Aslında bugün, -son yazımda belirttiğim gibi- “Türkiye’de Diyanet Algısı” üzerinde yazacaktım. Ancak
geçtiğimiz günlerde kendilerini “İlâhiyatçılar” olarak tanımlayan on dört kişi tarafından “Şeriat İslâm
Değildir” başlıklı bir bildiri yayımlanınca, bazı dostlarımın da talebi üzerine bu konuda bir yazı yazmayı
uygun gördüm.
Bu yazım, mezkûr bildiriye reddiye olmadığı için; bilimsel ve mantıksal açıdan oldukça sorunlu
görünen o metnin muhtevasının tahlilini yapmayacağım. Konuyla ilgili görüşlerimi serdedip, onun
muhtevasına sadece bir iki konuda atıf yapacağım.
Şeriat-İslâm ilişkisine dair özetle şunlar söylenebilir:
1. İslâm’ın temel iki kaynağı olan Kur’an ve Sünnet’i; kim hangi niyetle, hangi akılla ve hangi yöntemle
okursa okusun, şu hususu çok net bir şekilde görecektir: Bu din; inanç esasları, ibadetler, ahlâkî
öğretiler ve hukukî düzenlemeleri içeren; dolayısıyla hayatı tüm boyutlarıyla kuşatan bir dindir. Hz.
Peygamber’in (sav) risâletinin Mekke döneminde; genellikle inanç, ibadet ve ahlâk esasları üzerinde
durulmuş, Medine döneminde ise bu esaslar üzerine hukukî düzenlemeler; yani şeriatın ilke ve
yasaları bina edilmiştir. Kur’ân-ı Kerim’de yer alan hukuka/şeriata dair yaklaşık üç yüz âyetin
tamamına yakını Medine döneminde nâzil olmuştur. Buradan çıkan sonuç şudur: İslâm; inanç, ibadet
ve ahlâk temelleri üzerine kurulmuştur. Ancak bu temellerin üzerine bazı hukuki düzenlemeler de
eklenmiştir. Dolayısıyla İslâm’ı; inanç, ibadet, ahlâk ve hukukun bütünü olarak görmek gerekir.
2. Şeriat, Kur’an ve Sünnet’e dayalı olarak inşa edilen bir hukuk sistemidir. Kutsal bir kaynağa
dayanmakla birlikte; kanunların vaz edilmesi, yorumlanması, ve uygulanması itibariyle beşerîdir.
Dolayısıyla bir Müslüman açısından Kur’an ve Sünnet’te yer alan hükümlerin doğruluğu tartışılamaz;
fakat bunların kanunlaştırılmış halleri, neticede beşerin eli ve aklı değdiği için tartışılabilir.
3. “Şeriat, İslâm değildir.” önermesinden maksat; “İslâm, hukuka indirgenmemeli; yalnızca ondan
ibaret sayılmamalı ya da hukuk İslâm’ın en önemli boyutu olarak algılanmamalı” ise, buna katılmamak
mümkün değildir. Ancak bununla; İslâm’ın hukuka dair düzenlemelerinin tamamının, doğduğu
dönemin şartlarına göre teşekkül ettiği, dolayısıyla bugün hukukî bir düzenleme yapılmak
istenildiğinde İslâm’ın söyleyecek bir sözünün olamayacağı kastediliyorsa; İslâm’ın kaynaklarına,
tarihine ve günümüzdeki Müslüman toplumlarda câri olan hukuka birazcık âşinalığı olan bir kimsenin
bunu onaylamayacağı açıktır.
4. Kur’an ve Sünnet’teki hukukî düzenlemelerin tamamının, indiği döneme ait tarihsel çözümler
olduğunu söylemek, vakıaya uymamaktadır. Çünkü 20. asra kadar, Müslümanların tamamı her çağda
ve coğrafyada bu hukuku uygulamışlardır. 19. asrın sonlarına kadar, İslâm hukukunun Kur’an’ın nazil
olduğu döneme ait tarihsel bir olgu olup mevcut şartlarda uygulanamayacağına dair neredeyse hiçbir
tartışma yoktur. Bugün dahi, Müslümanların çoğunlukta olduğu ülkelerin ekseriyetinde aile hukuku,
İslâm hukukuna göre düzenlenmiş olup Müslümanlar tarafından gönül rahatlığıyla uygulanmaktadır.

MAHMUT AY - Şeriat İslâm’ın neyi olur?

Geçtiğimiz haftalarda, Türkiye’de Din ve Diyanet Algısı hakkında yapılan bir saha araştırması üzerine
iki yazı yazdım. Her ne kadar ülkemizde dindarlık oranı, %70 gibi göreceli olarak hâlâ yüksek olsa da,
dünyanın genel gidişatına paralel bir şekilde, dindarlığın hem niceliksel hem de niteliksel olarak
zayıflama eğiliminde olduğu görülmektedir. Bunun temel nedenlerini düşünmek ve bu soruna imkân
ölçüsünde çözümler üretmek her duyarlı Müslümanın vazifesidir.
S. Simon, A. Comte ve J. Frazer gibi pozitivistler; dini, geçmiş çağlara ait kabul ediyor ve bilim çağında
ona yer olamayacağını iddia ediyorlardı. Dinin, 20. asırda büyük oranda tarih olacağını hayal
ediyorlardı. Bu pozitivist düşünürlerden etkilenen siyasetçiler de ülkelerini pozitivist-laik çizgide
dizayn etmeye çalışıyorlardı. Zira insanlık “büyü ve din çağı”ndan çıkmış, “bilim ve teknoloji çağı”na
girmişti. Hâlbuki, ünlü dinler tarihçisi M. Eliade’ın da belirttiği gibi “kutsal; insan bilincinin tarihinde
bir aşama değil, bilincin yapısında mündemiç bir unsur”du. Nitekim tarihî tecrübe, onları haklı
çıkarmadı. Din, yok olmak bir tarafa, bazı coğrafyalarda insanoğlu tarafından 20. asrın ortalarından
itibaren adeta yeniden keşfedildi. Dine dayalı yeni devletler kuruldu. Yüzlerce yeni dinî akım ortaya
çıktı. Felsefeciler tarafından sert eleştirilere maruz kalan Pozitivizm ise, zamanla felsefe pazarında
ciddi satıcısı ve alıcısı olmayan bayağı bir metaya dönüştü. Bu, böyle olmak zorundaydı. Zira “kutsal”,
tarihin belirli bir döneminde insan tarafından yaratılmış bir kavram değil, bizatihi insanın özünde
yerleşik bir tözdü.
Peki, inanma ihtiyacı insanın özünde yerleşik olduğu halde; ne oldu da, son otuz yılda belirgin bir
şekilde dünyada dine ve kutsala karşı gittikçe derinleşen bir ilgisizlik baş gösterdi?
Felsefelerin, düşüncelerin ve ideolojilerin toplumlar üzerindeki etkisi genellikle sınırlı olur. Ancak
insanın nefsine hoş gelen ve günlük hayatının bir parçası haline gelen şeyler, onu çepeçevre kuşatır.
İstese de istemese de, o kuşatılmışlığın içinde yaşar hayatı. Ondan etkilenir, ona tepki verir.
Teknolojik ürünler de böyledir. Teknolojinin kendini yenileme hızı arttıkça ve buna paralel olarak
sürekli yeni ürünler ortaya çıktıkça, insanın teknolojik ürünlere ve dolayısıyla dünyaya olan ilgisi de
artmaktadır. Dünyaya meyletmek ise, dinden ve kutsaldan uzaklaşmayı doğurmaktadır. Böylece son
yıllarda, önceki yüzyıllar boyunca ateist ve pozitivist felsefecilerin yapamadığını, yepyeni bir şey çok
kısa bir zamanda yapmıştır: Dijital teknoloji.
Son otuz yıl içerisinde, özellikle dijital teknoloji alanında inanılmaz bir hızla yeni ürünler ve içerikler
icat edilmesine paralel olarak, insanoğlu sanal dünyanın cazibesine kapılıp hakikî olan her şeyden
uzaklaşmaya başladı. Böylece en büyük hakikat olan Cenâb-ı Hak ile de, insanın aklı ve kalbi arasına
gittikçe büyüyen engeller koydu sanal dünya. Yiyeceklerimizde organiklik kalmadığı gibi,
düşüncelerimizde de otantiklik kalmadı. Gıdalarımız gibi, düşünme melekemizin de genetiğiyle
oynandı. Aklı gitgide yapaylaşan, kalbi gitgide sanallaşan zavallı modern insanın, gerçeklikle ve
hakikatle bağı zayıfladı; sanal âlemle uğraşmaktan, metafizik âlemle ilgilenmeye ne vakti ne takati
kaldı.

MAHMUT AY - Dinin Geleceği

Geçen senenin ilkbaharında, Şikago’da, 6 yaşındaki küçük oğlumu okula götürürken “Oğlum,
bak! Allah ne kadar büyük! Çeşit çeşit insanlar, ağaçlar, bitkiler vs. yaratmış. Ağaçlar ve
bitkiler kışın ölmüştü. Şimdi Allah onları tekrar yeşertiyor, diriltiyor. İşte bizi de öldükten
sonra böyle diriltecek” dediğimde, “Baba, ama ben ahirete inanmıyorum. Çünkü
görmüyorum öyle bir dünyayı” demişti. Bir anda neye uğradığımı şaşırmıştım. Kendimce
izahlar getirmeye çalıştım. Netice itibariyle şunu fark ettim ki, benim altı yaşındaki zihin
dünyam ile onun zihin dünyası bambaşkaydı. Babası altı yaşındayken, asla aklının ucundan
geçmeyecek bir şey, onun akıl dünyasında rahatlıkla yer edinebiliyordu.
Kabaca 2000 yılından sonra doğanlara “Z kuşağı” deniyor. Dijital dünyanın içine doğan bir
nesil... En keyifli oyuncak olarak cep telefonlarını gördüler, bildiler. Bizim yirmili yaşlarda
öğrendiğimiz teknolojik aletleri onlar yirmi aylıkken öğrendiler. “Cep telefonu öncesi çağı”nı
görmediler. Bunun kendileri için avantajlarını da dezavantajlarını da yaşıyorlar. En büyük
avantajları, küçük yaşlardan itibaren dünyayı dijital ortamda da olsa tanımak ve böylece pek
çok farklı insanı, görüşü ve kültürü az ya da çok bilmek oldu. En büyük dezavantajları ise,
sanal âlemin büyüsüne kapılıp gerçek hayattan kopmak ve yalnızlaşmak oldu.
Hayatın anlamını İslâm’ı yaşamakta bulan insanlar olarak, “Bu anlamı Z kuşağına en verimli
bir şekilde nasıl aktarabiliriz?” sorusu üzerinde kafa yormak, hepimiz için tarihî bir görevdir.
Bu soruyu doğru cevaplayabilmek için ise, bu kuşağı iyi analiz etmek gerekir.
Z kuşağı, bireysel özgürlüğüne çok düşkün ve otoriteyi sevmiyor. Dolayısıyla onlara otoriter
bir din dili üzerinden konuşmamak gerekiyor. Kuralları değil, sevgiyi önceleyen bir anlayışla
yaklaşmak gerekiyor.
Z kuşağı, sorgulamayı seviyor. Dolayısıyla onlara “fıkhî bir ilmihal” değil, “fikrî bir ilmihal”
anlatılmalı. Şekilsel kurallar değil, düşünsel temeller öğretilmeli. “Nasıl” sorusundan ziyade
“niçin” sorusunun cevapları verilmeye çalışılmalı. Fıkhî bir açıklamadan ziyade felsefî bir
açıklama yapılmalı.
Z kuşağı, artan internet bağımlılığı nedeniyle gittikçe yalnızlaşıyor ve bunun doğal sonucu
olarak depresifleşiyor. Son yıllarda gençlerde artan kaygı, depresyon ve intihar eğilimlerinde
maalesef bu durum açıkça görülüyor. (Bk. J. M. Twenge, i-Nesli, s. 23-26). Dolayısıyla onlarla;
kaygılarını gidermeye, depresyonlarını azaltmaya yarayacak şekilde, dinin insanı rahatlatıcı
yönü üzerinden bir köprü kurmak faydalı olacaktır. Bu noktada, bu topraklarda yetişen
Mevlânâ ve Yunus Emre gibi bilgelerin, insanoğlunun çağları aşan varoluşsal sorunlarına
yönelik önerdikleri mistik çözümlerden ve kurumsal tasavvuftaki zikir meclislerinden
yararlanmak gerekiyor. İslâm tasavvufunu, Z neslinin istifade edeceği şekilde, muhtevayı
bozmadan güncellenmiş bir yöntemle sunmak lazım geliyor.

MAHMUT AY - Z Kuşağına Dini Anlatmak

Geçtiğimiz Cuma, Microsoft sistemlerindeki arıza nedeniyle yaşanan global kriz, bana İngiliz
edebiyatçı Forster’in (1879-1970) The Machine Stops (Makine Duruyor) isimli distopik bilim-kurgu
romanını hatırlattı. Bu kısa roman özetle şu şekilde:
İnsanlık, yerin altında hiperteknolojik devasa bir dünya inşa etmiştir. Her şey, makineleşmiştir.
İnsanlar, dünyanın derinliklerine inen sayısız katlar boyunca sıralanmış olan ve arı peteğini andıran
altıgen biçimli müstakil odacıklarda yaşamaktadırlar. Müstakil peteklerde yaşamlarını sürdüren
bireyler, aynı kovan içinde büyük bir Makine tarafından yönetilen ortak bir sisteme tabi olmaktadırlar.
Forster’in, o âlemi biyomorfik bir şekilde kovan mimarisiyle betimlemesi anlamlıdır. Bununla; o
dünyadaki insanın, bir taraftan bireyci bir yaşam biçiminin kurbanı, diğer taraftan kolektif bir yapının
şuursuz bir parçası olarak arı misali çalışmasını anlatır. Bütün bireyler, ana makineye bağlı o sistemin
işleyişi için adeta robot gibi çalışmaktadırlar.
Romanda ana-oğul iki karakter vardır: Vashti ve Kuno. Anne Vashti, mevcut dijital dünyadan pek
memnundur. Oğul Kuno ise, o dünyadan hiç memnun değildir, doğal dünyayı keşfetme isteğindedir.
Kuno’nun bu yapay dünyadan çıkıp doğal dünyayı keşfetme özlemini taşıması, sonunda da bunu
kendi iradesi ve çabasıyla gizlice gerçekleştirmesi, Platon’un “mağara istiaresi/alegorisi”ni
hatırlatmaktadır. Nitekim dijital dünya; Platon’un metaforundaki mağarayı çağrıştırmaktadır.
İnsanları, önce gerçeklikten sonra da hakikatten koparan derin bir mağara…
Bu eser, teknolojik tekillik ve yalnızlık içindeki teknososyal bireylerin içine düştükleri trajik dünyayı
anlatmaktadır. Forster, bir asır öncesinden bugünkü dijital teknolojideki gelişmeleri neredeyse bire
bir öngörmüştür. Öyle bir dünyada insanlar, birbirleriyle fiziki teması kesmişlerdir. Herkes kendi
hücresinde yaşamakta ve bütün iletişimlerini ekrandaki görüntülü görüşmelerle yapmaktadırlar.
Bütün teknolojik cihazların kendine bağlı olduğu bir Ana Makine vardır. Herkes, bu Makine’nin
kusursuz olduğuna ve insan hayatını çok kolaylaştırdığına inanmaktadır. Bu dünyada Kuno annesine
şöyle seslenir: “Bu Makine’yi sanki Tanrı yaratmış gibi konuşuyorsun! Mutsuz olduğunda, Makine’ye
tapıyorsun. Unutma! Onu insanlar yarattı.”
Bu dünyada dine yer yoktur. Din, eskilerin inandıkları masallar olarak görülmektedir. Ancak gerçekte
Makine, yerin altındaki bu yapay dünyanın adeta tanrısı mesabesindedir. Makineyi kullanma kılavuzu
adeta bir dua kitabı gibidir. İnsanlar, bu kılavuzu okuduklarında anlık mutluluk yaşamaktadırlar.
Makine’yi öyle yüceltmektedirler ki, kendilerini yedirenin, giysilerini temin edenin, kendilerine
barınma imkânı sağlayanın Makine olduğunu düşünmektedirler. Onun sayesinde birbirlerini
gördüklerine, birbirleriyle konuştuklarına inanmaktadırlar. “Makine, fikirlerin dostu; hurafelerin
düşmanıdır.” görüşündedirler.
Kuno, Makine’nin insanlara hizmet etmesinden ziyade, insanların Makine’nin hâkim olduğu sisteme
hizmet ettiklerini şöyle dile getirir: “Ölen biziz; aşağı dünyada yaşayan tek şey, Makine. Aslında biz
Makine’yi istediğimizi yapsın diye yaratmıştık, ama artık ona istediğimizi yaptıramıyoruz. Makine
mekân algımızı ve dokunma duyumuzu bizden aldı; insanlar arasındaki bütün ilişkileri kirletti; aşkı
cinsel ilişkiye indirgedi; hem bedenlerimizi hem irademizi felç etti. Bir de, bizi kendisine tapmaya
mecbur bırakıyor.”

MAHMUT AY - Bu makine bir gün duracak!

Türkler olarak Anadolu’yu fethettiğimiz günlerden itibaren, her daim çok kültürlülük içinde yaşadık.
Rumeli’yi fethedip Balkanlara açıldıktan sonra, çok kültürlü şehirlerde yaşama tecrübemiz daha da
zenginleşti. Meselâ, İstanbul’un fethinden Balkan Savaşı esnasındaki göçe kadar İstanbul’da
Müslümanların nüfusu hiçbir zaman gayrimüslimlerden fazla olmamış. O çağlarda Batı’daki şehirlerin
tamamında tek bir kültür hâkimdi. Osmanlılar, gayrimüslimlerle bir arada yaşama konusunda
hakikaten çok iyi bir tecrübeye sahiptiler. Bu, aslında sadece Osmanlı’ya mahsus da değildi. Mesela
Abbasîler dönemindeki Bağdat da böyleydi. Hemen her dinden ve hemen her ırktan insanlar, bizim
ana şehirlerimizde rahatça kendi dinlerini ve kültürlerini yaşayabiliyorlardı. Müslümanların yaşadığı
coğrafyada ulus devletlerin ortaya çıkması, Müslümanlardaki bu kültürü olumsuz etkiledi. Bu,
İslâm’dan kaynaklanan bir şey değildi. Bizzat Batı’dan gelen ulusçuluğun ve ırkçılığın etkisiyle olmuştu.
Bir ulus devlet olan Türkiye Cumhuriyeti’nde de durum pek farklı olmadı. Zamanla gayrimüslimlere ve
azınlıklara yönelik nefret arttı ve 1955’te 6-7 Eylül olaylarıyla zirve yaptı.
Bir zamanlar gayrimüslimlerle bile asırlarca barış ve hoşgörü içinde yaşayan insanların torunları, bir
anda; ecdatlarının asırlardır yaşayageldikleri dini inanç ve uygulamalara dahi düşman kesilip
tahammülsüzlük etmeye başladılar. Yeni kurulan tek tipleştirici sistemde, dinini yaşamaya çalışan bu
memleketin öz evlatlarına yasaklamalar getirildi ve zulümler yapıldı. Onlar; öz vatanlarında parya
muamelesi görmenin acısını yaşadılar yıllarca. İnançlarıyla ve örfleriyle dalga geçildi, kılık kıyafetleri
sebebiyle eğitim hakları ellerinden alındı vs. Nihayet bu konuda son yirmi yılda peyderpey nisbî bir
iyileşme oldu. Ancak son birkaç yılda İslam dinini ve geleneksel Türk kültürünü yaşamaya çalışan
dindar vatandaşlara yönelik hazımsızlık maalesef artmaya başladı.
Gün geçmiyor ki, kendi vatandaşlarımız tarafından İslâm’ın mukaddes değerlerine sövülüp sayıldığına,
başörtülü ya da çarşaflı bir hanıma saldırıldığına, hakaret edildiğine dair bir haber olmasın. Haşema ile
denize veya oturduğu sitenin havuzuna girmeye çalışan bu vatanın öz evladı olan hanımlara yönelik
anlaşılması güç olan yasaklamalara dair son günlerde epey haber çıktı. Diyanet İşleri Başkanlığı, iki
hafta evvel cuma hutbesinde, Kur’an’daki tesettür ile ilgili âyetleri vurguladı. Maalesef bazı kesimler;
bunu laikliğe aykırı gördü, ortalığı birbirine kattı. Hâlbuki İslâm’ın mabetlerinde, Kur’an’daki bir
buyruğu hatırlatmaktan daha tabiî ne olabilir? Din adamları, İslâm’ın emir ve yasaklarını hatırlatır;
uyan uyar, uymayan uymaz. Bunun nesi, “herkese din ve inanç özgürlüğü sağlamak” anlamına geldiği
söylenen laikliğe aykırı, anlamak mümkün değil. Asırlardır Müslüman-Türk kadının çeşitli formlarda
kullandığı başörtüsü konusundaki hazımsızlık, yüzyıllar boyunca İslâm’ın bayraktarlığını yapmış bir
milletin evlâtlarına hiç yakışmıyor!
Gönül şunu arzu ediyor: Memleketimizde isteyen istediğine inansın, dileyen dilediğini giysin, insanlar
düşünce ve eylemlerinde özgür olsunlar, karşıt fikirlere sahip insanlar birbirleriyle medenice
tartışsınlar. Yalnız toplumsal düzeni bozucu ve devletin varlığını tehdit edici düşünce ve eylemler
varsa, elbette bunlar terör kapsamında ele alınsın ve gereği yapılsın.

MAHMUT AY - Acilen “Memleket İçin Diyalog Ve Hoşgörü Platformu” Kurulmalıdır!

Geçtiğimiz hafta, İslâm ümmetinin bu çağda yetiştirdiği en yiğit evlatlarından biri olan İsmail
Heniyye’nin şehadet haberiyle sarsıldık. Onun adına sevindik; kendi adımıza üzüldük. Ümmet adına
ise; hem sevindik, hem üzüldük. Zira böyle fedakâr ve yiğit liderlerin ümmetin bağrından çıkmaya
devam ediyor olması, son derece gurur ve umut verici. Ancak böyle bir liderin yokluğu, ümmet adına
büyük bir kayıp.
Merhum Heniyye’nin son çağrısına icabeten, Cumartesi günü Ayasofya meydanına gittim. Mitinge
katılanların yüzlerine gözlem amacıyla dikkatlice bakmaya çalıştım. Gurur ve umut dolu yüzlere
yansıyan ruh hali şuydu: “Heniye, yiğit bir mümin olarak tertemiz bir hayat yaşadı ve yiğitçe şehit
oldu. Keşke onun gibi ben de yiğitçe yaşayıp yiğitçe şehit olabilsem!” Ayasofya meydanını dolduran
yüz binlerce Müslüman gibi, eminim ki dünyanın dört bir tarafındaki yüz milyonlarca Müslüman da
aynı duyguya sahipti. Heniyye, şehadetiyle ümmete yeni bir nefes üfledi adeta. Kendi canını Rabb’ine
teslim ederken, ümmete can verdi, can oldu.
Yüz milyonlarca Müslümanın şehadet arzusunu düşününce; ölümden korkmayan, bilakis davası
uğruna ölmeyi en büyük paye ve gaye bilen bir ümmetin, teknolojik üstünlükle yenilemeyeceği
sonucuna varıyor insan. Evet; harp tarihine baktığımızda, harbi kazanmak için teknolojik üstünlüğün
fevkalâde önemli olduğunu görüyoruz. Ancak hiçbir ahlâk, değer ve sınır gözetilmeksizin teknolojik
aletlerle çocuk, kadın, yaşlı, masum ve sivil demeden katliamlar yaparak şehirleri, ülkeleri istila eden
zalim güçler/devletler, insanlığın vicdanında ve tarihin huzurunda galip olarak mı anılıyorlar?

MAHMUT AY - Şehadeti en büyük paye ve gaye bilen bir ümmeti hiçbir teknoloji mağlup edemez!

“Bizi bu hale düşüren hep tefrika, hep nifak ve şikaktır. Artık bu kadar zillet, bu kadar meskenet
elverir. Bundan sonra millet uyanmalı, okumalı, bu felâketlerin hep tefrika yüzünden geldiğini
anlamalı da, ona göre çaresine bakmalı. Zaman artık tefrika zamanı değildir. İttifak zamanıdır,
birleşmek zamanıdır.” (Mehmet Akif Ersoy, Tefsir Yazıları ve Vaazları, DİB Yayınları, s. 184).
Bu ifadeler, istiklâl şairimize ait. Kasım 1910’da, Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Şehzadebaşı
kulübünde verdiği bir konferansında söylenmiş. Akif, bu konferansında, Müslümanların tarihte nasıl
muazzam devletler kurabildiklerinin sırrını da şöyle açıklamış: “Müslümanlar, bu mertebeye nasıl
eriştiler? Hep ittihad sayesinde. Ellerinde Allah kanunu, dillerinde tevhid lafz-ı mübareki, yüreklerinde
din aşkı, millet muhabbeti olduğu halde dağları, denizleri, çölleri aştılar.” (age., s. 182).
Aradan bir asırdan fazla bir zaman geçmiş olmasına ve İslâm coğrafyasında, tefrikadan mütevellit
bunca çileli tecrübeler ve kanlı olaylar yaşanmış olmasına rağmen, Müslümanlar hâlâ ders almış ve
akıllanmış görünmüyorlar. İslâm dünyasındaki sorunların nedenlerini konuşurken genelde Batı’nın
zalimliğinden dem vuruyoruz; ama kendi hatalarımızı yeterince konuşmuyoruz. Düşman, düşmanlığını
yapacaktır. Ona “Niye düşmanlık ediyorsun?” demek abestir ve zafiyet göstergesidir. Düşmanın
düşmanlığını engelleyemeyiz. Bizim öncelikli görevimiz, dost olmamız gereken kimselerle
dostluğumuzu pekiştirmek ve kendi aramızda mümkün mertebe birliği sağlamaya çalışmaktır.
İçimizde birliği ne denli güçlendirebilirsek, düşmanı o denli zayıflatmış oluruz. Zira düşmanın en büyük
silahı, bizi tefrikaya düşürmektir.
Akif, 6 Şubat 1913’te Bayezid Camii’nin kürsüsünde, yabancı güçlerin İslâm coğrafyasını ele geçirmek
için “tefrika”yı bir öncü kuvvet olarak kullandıklarını şöyle anlatmış: “Ecnebîlerin, kendi hesaplarına
gayet elverişli kestirme bir siyasetleri var: Hani bir zamanlar bizim akıncılarımız vardı. Fethetmek
istediğimiz memleketlere ordumuzdan evvel onları gönderdik. Bu akıncılar o memlekete girer, ahaliyi
telâşa sokar, birbirine düşürür, sonra da ordu girer, istila eder, işini bitirirdi. İşte tıpkı bunun gibi,
ecnebilerin de bugün akıncıları var ki, o akıncıları tefrikadır. Avrupalılar, zapt etmeyi kararlaştırdıkları
memleketin ahalisinin arasına evvelâ tefrika sokarlar, senelerce milleti birbiriyle boğuştururlar.
Sersem ahali bu suretle yorgun düştükten sonra gelip çullanırlar. Bugün de işte bize aynı siyaset
kullanıldı. Zaten her yerdeki siyasetleri budur. Hindistan’da, daha evvel Endülüs’te, sonraları
Cezayir’de, İran’da hep böyle yaptılar. Takip ettikleri siyaset hep aynı siyasettir, hiç değişmez.” (age.,
s. 190).
Yüz binlerce mazlum Gazzeli kardeşimiz, her gün yüzlerce şehit veriyor; en ağır şartlar altında hayatta
kalabilme mücadelesi veriyor. Lâkin İslâm ülkelerinden kınama dışında bir icraat çık(a)mıyor.
Düşmanın zalimliğinden önce kendi zelilliğimizi konuşmak gerekmiyor mu? Neden bu hallere düştük?
Bu hallere düşmemizde sünnî-şiî, sufî-selefî, ihvancı-ılımlı vs. gibi kutuplaşmalarla uğraşmamızın etkisi
çok büyük. Ulema kendi arasında birlik sağlayabilmiş değil, fikir adamları kendi fildişi kulelerinde,
tekke erbabı bölük pörçük, siyasiler birbirleriyle kanlı bıçaklı. Toplumu yönlendirenler, liderlerdir.
Yığınlar, liderlerin sözleri ve eylemleriyle hareket ederler. İslâm dünyasının en büyük sorunu;
siyasetten medreseye, üniversiteden tekkeye ümmetin birliğini en büyük mesele ve dava edinen
liderlerin yeterli sayıda olmayışıdır. Bu sahalarda öncü konumundakilerin çoğunun, ümmetin
meselelerini şahsi meselelerinin üstünde görememeleridir.

MAHMUT AY - Gün Birlik Günüdür!

“Babam, sufî idi; tarikat şeyhiydi. Evimizde daima sufîleri misafir eder ve zikir meclisleri kurardı.
Çocukluğumda böyle bir iklimde büyüdüm. Evimize yakın bir tekke vardı. Babam o tekkenin şeyhiydi;
ben de oradaki zikir meclislerine katılırdım. Orada mevlid meclisleri olurdu, taziyeler tekkede
yapılırdı. Taziyelerde, üç gün boyunca Kur’an-ı Kerim okunurdu. Ben de bu meclislerde Kur’an
okuyanlardandım. Yetmişli yılların ortalarına kadar bu zikir meclislerine katıldım. Babam, aynı
zamanda evimize yakın bir mescidin müezziniydi. Daha ben altı yaşlarındayken, beni sabah namazı
için kaldırırdı. O zamanlarda yollarda ve camilerde elektrikli lambalar yoktu; babamla birlikte el
feneriyle camiye giderdik. Feneri ben tutardım. Sabah namazını babamla beraber o yaşlardan itibaren
cemaatle kılardım. İşte çocukluğum ve gençliğim böyle bir ortamda geçti.”
(https://www.youtube.com/watch?app=desktop&amp;v=FUgk5NCi0Lw).
Bu sözler, yakın zamanda müminlere örnek olacak bir hayat yaşayıp, yine onları gıpta ettirecek onurlu
bir şehadetle âlem-i cemâle göçen İsmail Heniyye’ye ait. Heniyye’nin, ilahiler okuyarak bir zikir
meclisini yönettiğine dair görüntü ise, hakikaten insanın içini ısıtıyor ve “Ah keşke ben de orada
olabilseydim!” dedirtiyor. (https://www.youtube.com/watch?v=8xs2cKdj6YA).
Heniyye gibi, kendisini ve ailesini îlâ-i kelimetullah davasına ve ümmet adına Filistin’deki onurlu
direnişe adamış örnek bir mücahidin, sufî meşrep olmasında, iki yönlü ders vardır: 1. Zaman zaman
tasavvufî düşünce ve kültürün, Müslümanları atâlete ve tembelliğe sevk ettiğine, cihat ruhundan
uzaklaştırdığına dair eleştiriler yapılır. Heniyye gibi bir şeyh çocuğunun, sufî meşrep bir zatın, önemli
bir cihat hareketinin lideri olması, bu eleştirinin yersizliğinin en somut örneklerindendir. 2. Kendilerini
tasavvufun bir şekilde temsilcisi, savunucusu, sözcüsü gibi gören bazı kişilerin; ümmeti, milleti,
dünyayı, İslâm coğrafyasını ya da ülkemizi ilgilendiren temel meselelerde, maalesef ya sessiz
kaldıklarını ya da yanlış bir pozisyon aldıklarını görüyoruz. Ya da bunların, tüm ümmeti ilgilendiren,
Müslümanların ve İslâm’ın geleceğini tehdit eden onca önemli mesele varken; fındıkkabuğunu
doldurmayacak lüzumsuz meselelerle uğraştıklarını, tasavvufun ruhundan ziyade şekle
odaklandıklarını, hatta tarikat içi problemlerle hem tarikat mensuplarını hem de tüm ülke insanlarını
lüzumsuz yere meşgul ettiklerini görüyoruz. Hâlbuki Heniyye, tasavvufun ruhunu özümsemiş bir
mümin olarak, Müslümanların onurunun ayaklar altına alınmaya, Kudüs’ün işgal edilmeye, Mescid-i
Aksa’nın katiller sürüsünün kirli postallarıyla çiğnenmeye çalışıldığı bir ortamda; bu meselelere bigâne
kalıp bir şeyh çocuğu olarak, bir köşede tekke açıp suya sabuna dokunmadan posta oturmayı yeterli
bulmamıştır. Bunca hayati mesele varken, son derece basit ve lüzumsuz meselelerle kendini ve
ümmeti meşgul etmemiştir. Sufi meşrep bir zat olarak Heniyye’nin cihadı ve onurlu mücadelesinde,
aslında tüm sufîler için muazzam dersler vardır.
O, bize tasavvufun dünyadaki olaylardan değil, dünya sevgisinden el etek çekmek olduğunu, cübbe-
sarık ya da haydariyye-arakiyye giymekten ibaret olmadığını; asıl dervişliğin zulüm karşısında kefenini
giyip zalimlere karşı var gücüyle hak yolunda mücadele etmek olduğunu ve en büyük zikir meydanının
cihat meydanı olduğunu yaşayarak göstermiş mücahit bir sufîdir.

MAHMUT AY - Mücahit bir sufî: İsmail Heniyye

Zaman zaman tasavvufî düşünce ve kültürün, Müslümanları atâlete ve tembelliğe sevk ettiğine,
dünyadan el etek çektirip pasifize ettiğine ve cihat ruhundan uzaklaştırdığına dair eleştirilere şahitlik
ediyoruz. Oysaki; tarihî gerçekler, bu eleştirinin isabetsiz olduğunu göstermektedir. Zira tarih, - bazı
istisnaları olmakla birlikte- sûfîlerin, zikir meydanına koşarken hangi heyecanla koşmuşlarsa, yeri
geldiğinde cihat meydanına da aynı şuur ve heyecanla koştuklarına şahitlik etmektedir.
Evet; tasavvufî terbiyede bir pasifize etme boyutu vardır. Ancak bu, nefs-i emmâreye yöneliktir.
Muhakkik sûfîlerden anladığımıza göre, tasavvuf; nefsin insana kötülüğü emreden
katmanını/boyutunu pasifize etme sanatıdır; nefsini köreltip öz canından geçerek izâfî varlığını “hakikî
ve mutlak varlığın yegâne sahibi olan” Cenâb-ı Hakk’ın varlığında ifnâ ve ibkâ etmektir. Şu halde,
dünyevî zevk ve menfaatlerden geçmek şöyle dursun, bütünüyle varlığından geçmeye yönelik bir
manevî eğitim almış birinden beklenen, elbette îlâ-yı kelimetullah uğrunda gayret sarf etmektir.
İçindeki kâfir olan nefs-i emmâresi ile büyük cihadında, fenâ-yı can edip cemâlullahı müşâhedeyi
hedeflemiş olan bir dervişin, yeri geldiğinde hariçteki küffâr ile küçük cihadında fedâ-yı can edip
âlem-i cemâle şehadet ile göçmeyi hedeflemesi son derece tabiîdir.
Şimdi gelin, sûfîlerin tarihte cihat hareketlerine nasıl öncülük ettiklerine özet bir şekilde bakalım.
Şam’da Şeyh Rislân diye anılan Türk asıllı sûfî Şeyh Arslan’ın (ö. 1155?), haçlı saldırılarına karşı Şam
halkını cihat ruhuyla örgütleyerek Şam’ın savunmasında büyük katkısı olmuştur. Onun, Şam’ın surları
dışında hem ön karakol hem de tekke olarak kullanılan “ribat”ı meşhurdur. Dervişlik ile mücahitlik
ruhunu mezcetmesi dolayısıyla kendisine “imamu’s-sûfiyye ve şeyhu’l-mücâhidîn” ünvanı verilmiştir.
Nureddin Zengî’nin de tasavvufa gönül veren, hatta sûfîlerin bir nevi şiarı olan yün giymeyi âdet
edinen, tekkeleri ve tekke erbabını destekleyen mücahit bir devlet adamı ve komutan olduğu
bilinmektedir. Kezâ; Kudüs fatihi Selahaddin Eyyûbî de tıpkı selefi Nureddin Zengî gibi tasavvufu
benimsemiş, sûfîlerin zikir meclislerine katılmış ve onları desteklemiş mücahit bir sûfîdir. Selahaddin,
inşa ettirdiği medreselerin yanına genellikle bir de tekke yaptırmıştır. Onun ordusunda sûfîlerin özel
bir yeri ve önemli katkıları olmuştur. Meselâ Hıttin bölgesine getirdiği askerlerin çoğu, gönüllü
sûfîlerden oluşmuştur. İbn Hallikân, Kudüs’ün fethi için şöyle der: “Kudüs’ün fethi görülmeye değer
bir ihtişama sahipti. Bu fethe, ilim ehlinden de, züht ve tasavvuf ehlinden de pek çok kimse
katılmıştı.” (Bk. Sûfîler ve Aksiyon, Es’ad el-Hatîb, s. 57-76).

MAHMUT AY - Fenâ - Yı Candan Fedâ - Yı Cana: Tasavvuf Ve Cihat

Kur’ân-ı Kerîm, geçmişte yaşamış insanları, iyiliğin ya da kötülüğün temsilcileri/prototipleri olarak zikreder. Kur’ân’da kötü, kâfir ve zalim devlet adamlarına örnek olarak en çok bahsedilen kişi, Hz. Musa dönemindeki Mısır kralı/firavunudur. Firavun, özel bir isim olmayıp “kral” demektir. Hikmetli Kitap, o kişinin adından bir kez dahi bahsetmez. Zira o, zalim devlet adamlarını karakterize ve sembolize etmek için seçilmiş bir örnektir. O sebeple şahsından ziyade temsil ettiği karakter ve zihniyet önemlidir.

MAHMUT AY Suriye devrimine Kur’ân penceresinden bakış-III

Sosyal medyanın en güçlü haber mecrası Yeni Şafak.
Yeni Şafak Gazetesi olarak yayın hayatına başladığımız ilk günden itibaren ülkemizde demokrasinin tüm kurumları ile yerleşmesi, milli irade ve değerlerimizin hâkim olması için tüm gücümüzle çalıştık. Bu ülkenin geleceğinin derin sularda boğulup gitmemesi için çaba sarf ettik. Fırtınalı günlerde sığınılacak bir liman olduk. Bugüne kadar ülkemize yapmış olduğumuz katkıyı bundan sonra da okurlarımızın desteği ile sürdürmeye devam edeceğiz. Her gün Yeni Şafak’la yeni bir umut olacak.

New tracks tagged #mahmutay