In het jaar waarin Nederland al maar liefst 400 jaar banden onderhoudt met Iran heeft Irandeskundige Maaike Warnaar haar droom gerealiseerd. Een boek over de warme banden van zowel het Nederlandse koningshuis als het bedrijfsleven met de Sjah, die tot 1979 aan de macht was in Iran.

De revolutie in 1979 maakte een einde aan de warme banden met Iran

Dick den Hertog, hoogleraar Operations Research bij de Universiteit van Amsterdam, is in 2023 gelauwerd met de Amsterdamse Impact Award in de categorie Samenleving. Hij laat zien dat je met wiskundige optimalisatie oplossingen kunt leveren voor zeer uiteenlopende maatschappelijke problemen. Of het nou gaat om de dijkhoogten in Nederland, de voedselketens van World Food Programme of The Ocean Cleanup. Een veelzijdig onderzoeker, met een passie voor wiskunde én de maatschappij. Die komt onder meer tot uiting in de oprichting van het Analytics for a Better World Institute.

Dick den Hertog: wiskunde biedt oplossingen voor praktische problemen

Guus van Dongen, tot voor kort hoogleraar Medische beeldvorming aan het Amsterdam UMC, is gelauwerd met de Amsterdamse Impact Award in de categorie Gezondheid. Hij ontwikkelde nieuwe beeldvormende technieken om het gedrag van medicijnen in het lichaam op moleculair niveau zichtbaar te maken. Ook stond hij aan de wieg van het Amsterdam UMC Imaging Center. Officieel is Guus met pensioen, maar hij gaat gewoon nog door met onderzoek naar fibrosen, nu voor het bedrijf Linxis.

Guus Van Dongen: kijken onder de 'motorkap' van de mens

Hoogleraar Interdisciplinair Onderwijs in de Geneeskunde aan de Universiteit Utrecht/UMCU Annet van Royen-Kerkhof werkt onvermoeibaar aan interdisciplinaire samenwerking om dokters op te leiden voor een almaar veranderende gezondheidszorg. In deze 21e eeuw is een nieuw soort dokter nodig, die met een keur aan (nieuwe) zorgprofessionals moet kunnen samenwerken. Annet maakte in haar studietijd kennis met De Utrechtse School, ontstaan net na de Tweede Wereldoorlog. Zij richt zich nu met De Nieuwe Utrechtse School op interdisciplinaire samenwerking, zowel binnen de UU, als daarbuiten met partners als de Hogeschool voor de Kunsten, Wageningen Universiteit en TU Eindhoven.

De Nieuwe Utrechtse School leidt de dokter van de toekomst op

Hoogleraar Vasculaire aandoeningen van moeder en kind Titia Lely (UMC Utrecht) hoopt zwangerschapsvergiftiging te kunnen gaan genezen met nanomedicijnen.

Zwangerschapsvergiftiging te lijf met nanomedicijnen

Het verhaal van de ontwikkeling van de mens verandert razendsnel door belangwekkende vondsten van archeologen, in Zuid-Afrika en Marokko. De Leidse archeoloog Gerrit Dusseldorp vertelt daar graag en smakelijk over. En passant fileert hij ook nog even het paleodieet ("niet op wetenschap gebaseerd en niet sustainable"). Op de vraag of hij het niet geweldig zou vinden om in een tijdmachine teruggeflitst te worden in de tijd, om antwoorden te vinden op prangende vragen, antwoordde hij op z'n Gerrits: "Dan liever naar het Rooftop Concert van de Beatles."

Recente vondsten veranderen het verhaal van de menselijke evolutie

De randen van de kennis opzoeken, zoals bergbeklimmers almaar hoger willen en ruimtereizigers almaar verder, daar houdt deeltjes-natuurkundige Ivo van Vulpen zich mee bezig. Zijn hang naar avontuur leeft Ivo uit in het zoeken naar het almaar kleinere. Hij is altijd op 'deeltjes-jacht' en daarmee ook bezig met het oplossen van de grote vragen van de wereld. En als je het hebt over praktische toepassingen? Dan komt Ivo met de nieuwe techniek voor het bestralen van tumoren met protonen om gezond weefsel te sparen, die óók voortkomt uit de fundamentele natuurkunde.

De fundamentele natuurkunde is één grote ontdekkingsreis

Het Chinese importverbod op plastic afval dwingt de Westerse landen tot eigen maatregelen als het gaat om het duurzaam (her)gebruiken van allerlei soorten plastic. De Europese Commissie deed daar inmiddels een voorstel voor, maar gaat dat ver genoeg? En wat zouden wij als consumenten kunnen bijdragen? Luister naar industrieel ecoloog René Kleijn van het CML (Centrum voor Milieuwetenschappen) van de Universiteit Leiden (die overigens ook heel veel moeite heeft met de zogeheten 'blisterverpakkingen'. Niet open te krijgen, die dingen….).

China heeft groot gelijk dat ze 'ons’ gebruikte plastic niet meer willen

SPECIAL: een impressie van het grootste natuurkundecongres in Nederland

Ze koos aanvankelijk NIET voor natuurkunde, maar het bloed kroop waar het niet gaan kon. Voor haar onderzoek op het gebied van quantumwetenschap en -technologie heeft Julia Cramer de Minerva-Prijs gekregen van het NWO-domein Exacte en Natuurwetenschappen. De prijs is bestemd voor de beste natuurkundige publicatie van een vrouwelijke onderzoeker. Nu gaat ze zich op de wetenschapscommunicatie storten, onder meer om meisjes te laten zien dat natuurkunde óók iets voor hen is. Een terugkeer naar natuurkundig onderzoek sluit Julia uit, maar een academische carrière geenszins. Dus dat belooft nog wat!

Julia Cramer is een perfect rolmodel om meisjes enthousiast te maken voor natuurkunde

In de week van de hoogbegaafdheid een gesprek met onderwijskundige Willy de Heer, die liever spreekt van ‘zeer makkelijk lerende’ kinderen. Het is goed om ook aandacht aan deze kinderen te besteden omdat zij zichzelf als ‘anders’ zien en zich van de weeromstuit maar gaan aanpassen aan het gemiddelde. Met in het ergste geval schooluitval als gevolg. Maar in de praktijk weten meesters en juffen nog veel te weinig over de manier waarop ze zeer makkelijk leren kinderen kunnen helpen. Het kabinet heeft daarvoor een paragraaf opgenomen in het regeerakkoord, maar daar is Willy de Heer het niet onverdeeld mee eens.

Op scholen ontbreekt vaak kennis over problemen waar hoogbegaafde kinderen tegenaan lopen

De ziekte MS breekt het lichaam en ook vaak de geest af; omdat het geestelijke equivalent van de rolstoel niet bestaat is het de vraag hoe cognitieve stoornissen bij mensen met MS aangepakt zouden kunnen worden, naast de reeds bestaande geheugentraining. Dus toen hersenwetenschapper Hanneke Hulst (VUmc) in contact kwam met de stichting Dance for Health (voor patiënten met Parkinson) aarzelde ze niet en zette een dansprogramma op voor MS-patiënten die nog konden lopen: lichamelijke beweging met choreografie als hersengymnastiek. Toen Hanneke erover vertelde op een congres reageerde een professor: ‘Zulke dingen doe je alleen als je jong bent’. En dat ís Hanneke, een jonge, onconventionele  wetenschapper met lef. Een wetenschapper om te koesteren en een aanwinst voor de Jonge Akademie van de KNAW waar ze net lid van is geworden.

Dansen helpt wellicht tegen cognitieve stoornissen veroorzaakt door Multiple Sclerose

Epidemioloog Arfan Ikram is – zo zegt hij zelf - een tweedegeneratie Nederlander, geboren, getogen en nog altijd wonend in Rotterdam Zuid. Zijn academisch geschoolde vader wenste ook een goede opleiding voor zijn vijf kinderen en dat is gelukt; allemaal hebben ze gestudeerd zonder 1 cent studieschuld. ‘Studeren kan dus budgetneutraal’, stelt zijn succesvolle zoon Arfan, 'je moet er alleen iets voor opzij willen zetten.’ Dat heeft hij gedaan en zodoende is hij op z’n 37ste hoogleraar epidemiologie aan het Erasmus MC en sinds kort lid van de Jonge Akademie van de KNAW. Arfan Ikram onderzoekt hersenaandoeningen zoals dementie, Alzheimer, Parkinson en beroertes.

We weten al lang hoe 30 procent van de dementiegevallen kan worden voorkomen, en toch lukt dat niet

Het is Daniel Oberski (universitair hoofddocent aan de Universiteit Utrecht) een doorn in het oog: de polarisatie in het privacy-versus-data-debat. Hij is dan ook vurig pleitbezorger van een genuanceerder maatschappelijk debat. Want data zijn natuurlijk ook ontzettend nuttig, als ze betrouwbaar zijn tenminste. Daarom bedacht Daniel veel gebruikte methodes die de effecten van meetfouten opsporen en verwijderen uit onderzoeksresultaten. Het werd een boeiend gesprek met een bevlogen onderzoeker, die zelfs moppen weet te vertellen over een op het oog saai onderwerp.

'Ik vind onzekerheid in statistiek eigenlijk heel erg grappig', aldus statisticus Daniel Oberski

Complottheorieën zijn van alle tijden, en je moet ze als overheid nooit wegzetten als verzinsels van gekkies. En nu al helemaal niet meer, nu autoriteiten zélf een complot blijken te hebben gesmeed met een journalist die vermoord dreigde te worden. De waarheid is altijd gekker dan je verzinnen kan, blijkt maar weer. Gelukkig had ik even tevoren net een gesprek met Jelle van Buuren, terrorismewetenschapper en onderzoeker aan het Institute of Security and Global Affairs, (onderdeel van de faculty of Governance and Global Affairs) van de Universiteit Leiden. Hij deed grondig onderzoek naar complottheorieën en vertelt hoe dat wantrouwen ontstaat, hoe het getackeld kan worden en hoe mensen zich tegen complottheorieën kunnen wapenen.

Complottheorieën kan je nooit helemaal bij voorbaat van tafel vegen

Moleculair bioloog Bas Defize werkte jarenlang bij het Hubrecht Instituut en doceert nu aan het University College Utrecht. Hij ziet het probleem niet: waarom niet van iedere Nederlandse burger een DNA-profiel maken? Desnoods al bij de geboorte en gewoon op te nemen in het paspoort, zoals een vingerafdruk. Wat iets heel anders is dan DNA-materiaal opslaan in een databank. Een boeiend gesprek over de ontwikkelingen in het DNA-onderzoek, het nut van DNA in coldcases en de voordelen van zo’n ‘streepjescode’. Luister hier naar het gesprek met Bas Defize.

Waarom wordt niet van iedere Nederlander een DNA-profiel gemaakt?

De berichtgeving over islamitische basisscholen is vaak negatief, constateerde Marietje Beemsterboer, zelf juf in het basisonderwijs. Dat komt omdat media zich vaak alleen maar baseren op de drie strikt islamitische basisscholen in Nederland. Maar er zijn er 52 die in meer of mindere mate islamitisch zijn. Dus vatte Marietje na haar masterstudie wereldgodsdiensten (specialisatie: islam)de koe bij de horens en keek in haar promotieonderzoek naar de positieve kanten. Ze bezocht 19 scholen en constateerde dat islamitische basisscholen juist heel goed kunnen helpen bij de integratie.

De ene islamitische basisschool is de andere niet

Carsten de Dreu, hoogleraar sociale- en organisatiepsychologie in Leiden, ontvouwde op een bloedhete zomerdag zijn plannen voor de besteding van zijn 2,5 miljoen aan Spinozageld. Maar we spraken ook over zijn interdisciplinaire belangstelling en de manier waarop hij op ideeën komt. Een boek over Vikingen bijvoorbeeld. Wat waren de redenen dat zij hun kusten verlieten en in de rest van Europa ten strijde trokken? Kwam het misschien door klimaatverandering? Of door economische motieven? Onder andere die verbanden heeft Carsten de Dreu met Europees geld onderzocht. En de vragen die dáár weer uit voortkomen, kan hij gaan proberen te beantwoorden met 2,5 miljoen. Dankzij Spinoza.

Hoe een boek over Vikingen nieuwe onderzoeksideeën kan opleveren

Marileen Dogterom is hoogleraar bionanoscience aan de TU Delft en de vierde en laatste Spinozalaureaat van dit jaar die ik sprak. Een gedreven wetenschapper, die met Anna Akhmanova heeft samengewerkt bij het in kaart brengen van het cytoskelet van een cel. En die door de Spinozapremie van 2,5 miljoen euro in staat gesteld wordt nieuwe wilde plannen te verwezenlijken. Zoals het maken van een synthetische cel. Waarom? Omdat het misschien kan. Aan dat project is al een zwaartekrachtpremie toegekend, maar er is altijd meer nodig. Omdat Marileen Dogterom grote ambities heeft.

De Heilige Graal voor Marileen Dogterom: een synthetische cel

Beatrice de Graaf’s nieuwe boek, ‘Tegen de terreur. Hoe Europa veilig werd na Napoleon’ begint in de 19e eeuw, na de nederlagen van Napoleon. En de ontwikkelingen daarna die het begin vormden van het eerste Europese veiligheidssysteem. Dat Beatrice voor haar onderzoek heel Europa moest afreizen, onleesbare teksten moest zien te ontcijferen en dat haar gezin af en toe ook mee moest, het is het allemaal waard geweest. Want zo haalde deze Stevinlaureaat geschiedschrijving door de ogen van vrouwen boven water, zoals die van Louisa Adams, later first Lady in de VS, die een gevaarlijke reis door Europa beschreef in haar dagboek. Het werd tijd.

Geschiedschrijving niet alleen aan de hand van Verdragen, maar ook door de ogen van vrouwen

Stevinlaureaat Marion Koopmans (hoogleraar virologie Erasmus MC) studeerde diergeneeskunde in Utrecht en werd daarna, na wat omzwervingen over de wereld, gegrepen door virussen. Meestal zijn ze niet gevaarlijk, maar dat kan misgaan. Bijvoorbeeld door de interactie tussen mens en dier, meer bepaald op het moment dat mensen zich in het leefgebied van dieren gaan begeven. Dan kunnen de virussen die zich bij die dieren bevinden muteren tot een voor mensen gevaarlijke variant. Dus MERS-Coronavirus, SARS, Ebola en Q-koorts…. zijn nog lang niet de laatsten. Marion Koopmans probeert te kijken uit welke hoek de problemen te verwachten zijn. En daar gaat ze haar Stevinpremie voor gebruiken.

Menselijke verstoring van ecosystemen aanjager van virusinfecties

Hoogleraar Ecotoxicologie Martina Vijver (CML Leiden) realiseerde zich dat je de dynamiek tussen (synthetische) stoffen en de natuur zo realistisch mogelijk moet onderzoeken. Dus gewoon buiten. Daarom liet ze sloten graven voor haar ‘Levend lab’. De natuur leverde nog meer inspiratie op, getuige de titel van haar oratie: ‘Over ecotoxicologische grenzen: de choreografie van stoffen in de natuur.’ Daarin vraagt ze zich af of de natuur misschien weer leidend moet worden in het onderzoek. Want, kijkend naar het verleden, blijkt de mens vaak geen goede choreograaf te zijn geweest; stoffen waarvan we dachten te weten wat ze doen, bleken telkens toch weer andere effecten te hebben. Dus omwille van die grote speler buiten moet er veel beter nagedacht worden over hoe stoffen in de markt gezet worden. Dixit Martina Vijver.

Wie leidt de dans: de mens of de natuur?

We doen het allemaal een derde van ons leven: slapen. Een alles behalve slaapverwekkend onderwerp, want hoe je slaapt bepaalt in grote mate hoe gezond je bent. Fysiek én mentaal. Ik sprak erover met Birit Broekman. Zij is psychiater aan het Amsterdam UMC en OLVG. Bij vrijwel alle psychische klachten speelt slaap een rol. In haar nieuwste onderzoek kijkt Broekman naar sekseverschillen in de relatie tussen depressie en slaap. Vrouwen hebben namelijk twee keer zo vaak last van slaapproblemen en depressie dan mannen. 

Birit Broekman is een van de vier sprekers tijdens Soul & Brains over slaapwetenschap in Almere op 24 januari 2019.

Sekseverschillen spelen belangrijke rol bij relatie slaap-depressie

Prof. dr. Yvette van Kooyk (Amsterdam UMC) zette de glyco-immunologie - de rol van suikers bij het immuunsysteem - op de kaart en richtte een biotechbedrijf op. Presentator Karin van den Boogaert praat met deze eigenzinnige Spinozalaureaat.

Spinozalaureaat Yvette van Kooyk probeert de ’taal’ van immuuncellen te begrijpen - Podcast #32

Amina Helmi (Rijksuniversiteit Groningen) groeide op met heldere sterrenhemels in Argentinië. Decennia later is ze een zeer succesvol sterrenkundige, alhoewel ze zichzelf liever een archeoloog noemt.

Hoe een sterrenkundige met Argentijnse wortels de hoogste wetenschappelijke prijs kreeg

Spinozalaureaat prof. dr. Ronald Hanson, hoogleraar Quantumfysica aan de TU Delft, is een autoriteit op het gebied van quantumwetenschap. Hij realiseert zich maar al te goed dat hij pioniert op nog onontgonnen terrein.

Kunnen twee deeltjes zich tegelijkertijd op meerdere plekken bevinden? Ja! Podcast #34

Economisch Historicus Bas van Bavel (universiteit Utrecht) beschreef eerder hoe de markt zichzelf om zeep helpt. Zijn Spinozapremie besteedt hij aan een groot vervolgonderzoek naar welvaart.

Bas van Bavel: Economische groei is een beperkte maatstaf voor welvaart

Jack Pronk, hoogleraar Industriële Microbiologie aan de Technische Universiteit Delft, slaagde erin om gistcellen op een efficiënte en schone manier ethanol te laten maken uit niet-eetbare plantenresten. Nu gaat hij zijn Stevinpremie 2019 gebruiken voor electro-biotechnologie, ‘Iets met elektriciteit en micro-ogranismen’. Onder het motto: ‘It’s electrifying’.

Bakkersgist maakte Stevinlaureaat Jack Pronk wereldberoemd en verveelt nog steeds niet

Als ze moest kiezen tussen lichaam en geest koos Andrea Evers, hoogleraar Gezondheidspsychologie aan de Universiteit Leiden, tóch voor de geest. Maar dat neemt niet weg dat deze Stevinlaureaat 2019 er rotsvast van overtuigd was dat ze onlosmakelijk bij elkaar horen. Op 4 augustus 2025 is deze gelauwerde wetenschapper helaas overleden. Haar werk moet nu worden voortgezet door anderen.

Stevinlaureaat Andrea Evers streefde vernieuwing na door grensoverschrijdend te werken

Twee bevlogen wetenschappers: Erwin Peterman en Gijs Wuite (VU). Onderzoekers in hart en nieren, maar ook de oprichters van het succesvolle bedrijf LUMICKS.

Erwin Peterman en Gijs Wuite: gedreven onderzoekers én ondernemers

Neuroloog Matthijs Brouwer (Universiteit van Amsterdam) neemt je in de eerste stop van deze audiotour mee naar De Waag op de Nieuwmarkt. Hier schilderde Rembrandt 'De anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp'. Brouwer vertelt ook over modern wetenschappelijk onderzoek naar het coronavirus en de rol van de toetsingscommissies.

AYA Science and Society Tour: Neuroloog Matthijs Brouwer over De Waag in Amsterdam

In Wetenschap.nu voert Karin van den Boogaert gesprekken met welbespraakte wetenschappers met interessant onderzoek, briljante ideeën en een verrassende en originele blik op de actualiteit.

Wetenschap.nu

Pinned to spotlight

Popular tracks