▨ نام شعر: شب جمعه خدمت حاج امین
▨ شاعر: ایرج میرزا
▨ با صدای: سبحان گنجی
▨ پالایش و تنظیم: شهروز کبیری
ــــــــــــــــــ
رفیق اهل و سرا امن و باده نوشین بود
اگر بهشت شنیدی بساطِ دوشین بود

چه حال خوب و شب جمعۀ خوشی دیدیم
چه بودی ار شبِ هر جمعه حالِ ما این بود

عجب شبی به احبّا گذشت و پندارم
که چشمِ چرخ در آن شب به خواب سنگین بود

جهان به دیدۀ من ناپسند می‌آمد
ولی در آن شب دیدم که دیده بدبین بود

لوازم طرب و موجبات آسایش
ز لطف حاج امین جمله تحتِ تأمین بود

تمام حرفِ وفا در لب و صفا در چشم
نه در سری هَوَسِ بَد نه در دلی کین بود

نه از میلسپو آنجا سخن نه از نُرمال
نه ذکر آنقُره، نی صحبتِ فلسطین بود

نه گفت و گویِ رضاخان نه یادِ احمد شاه
نه فکرِ مؤتمن الملک و ذکرِ چایکین بود

انار و سیب و به و پرتقال و نارنگی
کبابِ برّۀ خوب و شرابِ قزوین بود

عرق به حدِّ کمال آب‌جو به حدِّ نِصاب
گل و بنفشه فزون‌تر ز حدِّ تخمین بود

مُعاشران همه خوش‌روی و مهربان بودند
یکی نبود که بدخوی و زشت آیین بود

جلال و حاج زَکی خان و اعظم السّلطان
ادیب سلطنه و فتح بود و فرزین بود

بس است آنچه شنیدی تو یا بگویم باز؟
بتول بود و قمر بود و ماه و پروین بود

نگارخانۀ چین بود و بارنامۀ هند
هزار چندان بود و هزار چندین بود

بتول چارقدی بر سرش ز منسوجی
که نسج آن غرض از کارگاهِ تکوین بود

به گردِ عارضش از زیر چارقد بیرون
دو قسمت متساوی ز مویِ مُشکین بود

سفید روی و بر اطراف آن دو مویِ سیاه
بنفشه بود که اندر کنارِ نسرین بود

نداده بود به خود هیچ گونه آرایش
که بکر بود و منزّه ز قیدِ تزیین بود

دلم تپید چو بر چشمِ او گشادم چشم
چو صعوه‌ای که گرفتارِ چنگِ شاهین بود

قمر مگو که یکی از ودایعِ حق بود
قمر مگو که یکی از بدایع چین بود

به پا زِ حُلّهٔ زَربَفت داشت پاچینی
چه گویمت که چِه‌ها در میانِ پاچین بود!

از آن لطافت و آن پودر و پارفَم و توالت
شبیه مادموازل‌های بِرْن و برلین بود

مثال خوشۀ خُرما فرازِ نخلِ بلند
نموده جمع به سر گیسوان زرّین بود

نه شانه بود که آن گیسوان به هم می‌ریخت
کلیدِ محبسِ دل‌هایِ مستمندین بود

مرا به مهر ببوسید و من خجل گشتم
که پیر بودم و رخسار من پُر از چین بود

دلم جوان شد و طبعم روان از آن بوسه
مگر به لعلِ وی آبِ حیات تضمین بود

بتول شور به مجلس فکند با ویُلُن
قمر مطابق او در غناء شیرین بود

به یک تغنّیِ او در نَشاط می‌آمد
اگر چه قلبِ پدرمرده طفلِ مسکین بود

ز یک ترنّم او شادمان شدی گر چند
طلاق‌دیده زنِ ناگرفته‌کابین بود

روانِ جامعه از این دو زن صفا می‌یافت
اگر نه بر رخشان آن نقابِ چرکین بود

کشید کار در آخر به تعزیت‌خوانی
که باده‌نوشان سرمست و باده نوشین بود

یکی سکینه یکی مادرِ وَهَب می‌شد
همان دو بازسنان بود و شِمرِ بی‌دین بود

چو شِمر حضرتِ عبّاس را طلب می‌کرد
حکایتِ سپر و گرز بود و زوبین بود

چه گویمت که چه می‌کرد اعظم السّلطان
حقیقةً یکی از جملهٔ ملاعین بود

جناب فرزین گه راست رفت و گاهی چپ
همیشه این حرکت از خواص فرزین بود

ادیب سلطنه هم بد نشد در آخرِ کار
اگر چه اوّل شب با وقار و تمکین بود

چو نیمی از شب بگذشت سفره آوردند
که اندر آن خورش قیمه بود و ته‌چین بود

«شکم پرست کند التفات بر مأکول»
به خاصه کز سر شب بار معده سنگین بود

ادیب و فرزین بعد از دو ثلثِ شب رفتند
کسی که ماند به جا فتح و آن خواتین بود

جنابِ حاج امین با قمر به یک جا خفت
اگر چه کثرتِ جا و وفورِ بالین بود

بلی قمر یکی از جملۀ خبیثات است
وکیل محترم ما هم از خبیثین بود

من و بتول به جای دگر شدیم ولی
بتول بکر و جلال الممالک عنّین بود

به یادِ خُلقِ خوشِ میزبان و مهمانان
برین و بالین بر من عبیر آگین بود

خلاصه بر منِ مهجور راست می‌خواهی
شبی که در همۀ عمر خوش گذشت این بود

به یادگارِ شبِ جمعه گفتم این اشعار
که همچو بزم سزاوارِ شرحِ چونین بود

گُمان مدار {نبود} که دیگر شبی چنین بینم
که عمر من به حدود ثَلاث و خَمسین بود
▨
ایرج میرزا
ـــــــــ
پی‌نوشت‌ها:
*ملیسپو: آرتور میلسپو مباشر آمریکایی بود که در واقع رئیس کل مالیه ایران بود و بر حسن جریان کارهای وزارت مالیه نظارت داشت.
*آنقره: آنکارا، پایتخت ترکیه .
چایکین: خاورشناس روس است که با ایرج میرزا هم رابطه دوستی و الفت داشته است.
*نرمال: مخفف «اکول نرمال» است که در فرانسه به دانشسرای معلمین می‌گفتند و در آن زمان صحبت این بوده که ایران هم باید نرمال داشته باشد.
*موتمن الملک: حسین پیرنیا ملقب به مؤتمن‌الملک دولتمرد اواخر دورهٔ قاجاریه، رئیس مجلس شورای ملی در دوره دوم و چهارم، نماینده شش دوره مجلس شورای ملی، و برادر حسن پیرنیا بود. 
*پارفم: تلفظ فرانسوی پرفیوم، عطر و ادکلن 
 «*شکم پرست کند التفات بر مأکول» این بیت از سعدی است

ایرج میرزا | شب جمعه خدمت حاج امین

▨ نام شعر: تسلیت به دوستِ پدر مرده
▨ شاعر: ایرج میرزا
▨ با صدای: سبحان گنجی
▨ پالایش و تنظیم: شهروز کبیری
ــــــــــــــــــ
سخت است گرچه مرگِ پدر بر پسر همی
هان ای پسر مخور غم از این بیشتر همی

در روزگار هر پسری بی‌پدر شود
تنها تو نیستی که شدی بی‌پدر همی

اسکندرِ کبیر که می‌رفت از جهان
گفت این سخن به مادرِ خونین جگر همی

کز بعد من عزایی اگر می‌کنی به پای
طوری بکن که باد پسندیده‌تر همی

تنها مگِری، عدّه‌ای از دوستان بخواه
کآیند و با تو گریه نمایند سر همی

لیکن چه عدّه‌ای؛ که نباشند داغدار
زان بیشتر به مرگِ کسانِ دگر همی

با عدّه‌ای بگَری برایم که پیش از این
ننموده مرگ از درِ ایشان گذر همی

زیرا که داغ دیده بگرید برای خویش
وآنگه تو را گُذارَد منّت به سر همی

گر گریه‌ای کنند، کنند از برایِ من
مرگِ کسی نباشدِشان در نظر همی

چون خواست مادرش به وصّیت کند عمل
با عدّه‌ای شود به عزا نوحه‌گر همی

یک تن که داغ‌دیده نباشد نیافتند
بشتافتند گرچه به هر کوی و در همی

این گفت دخترم سرِ زا رفته پیش از این
آن گفت مرده شوهرم اندر سفر همی

آن دیگری سرود که از هشت ماهِ قبل
دارم ز فوتِ مادرِ خود دیده تر همی

آن یک بیان نمود که از پنج سالِ پیش
مرگ پدر نموده مرا دربه‌در همی

القصّه مرگ چون همه‌کس را گَزیده بود
حاضر نشد به محضرِ او یک نفر همی

چون مادرِ سکندر از این گونه دید حال
دانست سّرِ گفتۀ آن نامور همی

یعنی ببین که هیچکس از مرگ جان نَبُرد
دیگر مکن تو گریه برای پسر همی

بر هر که بنگری به همین درد مبتلاست
بی‌داغ نیست لالهٔ باغِ بشر همی

سختی چو بالسّویّه بود سهل می‌شود
چون عامّ شد بلیّه شود کم اثر همی

باری عزیزِ من همه خواهیم مُرد و رفت
زاری مکن که هیچ ندارد ثمر همی

یک مرده سر ز خاک نمی‌آورد برون
صد سال اگر تو خاک بریزی به سر همی

گفتند زلف کندی و بر خاک ریختی
بر خاک ریخته است کسی مشکِ تَر همی؟

بر مالِ غیر دست تصّرف مکن دراز
خود را مکن به ظلم و تعدّی سَمَر همی

آن طرّه جایگاهِ دلِ اهلِ دانش است
با این گروه جور مران این قَدَر همی

آن آشیانِ مرغِ دل بی‌نوایِ ماست
ای باغبان! مخواهش زیر و زبر همی

آن طرّه را دو صاحبِ دیگر به غیرِ توست
مالِ من است و مالِ نسیم سحر همی

گر رفت بر سفر پدرت شُکر کن که هست
آن مادرِ ستوده‌ات اندر حضر همی

داری ز خود چهار برادر بزرگتر
هر یک به جای خویش چو یک شیرِ نر همی

بر کَن لباسِ ماتم و افسردگی ز بر
کُن جامۀ شهامت و عزّت به بر همی

از هر خیال بیهُده خود را کنار گیر
مشغول شو به کسب کمال و هنر همی

یک‌روز درس و مشق مکن ترک زینهار!
مپسند وقتِ قیمتیِ خود هَدَر همی

یک‌روز اگر ز درس گُریزی، به جان تو
بگریزم از تو همچو لئیم از ضرر همی

ور پندِ من به سمعِ ارادت کنی قبول
دل بَندَمَت چو مفلسِ بی‌زر به زر همی

با مادرت به رأفت و طاعت سلوک کن
با خواهرت بجوش چو شیر و شکر همی

پرهیز کن ز مردمِ بی‌عار و کم‌عیار
همسر بشو به مردمِ نیکو سِیَر همی

با آن قدم ز خانه برون نه اگر نهی
کِت بر طریقِ عقل شود راهبَر همی

باش از برایِ دیدۀ بدبین به جایِ تیر
شو از برایِ حفظِ شرافت سپر همی

در طبع ساده خویِ بَدان آن‌چنان دَوَد
کاندر میانِ پنبه بیافتد شَرَر همی

قدرِ مرا بدان که چو من هم به روزگار
یک عاشقِ درست نبینی دگر همی
▨
ایرج میرزا

ایرج میرزا | تسلیت به دوست پدر مرده

در بخش پلی‌لیست‌ها می‌توانید شعرها را به تفکیک شاعر ببینید.
ــــــــــــ
پالایش و تنظیم شعرهای قدیمی، زمان‌بر و‌ طاقت‌فرساست. اگر از شعرها در پروژه‌ای استفاده می‌کنید، پیشاپیش از اینکه منبع آن را ذکر می‌کنید سپاسگزارم.
ــــــــــــــــ
پروژه‌ی «با صدای شاعر» در پلتفرم‌‌های زیر هم فعال است؛
▨ تلگرام
▨ اسپاتیفای
▨ اپل پادکست
▨ کست باکس
▨ شنوتو

New tracks tagged #iraj mirza