می‌مرثیه (مرثیه‌ی من)
آهنگ و اجرا: جوما
شعر: بریده‌ای از سروده‌‌ی بلندِ درویش گیلانی (محمد بشرا) ۱۳۵۴ خورشیدی
تاریخ نشر: ۲۳ دی‌ماه ۱۴۰۱
زبان: گیلکی
.
این فقط یک ترانه نیست. که مرثیه‌ی ماست؛ مرثیه‌ی جوما. سوگ‌سروده‌ای از 
حنجره‌ی پدرانِ ما، و پسرانِ پدرمان ما. این روایت زخم‌های دیروز و حالا و فردای یک قبیله است.

شاعرِ مردم؛ درویش گیلانی (محمد بُشرا) آن‌گاه که این مرثیه را سرود، انگار از پس سفری سخت باز گشته بود. در دلِ سیاهی‌های میانه‌ی دهه‌ی۵۰،  قدم‌به‌قدم، از جلگه تا جنگل را فهمیده بود. بر فراز سماموس ایستاده و عظمت دریا را دیده بود و گریسته بود.
این مرثیه، کلمه به کلمه، خط به خط‌اش، ردِ رنجِ پدرانی‌ست که روی گنجِ گیلان با شرم و حیرت، به فقر و مشقت زیستند، و میراث‌شان برای فرزندان‌شان، نشد جز فریادی که دلِ کوه را می‌لرزانَد. حسرت و خشمی که شعله‌اش آسمان‌ را می‌سوزانَد....
.
.
دورون می‌شین مره خوره
می بیرونه جزن وزن خلایقا
می رنگه رو جه سیلیه. جه سیلیه!
بترکانم اگر ایروز می بغضانا
مرا گیدی الکیه

هنا دانم کی تا موما،
مره جیگیفته خشته سر بنا
می نافا غورصه ره بزه
می نافا غورصه ره بزه
هنا دانم کی تا می‌چوم وابو
بیدمه آفتابه بیا بوشو
می ماره شیر واسوخته بو
بجاره بج بوسوخته بو
می پره دست نداری جا دوسته بو
آوردی خالی نانه زورکی

الان منم کی جان کنم
می عمرا آتشه زنم
کویی کارم می کورشه سر،
کی می پسر به پا بایه
دانم کی وقتی پیلا به، ارا یا شه
ایروز آخر به تنگ آیه
زهار زنه که ذله بوم
هچین هچین جه دست بوشوم
ولی دانم؛
اونه صدا هتو کی می صدا اوخان ناره
به بادا شه. جه یادا شه
اونی چومان هه زندگی درازی راشی سر سیفیدا‌ به
ای کَس دانم، اونه نیگه
اَ شوره آبه جولفی جا،
کیه که دست و پا زنه

الان منم کی غرقه بوندرم
می پره رایا شوندرم
زخم بوخورده شیر جنگلم
می گورره کویا پرکنه
نترسه آدمانه ذهله ترکانه
اما چی فایده؟ چی فایده؟
ننیدی کی من از کویا باموم
کویا ایسام، کی‌ام چی گم؟

دورون می‌شین مره خوره
می بیرونه جزن وزن خلایقه
می رنگ و رو جه سیلیه. جه سیلیه!
بترکانم اگر ایروز می بغضانه
مره گیدی الکیه
تی گب دروغه خالیه
آی! تی گب دروغه خالیه.
همش دروغه خالیه...


برگردان به فارسی:
درونم من را می‌آزارد
و آب و رنگ بیرونم، مردم را
رنگ رخساره‌ام از سیلی است، از سیلی!
اگر روزی بغضم را بترکانم،
به من می‌گویند الکی‌ست

این را می‌دانم که تا ماما،
من را از رحم‌ مادرم گرفت و بر خشت نهاد
نافم را برای غصه برید.
این را می‌دانم که تا چشمم به دنیا وا شد
و آمد و رفت خورشید را دیدم
شیر مادرم خشکیده بود
و برنج مزرعه‌ از بی‌آبی سوخته بود       
دست پدرم از نداری بسته بود
و نان خالی را با سختی به خانه می‌آورد.

حالا این منم که جان می‌کَنم
عمرم را به آتش می‌کشم
و بر خاکسترش کدو می‌کارم،
که پسرم پا بگیرد
می‌دانم وقتی که بزرگ می‌شود
[او هم] از این راه می‌گذرد
آخر یک روز به تنگ می‌آید
فریاد می‌کشد که خسته شدم
ارزان و بی‌جهت تباه شدم.

ولی می‌دانم؛
که صدای او مثل صدای من که پژواکی ندارد
به باد می‌رود. از یاد می‌رود
و چشمهایش به جاده‌ی دراز این زندگی سفید می‌شود
می‌دانم هیچ‌کس نمی‌آید و به او نمی‌گوید
در ژفای این شورآب
چه کسی است که دست و پا می‌زند؟

حالا این منم که دارم غرق می‌شوم
و به راه پدرم می‌روم
شیر زخم خورده‌ی جنگلم
که غرشم کوه را می‌لرزاند
زهره‌ی آدم‌های نترس را می‌ترکاند
اما چه فایده؟ چه فایده؟
نمی‌دانند که من از کجا آمده‌ام؟
کجا ایستاده‌ام؟ کی‌ام؟ چه می‌گویم؟

درونم من را می‌آزارد
و آب و رنگ بیرونم، مردم را
رنگ رخساره‌ام از سیلی است. از سیلی!
اگر روزی بغضم را بترکانم
به من می‌گویند الکی‌ست
حرف تو دروغ و توخالیست
آی! حرف تو دروغ و تو خالی‌ست!
همه‌ی این‌ها دروغ و تو خالی‌ست...

Mi Marsiyeh - می مرثیه

.
گفت: به شکل غم‌انگیزی «بیژن نجدی‌» ست.
و راست می‌گفت.
شاهدش؟ شعرهای دردمند و شیدایی اما کَم‌شمارش. قصه‌های شعرگونه و اندوهناک و ناتمامش...

«نجدی» از خاک سیستان و بلوچستان برخاست.  از خاش. اما گیله‌مرد بود؛ پسرعموی سپیدار! پس بازگشت؛ در زادگاه نیاکانش کودکی کرد، درس خواند، معلم شد، رنج بُرد، با یوزپلنگانی دوید، هرچه داشت- از رودخانه و دریا و کوهستان و صدای سه تار و رنگها و کاشیها و گنبدها و کشتزار و بوی باغچه و تنهایی- بخشید و در زمین گیلان آرام گرفت؛ کنار شیخ زاهد. در جانِ لاهیجان...

او با کلمه رفیقِ جهان بود. حالا این ترانه روایتی‌ست آهنگین از رفیقانه‌های او. پاره‌ای‌ از گفتگوی نیازآلوده‌اش با ابر و باران. در یاد و ستایشِ ستاره‌هایی جوان که از قلبِ شب، برخاک افتادند. در خون غلتیدند. جوانه زدند. بالیدند. به آسمان رسیدند و روشنیِ زمین شدند...

جنابِ ابر
آهنگ و اجرا: جوما (همراه با صدای شاعر) 
شعر: بیژن نجدی/ دهۀ شصت (با تغییراتی در متن)
زبان: فارسی
نشر: ۲۹بهمن‌ماه ۱۴۰۱
.
.
و حتی نیست نیمکتی بر البرز
که بنشیند گاهی ابر
پس صندلی گذاشته‌ام در بالکن
دستهای باران در دستم سرد. 
بفرمائید بنشینید باران بالا بلند من
بر سقف پشتی گذاشته ام، بالش، که تکیه کنی
با تو هستم ابر!
جناب ابر! 

خب!
بیا حرف بزنیم. حرف بزنیم. حرف بزنیم؛
آن بالا چه می‌گذرد ابر؟
فرشتگان خوب اند؟
خورشید پیر شده؟
ماه چه کار می‌کند؟
سه چهار شب پیش همین طرفها بود
همین طرفها... ابر
پشتِ شاخه‌ی انجیر، در آغوش درخت حیاط من.
 راستی! شما هم، سنگها را، سنگها را می‌بینید ابر؟
آن سنگهای آسمانی و تکه‌های شهاب را؟
شاید منظومه‌ای آنجاست
که شلیک می‌کند به منظومه‌ای دیگر.
ستاره‌ای دیده‌اید سوگوارِ ستاره‌ها
نعش ستاره‌ای در دست؟
آیا دیده‌‌اید نعش ستاره‌ای در دست؟

نه؟ اصلاً؟ هیچ؟
پس نگاه کنید به قاره‌های ما
به سرنوشت خاک
خواهش می‌کنم نگاه کن باران
ببین با تو هستم ابر
پیش از آنکه راهی سفر بشوید
از رویای من تا زاگرس
از دستهایم تا البرز...

Jenabe abr -جنابِ اَبر

احوال جهان دگرگون می‌شود؛ دائم. نو به نو...
هیچ کس و هیچ فصلی نمی‌ماند، هیچ!
تابستان و پاییز، و این زمستان هم، حتا... 
بهار هم که بیاید نمی‌ماند. می‌رود.
چهار فصلِ تو اما یگانه است؛
یکجور، یکرنگ، آمیخته به مهر و رنج...

و این ترانه پیشکش به توست!
به شما!
به مادران زخم
به مادران داغ
به مادران خشم
به مادران پاییز
به مادران همیشه‌ی انتظار...
به دستانی که پینه داشت
به قلبی که شکست
به حنجره‌ای که لالایی‌ خواند
به مویه‌ای که نور بود در دلِ سیاهی
به چشمانی که خون دید
به گیسوانی که سپید شد...


ودیگر؟
این شعر، آئینه‌ی نوجوانی‌های شاعر و تاسیانی‌های مادرانِ درد و دریاست. تابستان و پاییز و زمستانش را اواخر دهه‌ی‌ پنجاه نوشت و ناتمام گذاشت و رفت و به افسانه‌های بندر پیوست. و حالا ما (جوما) با بهار، چهارفصلش را نوشتیم؛
در یاد عموحسن، و به احترامِ تو ای "مارجان"


چارفصل
شعر: حسن خوشدل (اواخر دهه‌ی ۵۰) و جوما
آهنگ و اجرا: جوما
نشر: ۲۹ اسفند ۱۴۰۱خورشیدی
زبان: گیلکی



بلبل زنه چپ‌چپ جِه آسمان
خو تازه رخته تن بزه امی باغان
تازه بهارانه، گول به دارانه
حاج‌حاجی خانه، عیده روزانه

تی پینه بزه دستانه قوربان
گوله گوله گوله مارجان
می شیرین زبان، تی نامه قوربان


آفتاب زنه پرپر دریاجان
نسیم اوزه صبحان صحراجان
باز تابستانه، آفتاب سوزانه
شله فورشانه سر، گول زنه پر

تی پینه بزه دستانه قوربان
گوله گوله گوله مارجان
می شیرین زبان
تی نامه قوربان


پاییزه روزان، زرده به ولگان
بازم پاییزه، دانه دانه دانه باران
بازم پاییزه، جنگل قشنگه
از همه رنگه، می یاره دیل سنگه...

تی پینه بزه دستانه قوربان
گوله گوله گوله مارجان
می شیرین زبان
تی نامه قوربان


کوهانه سران، سپیده برفان
باز زمستانه، گوله گوله گوله برفان
باز زمستانه، دریا توفانه
سرده کومه یان، غم داره دیلان

تی پینه بزه دستانه قوربان
گوله گوله گوله مارجان
می شیرین زبان
تی چومه حیران
تی نامه قوربان...


برگردان به فارسی:
بلبل چهچهه می‌زند از آسمان
رخت‌های تازه‌ را به‌ تن کرده‌اند باغ‌هامان
بهارِ نو رسیده است
گل، بر سر شاخه‌ی درختان است
پرستو می‌خواند، روزِ عید است

ای من به فدای دست‌های پینه بسته‌ات
جان من! ای مادر مثل گل زیبای من
شیرین زبان من
ای من به فدای نامت


آفتاب روی پهنه‌ی دریا خودنمایی می‌کند
صبحگاهان، نسیم، از سمت صحرا می‌وزد
باز تابستان است، آفتاب سوزان است
بر روی ماسه‌‌های ساحل، گُل‌ است که جلوه‌گری می‌کند

ای من به فدای دست‌های پینه بسته‌ات
جان من! ای مادر مثل گل زیبای من
شیرین زبان من
ای من به فدای نامت


روزهای پاییزی، برگها زرد می‌شوند
باز هم پاییز است، و دانه‌های باران که می‌بارد
باز هم پاییز است، جنگل قشنگ است
از همه رنگ است، و دل یار من از سنگ است...

ای من به فدای دست‌های پینه بسته‌ات
جان من! ای مادر مثل گل زیبای من
شیرین زبان من
ای من به فدای نامت


بر قله‌ی کوه‌ها برف نشسته است
باز زمستان است، و گلوله‌گلوله برف می‌بارد
باز زمستان است، دریا توفان است
سرد‌ است کومه‌ها، و دلهای ما غم دارد...

ای من به فدای دست‌های پینه بسته‌ات
جان من! ای مادر مثل گل زیبای من
شیرین زبان من
حیرانِ چشمهای تو می‌شوم
ای من به فدای نامت...

chaar fasl- چارفصل

«جوما؛ :«راوی ترانه های ناخوانده
پروژه‌ای‌ است‌ موسیقایی که بیش از هرچیزی بر مبنای پژوهش پیرامونِ روایتها و رخدادهای تاریخی، اشعار و نغمات و ترانه‌های ناشنیده یا کمترشنیده‌شدۀ مردمان گیلان، و هم، زیست اجتماعی پدیدآورندگان و راویان‌شان شکل گرفته. 
موسیقی زبان مشترک انسان‌هاست. و ترانه مهمترین و کارآمدترین فراورده‌ی آن. و کوشش جوما بر این است که به واسطۀ ترانه- به زبانِ امروز- راویِ اندوهان، رنج‌ها، بیم‌ها، امیدها، شادکامی‌ها و شوریدگی‌های دیروز و اکنونِ اهالیِ این پهنۀ سحرانگیزِ سبزآبی باشد.

New tracks tagged #jumaprojets