealdi; Haçlıların Avrupa halklarının toplamı olduğu ise bilinen bir şeydi.
Mahmut Abbas’ın TBMM’de konuşturulduğu günün akşamında, Batı Şeria’da Mutsavtin
Yahudilerinden oluşturulan bir çete Filistinlilerin evlerini, araçlarını kundakladı. Ama bu
vahim olay da öncekiler gibi, dünyanın gözü kulağı Katar’da sürdürülen ateşkes
görüşmelerindeyken, ABD-İsraili’nin Han Yunus&#39;ta üçüncü kez başlattığı soykırıma karşı
sürdürülen sessizlik tarafından soğruldu.
Bu soğrulmanın, Kudüs’ün 9 Aralık 1917 tarihinde İngilizler tarafından işgaliyle birlikte
başladığı, HAMAS’ın Siyonist ablukayı yarma harekatının ise o soğurulmanın
kanıksanmaya başlanmasına bir tepki olarak ortaya çıktığı hâlâ tam olarak anlaşılmış
değil.
İngiltere’nin savaş nedeniyle iflasın eşiğindeki ekonomisini düzeltmek için ilk iş olarak
Filistin’i kendi topraklarındaki Siyonist bankerlere satmasıyla başlayan yüz yıllık Siyonist
zulmü eski hızını koruyarak bugün de sürüyor.
Ama Filistin uğruna yapılan 20 Nisan 1920 tarihli Nebi Musa Ayaklanmasını geçelim,
1936-1939 yılları arasındaki Büyük Filistin Ayaklanmasını -sebepleri ve sonuçlarıyla
beraber- hatırlayan kaç kişi çıkar ki?

ÖMER LEKESİZ - Filistin’deki Siyonist Zulmün çok kısa tarihiyenişafak

ÖMER LEKESİZ - Filistin’deki Siyonist Zulmün çok kısa tarihi

12 Eylül darbecilerinin kültürü sam yeli değmiş kar gibi eritmeye çalıştıkları yıllardan
biriydi; elimizin biraz kalem tutmaya başladığı Mavera da İstanbul’a gidince, Dıral
Dedenin düdüğü gibi ortada kalan bir grup genç okur-yazar, özellikle İstanbul’dan
düşünce ve kültür adına gelebilecek yeni sözlere kulak kabartmaya, ilgili her kitabı,
dergiyi bağrımıza basmaya başlamıştık.
İlhan Kutluer Hocamızın Modern Bilimin Arkaplanı adlı kitabını (1985) mezkur
halimize denk geldiğinden ya da müzmin konulardan birini Müslüman bakış açısıyla
incelediğinden olsa gerek sevinçle karşılaşmıştık.
Hep hatırımdadır Ramazan Dikmen bu kitabı “Bir entelektüelin ayak sesleri” olarak
nitelemişti, çünkü Türkiye’de hiçbir zaman kendi asli anlamıyla kullanılmayan hatta
Kemalistlerce ötekileştirici dilin öznesi ya da kutsal kasesi olan bilim kelimesinin
Müslümanca bir bakış açısıyla incelenmesi çok değerli bir işti, ki ayrıca o yine belki de ilk
kez bu kitabında bilimin özne değil bir eylem olduğunu söylemişti.
Kutluer, ilgiyle karşılanan bu 2. kitabına (ilki, Bilimsellik Üzerine, 1983), hangi yolları
kat ederek gelmişti?
Biga’da doğmuştu (1957). Üniversiteye girme hakkı gasp edilen İmam-Hatiplilerden biri
olarak haricen Çanakkale Lisesi’ni bitirmişti (1975). Bunun faydasını da hemen görerek İÜ
Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’nde okumuş ve mezun olmuştu (1980).
Ardından aynı üniversitede Türk-İslam Felsefesi alanında doktora çalışmalarına başlayan
Kutluer, aynı zamanda mütercim ve editör olarak çalışmış ve bu sayede matbuat ortamına
girerek Yönelişler, Mavera, İlim ve Sanat, Kitap Dergisi’nde felsefe-din ve din-bilim, İslam
bilimi, sanat-bilim ilişkileri, şiir, önemli ilim adamları ve kitaplar üzerine yazılar yazmıştı
(1981-1986). Bilahare akademiyle olan bağının da etkisiyle bilim felsefesine yönelmişti ki
Modern Bilimin Arkaplanı bunun ilk meyvesiydi.
Kutluer’in lisans üstü çalışmalarını yine 1985 yılında ama bu kez araştırma görevlisi
olarak atandığı Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Felsefesi Anabilim Dalı’nda
sürdürmesi de (zaten serde İmam-Hatiplilik vardı) ilginç bir tevafuk olsa gerektir.
Zira, İki Denizin Birleştiği Yer (1987) adlı kitabındaki yazılarından da anlaşılacağı
üzere Kutluer ilimde ahlaki tavır olarak niteleyip, hangi konuda yazarsa yazsın mutlaka
bir maksada tabi olarak yazma ve yazdıklarının da arkasında durma şeklinde
özetleyebileceğimiz bir yönelişi erken yaşta benimsemiş, düşünsel denemelerini de
akademik çalışmalarındaki ciddiyetle denkleştirmişti. Bu tutumuna tabi kitapları da şu
isimlerle geldi:
Erdemli Toplum ve Düşmanları (1996); İslâm’ın Klasik Çağında Felsefe
Tasavvuru (1996); Akıl ve İtikad: Kelâm-Felsefe İlişkileri Üzerine Araştırmalar
(1996); Sarp Yokuşu Tırmanmak (Yeni Şafak yazıları; 1998); İbn Sînâ Ontolojisinde
Zorunlu Varlık (2002); İlim ve Hikmetin Aydınlığında (2002); Yitirilmiş Hikmeti
Ararken (2011)
Aynı yıllarda (1984-1998) Cevdet Said, Malik Binnebi, N. Haydar Nakvi, İsmail Ankaravî
(sadeleştirme) ve Seyyid Hüseyin Nasr’ın birer kitabını da Türkçe’ye kazandıran Kutluer,
İslam Felsefesi Tarihinde Ahlak İlminin Teşekkülü konulu doktora tezini verdikten
sonra (1990) İslam tarihi, İslam bilim tarihi ve İslam düşüncesi üzerine bazı araştırma
metinlerini Türkçeye kazandırırken, sair akademik makalelerini ve denemelerini de Bilgi
ve Hikmet, İzlenim… gibi dergilerde yayımladı; İslam Felsefesi Doçenti (1996), İslam
Felsefesi Profesörü (2004) olarak alanıyla ilgili çeşitli ulusal ve uluslararası
sempozyumlara katılarak tebliğler sundu.

ÖMER LEKESİZ - ‘Yitirilmiş Hikmeti Ararken’ Geçen Bir Ömür

Yazı araçları (gören göz, kalem, mürekkep, klavye vb.) yönünden halk, düşünen kalp ile
zihinden kâğıda aktarılması yönünden ise emir âlemindendir.
Bu ifade ya da ifade ediş tarzı failini, yazıyı ve yazma araçlarını Allah’ın yaratmasında
toplar ki, bu aynı zamanda yazarlık ve yazma eylemi hakkında Batı nazariyatı (théorie) ile
İslam nazariyatı (nazara’dan -görme ve murakabeden: nazariyât) arasındaki derin farka
işaret eder.
Zira, Batıda théorie “Muhakemenin ve tecrübî tenkidin murakabesine tabi kılındıktan
sonra tahkik olunmuş faraziye” olarak açıklanırken (Cloude Bernard’tan nakl.: Mustafa
Namık Çankı, Büyük Felsefe Lûgatı), İslam düşüncesinde nazariyat “insana fıtrat ve
yaratılıştan hazır olarak verilmeyen, sonradan öğrenilen” (Gazzâlî, Mi’yâru’l-ilm) “zarurî
bilginin mukabili, kesbî ve araştırmaya konu olan şey” olarak açıklanır (Tehânevî, Keşşâf).
Bu yanıyla nazariyenin karşılığı doğrudan amel kelimesidir ki, ona denk düşen ilk ilim
(diğer ilimleri de bünyesinde toplayan) felsefedir.
Bu açıklamanın ilkinde akıl, ikincisinde ise şeriat(ın kaynakları: Kitap ve sünnet) merkeze
alınır. Dolayısıyla iki açıklama ya da bakış arasındaki fark da rasyonellikle koşullanmış
realite (gerçeklik) ile muvahhitlikte ortaya çıkar.
Bunu edebiyat nazariyatı üzerinden düşünürsek, Batı anlayışında yazar, yazı yazmanın ve
dolayısıyla ulvî ve süflî düşünmenin otoritesi (authority) olarak ilahlaştırılır; geveze dili
mutlak dile (doğanın ve Tanrı’nın dilsiz diline) götürecek bir ara dilin yani edebiyat dilinin
öznesi ve dolayısıyla filin kendisi nedeniyle a priori bir seçkin olarak -kelimenin Batılı
anlamıyla- kutsanır. (Bkz.: Michel Foucault, Büyük Yabancı – Dil Delilik ve Edebiyat
Üstüne Konuşmalar, trc.: Savaş Kılıç).
İslam’da ise, örneğin Gazzâlî tefekküründe ise yazar vehmin, zannın ve hayalin akılda
sebep olduğu çarpıtmaları, yanılgıları ve sürçmeleri bilerek bunlardan Allah’a sığınan
(tevekkül), doğruyu Allah’tan talep eden ve başarıyı O’ndan isteyen (tevfik) faillerden bir
faildir.
El-Me’ârifu’l-Aklıyye adlı risalesinde sanatları ilmî sanatlar ve amelî sanatlar olarak
ikiye ayıran Gazzâli, amelî sanatların dış alet ve organlarla, ilave araç-gereçlerle ve bir
çok hazırlıkla yapılabileceğini belirterek, her sanatkârın sanatında şu yedi şeyi gerekli
görür: Hareket; zaman; mekan; malzeme ve ham madde; araç-gereç; sağlık ile iş gören
bir organ. Bu yedi şeyden birinin eksik olması halinde sanattan beklenen faydanın
ortadan kalkacağını söyler.
İlmî sanatları ise, nesneleri oldukları gibi bilmek, onların hakikatlerini tasavvur etmek ve
biçimlerini algılamak olarak tanımlayan Gazzâlî, bu tasavvuru doğrudan öğrenmeye tabi
kılar. Ona göre “Öğrenme, nefsin yetkinliğini istemek, aklî biçimlerle onu bezemek,
bedensel kötülük ve düşüklüklerden onu uzak tutmaktır. Öğrenme, öğretme, alma ve
vermenin yolu, sözle ve dinlemekle olur. Söz dillerden çıkar; dinleme kulaklarla

ÖMER LEKESİZ - Yazdığını kerametinden bil ama onu kendinden menkul bilme

İmam Gazzâlî’nin (rahimehullah) isteklilerine rağmen tüm dillerin istenilen her anlamı
söze dök(e)meyeceğini, bu nedenle öğretimin boşa çıkacağını, öğrencinin zâyi olacağını
söylediğini ve dillerin yani bilgilerin “Allah(ın) yapıcısı ve isteyicisi olduğu işi bitirinceye
kadar” bu nimetine eriştirilenlerce dolaşımda bulunmasını, edebiyatçıları da içine alan çok
değerli yorumunda toplamıştır:
“Lütfunun bolluğu ve hikmetinin inceliği ile yüce Allah, bazı kullarına ilham etti ve onlar
da zihinlerinin duruluğundan, düşüncelerinin rahimlerinden ve gönül madenlerinden bu
genel faydayı çıkardılar ve bilginin sürekliliği için iyi bir tedbir aldılar; dillerin yerini
tutmak üzere kalemler edindiler; bedenler ruhlara, sedefler incilere ait oldukları gibi
yazılanın da söylenilene ait olduğunu ifade ettiler; ruhani bilgileri, şekil kaleleri içinde
korudular ve onları defterler ve sayfalar içinde kaydettiler ki bu ruhani bilgiler
öncekilerden sonrakilere bir hazine olsun ve Allah, yapıcısı ve isteyicisi olduğu işi
bitirinceye kadar, bilgi çağdan çağa, topluluktan topluluğa, aileden aileye intikal etsin.”
Söz konusu lütfa önce Peygamber Aleyhisselam’ın mazhar kılındığını “Oku! Kalemi
öğreten cömert rabbin, insana bilmediğini öğretti.” mealindeki ayetle (Alak, 96/3-4)
gösteren Gazzâlî, Allah’ın da “Nûn. Kaleme ve insanların yazmalarına and içerim!”
mealindeki ayetle (Kalem, 68/1-2) onun araçlarına yemin etmek suretiyle yazıyı
şereflendirdiğini belirterek, bunlardan hareketle yazının Allah’ın nimetlerinden bir nimet
olduğunu ve akledebilenlerin yanında onun iyi bir yerinin bulunduğunu söylemiş ve
böylece yazı-kalem meselesinde şu ikinci bir hareket noktasını belirlemiştir:
“Zira yazı akıllı kişilerin zihinlerinden doğan şeyleri korur ve bilgelerin zihinlerinin
yakaladığı şeyleri kaydeder. Yazının eserleri ifade edilen, kelimeleşen kategorileri gösterir;
bu kategoriler, şekiller, nakışlar ve örneklerin gerisinde olan sözcük harflerindeki gizli
düşünülür ruhani anlamları, diğer bir ifadeyle yazı lafzî harflerin içinde yazılı olan ve
şekillerin, nakışların, misallerin ötesinde olan düşünülür şeyleri gösterir. Bu anlamlar
kulların nefslerini olgunlaştırır ve ahiret gününde onları mutlu eden Allah&#39;ın bağış ve
nimetlerini gösterir. Gerçekten Allah ‘Geleceğinde şüphe olmayan bir gün için insanları
toplar. Allah, vaadinden dönmez.’ (Âl-i İmrân, 3/9) 
Böylece Gazzâlî’nin yukarıda zikrettiğimiz tespit ve yorumlarından şu dört sonuca
ulaşabiliriz:
1-Kalem-yazı, ilk muhatabı Peygamber Aleyhisselam olan Allah’ın nihayetsiz
nimetlerinden bir nimettir ve akıl sahipleri bunu şuurundadır.
2-Yazı, akıllı kişilerin zihinlerinden doğan şeyleri korur ve bilgelerin zihinlerinin yakaladığı
şeyleri kaydeder.

ÖMER LEKESİZ - Yazar yazmaktan ve yazdığından sorumludur

İmam Gazzâlî’nin yazma arzusunu iradeyle ilişkilendirdiğini, zengin bir manaya sahip
olması nedeniyle bu kavramı müstakil olarak ele almamız gerektiğini söylemiştim.
Gerçekten de iradenin kelam ilminin çetin meselelerinden biri olması nedeniyle bizim bir
köşe yazısının hacmi içinde o bilgiyi ihata etmemiz mümkün olmadığı gibi, günümüzün
üfürükten teyyare cümlelerini edebiyat nazariyatı zanneden yazı ilgililerine ondan bir
fayda sağlamamız da zor olacaktır.
Ancak “Bizim de Batınınkiyle benzer ama asla aynı olmayan bir yazı nazariyatımız var”
diyebilmenin başka bir yolunu bulamadığımızdan yine de irade, meşiet ve yazı ilişkisinden
özetle bahsetmeyi seçiyoruz.
Kimyâ-yı Saâdet’inde Allah’ın mülkünde nasıl padişahlık yaptığını, âlemi hangi yoldan
idare ettiğini, meleklere hangi görevleri yüklediğini ve onların nasıl mukabelede
bulunduğunu, emri göklerden yere nasıl gönderdiğini, yerdekilerin işlerini göklere havale
etmesini ve -en geniş anlamıyla- rızıkların anahtarlarını göklere teslim edişini… anlamayı
kendini bilme şartına bağlayan ve bunu padişahlık metaforu eşliğinde “Sen kendi
(beden) ülkende padişahlığını nasıl yürüttüğünü bilmezsen, âlemin Padişahı’nın
padişahlığını yürütüşünü nasıl anlayabilirsin” şeklinde bir uyarıya bağlayan Gazzâlî, bu
bağlamda yazma eylemini şöyle özetler:
“Önce kendi işlerinin nasıl meydana geldiğini düşün. Meselâ; yazı bir kâğıt üzerine
‘Bismillah’ yazmak istediğin zaman, önce sende yazmak isteği meydana gelir. Ondan
sonra kalbinde bir hareket, bir kıpırdanma hâsıl olur. O kalp senin sol tarafında kozalak
şeklindeki et parçası olan zahir kalptir. Zahir kalpten lâtif bir cisim (gözle görülmez)
hareket edip dimağa yükselir. Bu lâtif cisme tabipler ‘ruh’ diyorlar. His ve hareketlerin
hamalı budur. Bu ruh hayvanlarda bulunan ruhtan farklıdır. Hayvanlardaki ruh ölür. Bu ruh
ise, asla ölmez. Allah Teâlâ&#39;yı bilme mahalli olan budur. Bu ruh dimağa/beyine ulaşınca,
‘Bismillâh’ının sureti, hayal kuvvetinin yeri olan dimağın birinci odasında meydana
gelmeye başlar. Daha sonra bu hâl dimağdan bedenin her tarafına dağılmış; hatta
parmakların uçlarında iplik gibi bağlanmış sinirler vasıtası ile, bütün organlara iletilir. Bu
anlatılan sinirleri, gayet zayıf olan kimselerin kolunda görmek mümkündür. Sinirler
hareket edince, parmakların uçları harekete geçer, parmak uçları da kalemi oynatır.
Kalem de mürekkebi hareket ettirir. Böylece Besmele sureti hayâl merkezinde (odasında)
olduğu gibi, kâğıt üzerinde meydana gelir. Duyular yardımı ile meydana gelen yazı işinde
en çok göze ihtiyaç duyulur.”
Bu noktada “yazmak istediğin zaman, önce sende yazmak isteği meydana gelir”
cümlesine tekrar dönen Gazzâlî, isteğin kalpte meydana gelip uzuvlara yayılışıyla, Allah’ın
iradesinin arşa yayılması arasında bir benzerlik kurarak, Allah’ın iradesinin arşın en son
noktasına kadar yayılmasındaki gibi, ruh kaynaklı ya da etkili arzunun da bedende
yayılarak dimağa ulaştığını söyler.
Eğer yazara kendini ve Rabbini bilmek ve bilmeyenlere yazı yoluyla bildirmekten öte ille
ek bir haslet yüklememiz gerekiyorsa, onun Allah’ın iradesinin âleme yayılmasıyla insanî
iradenin bedende yayılmasındaki benzerlik yoluyla hemcinsleri içinde seçkinleş(tiril)mesini
söyleyebiliriz.

ÖMER LEKESİZ - Yazı, Irade Ve Meşiet

Gazzâlî’nin (rahimehullah) yazı nazariyatıyla ilgili görüşlerinden hareketle, son üç yazıda
zikrettiğimiz tüm kavramlara ve ıstılahlara, Allah ile kulu arasındaki bağa yani Allah ile
başlayıp Allah ile biten ya da Allah ile bitip, Allah ile başlayan akışa mahsus
söylediklerimize yetkin bir örnek olarak, İbnü’l-Arabi’nin (rahimehullah) Fusûsu’l-
Hikem’in kendisine nasıl ve neden verildiğine dair besmele, hamdele ve salveleden sonra
yaptığı şu açıklamaya bakabiliriz.
“Muhakkak ben mübeşşirede Resûlüllah’ı (as) gördüm (raeytü). O bana 627 senesi
Muharrem’inin son günlerinde, Şamda irâe olundu. Elinde bir kitap vardı.
Bana ‘Bu, Fusûsu&#39;l-Hikem kitabıdır, onu al ve insanlara çıkar. Bundan yararlansınlar’ diye
emretti.
Ben de ‘Biz emr olunduğu gibi Allah Teâlâ’yı, Resûlü’nü, yöneticilerimizi dinler ve itaat
ederiz; nitekim biz böyle emr olunduk’ dedim. Böylece amacı tam olarak anladım,
Resûllah’ın emrettiği tarzda bu kitabın ibrazı için niyetimi temizledim, herhangi bir ekleme
ve çıkarma yapmaksızın bu kitabı insanlara ulaştırmak için kastımı arındırdım. 
Ve bu kitabı insanlara ulaştırırken (ibraz ederken) ve diğer bütün hallerde beni üzerinde
Şeytan&#39;ın tasallutu olmayan kulları arasına katmasını Allah&#39;tan niyaz ederim.
Parmaklarımın yazdığı ve lisanımın söylediği ve kalbimin üzerine şamil olduğu her şeyde
bana korunmuşluk yardımıyla (te’yid-i’tisamiyye), münezzehlik makamından gelen
aktarımını (ilkâ-i Subbuhiyye) ve ruhani üflemesini tahsis etmesini dilerim. Bu işi
yaparken mütehakkim değil, mütercim olayım. Ta ki kalp ve müşahede sahibi ehlullahtan
ona vakıf olan kimse, onun nefsani amaçlardan uzak olan mukaddeslik makamından
geldiğine tam olarak kanaat getirsin. (Çünkü) nefsani amaçlarda gerçekle yanlış birbirine
karışmıştır.
Ve umarım ki, Hak Teâlâ duamı dinleyip, seslenişimi kabul eyleye. Şimdi ben ancak bana
ilka olunan (kalime atılan) şeyi ilka ederim. Ve ben bu kitap içinde, ancak benim üzerime
onunla nazil olan şeyi inzal ederim. Halbuki ben nebi değilim, resul de değilim; ama
vârisim ve ahiret (iyiliğim) konusunda harisim.”
Daha önce değindiğimiz üzere ilahî meşiyet ve her kime vermişse ona büyük bir hayrın
eriştiği hikmet esasından bakarak, resul ya da nebî olup olmadığı bildirilmeyen Hz.
Lokman’ın (as) hikmete mazhar olması bunun başkaları için de mümkün olabileceğini
göstermektedir. Kaldı ki, İbnü’l-Arabî de Fusûs’un kendisine cisim halinde bir kitap olarak
verildiğini söylememekte, bilakis bunun için ilka ve ruhaniyet kelimelerini
kullanmaktadır.

ÖMER LEKESİZ - Yazarın Görevi

Geçtiğimiz ay Lâmiî Çelebi’nin ‘Münâzara-i Bahâr u Şitâ’sıyla, Sezai Karakoç’un Leylâ
ile Mecnun mesnevisinin sebeb-i teliflerinden hareketle, yazma ve yazarlık anlayışındaki
bozulmanın boyutlarına işaret etmek, daha açık bir söyleyişle azgınlığı kanıksanmış
sekülerleşmeye dikkat çekmek için yazdığım 5 yazının mürekkebi kurumadan,
Ketebe’nin Ağustos kitapları arasından çıkan Sebeb-i Telif – Osmanlı Literatüründe
Açık ve Örtük Yazma Nedenleri’nin elime ulaşmasına sevindim.
Zira bu tevafuk, mevcut kültürel ortamda yer alan akademisyen, sivil, sanatçı, edebiyatçı
ve şairin… zikrettiğim sekülerleşme karşısındaki duyarsızlığına gösterdiğim duygusal
tepkinin, akademik yönden izahı demekti.
Editörlüğünü Müstakim Arıcı ile Sami Arslan’ın yaptığı Sebeb-i Telif, FSMÜ Vakfı’nın
Yazma Eserler Araştırma ve Uygulama Merkezi’nce başlatılan Osmanlı yazma
eserlerine mahsus genel bir çalışmanın, 2022’de sebeb-i telif özelinde TTK, İSAM, FSM
DUAM ortaklığında bir sempozyuma taşınıp, burada sunulan tebliğlerin bir kısmının
makale olarak hazırlanmasıyla vücut bulmuş.
İhsan Fazlıoğlu, Baki Tezcan, Abdülkadir Özcan, Mehmet Emin Güleçyüz, Fatih Bayram,
Fatma Sinem Eryılmaz, Tatjana Paić-Vukić, Burcu Gürkan Kıcır, Mustafa Celil Altuntaş,
Müstakim Arıcı, Tuba Hacer Korkmaz, Mustafa Altuğ Yayla ve Zehra Bilgin’in
makalelerinden oluşan kitapta, ilk yani İhsan Fazlıoğlu imzalı metin aynı zamanda bir
mukaddime görevi üstlenmiş.
Metninde Sebeb-i telif ve neden kavramının anlamını açıklığa kavuşturmak gerektiğini
belirten Fazlıoğlu bunu şöyle temellendirmiş:
“Klasik felsefe-bilim geleneğimizde, hemen hepsi bir tür neden anlamına gelen hikmet,
illet ve sebeb gibi terimler kullanılırdı. Hikmet, en genel anlamıyla ilahi neden; illet,
özsel/metafiziksel neden; sebeb ise zahiri/fiziksel neden anlamına gelirdi. Ancak
bugün neden ile gerekçe arasındaki ayrımı da dikkate almak zorundayız. ‘Neden’, cause
anlamında daha çok maddi/fiziksel ve şimdide vuku bulan bir olgu ve olayın o hâliyle
vuku bulmasını mümkün kılan hatta belirleyen geçmişten gelen tüm nedenler zincirini
kapsar. ‘Gerekçe’ ise reason anlamında bir olgu ve olayı gerçekleştiren failin amacını
içeren ve geleceğe yönelik bir atılımı imler. Tam burada failin yani insanın (müellif,
mütercim, müstensih vb.) maksadını, garazını, kısaca amacını içerir. Bu nedenle
sebeb-i telifte kullanılan sebeb, daha çok failin eser telif ederken akli önceliğe sahip
kastının, telif bittiğinde de tam gerçekleşen maksadının bir ifadesidir. Bundan dolayı
neden kavramını tüm bunları kuşatan bir çatı-kavram olarak kullanıyor ve aynı
zamanda maksadı da içerdiğini düşünüyoruz. Çünkü maksad, yalnızca telifin köklendiği,
kaynaklandığı bir eylemin uzantısının son ucu değil, ama aynı zamanda bizatihi eserin
örgütlenmesini, tertibini de belirleyen bir etkinliğe sahiptir.”
Fazlıoğlu’nun bu temellendirmede edebiyat ortamında daha yaygın olarak kullanılan saik
/ güdülenme / motivasyon kelimesine neden itibar etmediğini anlayamamış olmakla
birlikte, onun 46 maddede özetlediği “İslam Medeniyeti’ndeki Eserlere İlişkin Muhtelif
Sebeb-i Telifler”in sonraki yazılarda büyük oranda izlendiğini görüyoruz.

Geçtiğimiz ay Lâmiî Çelebi’nin ‘Münâzara-i Bahâr u Şitâ’sıyla, Sezai Karakoç’un Leylâ ile Mecnun mesnevisinin sebeb-i teliflerinden hareketle, yazma ve yazarlık anlayışındaki bozulmanın boyutlarına işaret etmek, daha açık bir söyleyişle azgınlığı kanıksan

ÖMER LEKESİZ - Ketebe’nin ‘Sebeb - I Telif’i

Sosyal medyanın en güçlü haber mecrası Yeni Şafak.
Yeni Şafak Gazetesi olarak yayın hayatına başladığımız ilk günden itibaren ülkemizde demokrasinin tüm kurumları ile yerleşmesi, milli irade ve değerlerimizin hâkim olması için tüm gücümüzle çalıştık. Bu ülkenin geleceğinin derin sularda boğulup gitmemesi için çaba sarf ettik. Fırtınalı günlerde sığınılacak bir liman olduk. Bugüne kadar ülkemize yapmış olduğumuz katkıyı bundan sonra da okurlarımızın desteği ile sürdürmeye devam edeceğiz. Her gün Yeni Şafak’la yeni bir umut olacak.

New tracks tagged #ömerlekesiz