بازرسیدیم ز میخانه مست
بازرهیدیم ز بالا و پست

باز رسیدیم ز میخانه مست - محمدرضا لطفی

Reza Alemi & Sara Naeini  Baroon

تار و آواز: الهام نوعی
تنبک: مسعود جلولی
ضبط: استودیو رود - احسان عابدی
آبان ۱۴۰۰


تصنیف ماهور

نادیده می‌مانند زیر انبوه کار، زیر انبوه استثمار. خانه‌هایی که بنا بود «امن» باشد برای زندگی، تبدیل به جهنم بهره‌کشی شده است. زنان یک‌بار به عنوان زن تحت ستم قرار دارند و یک‌بار به عنوان زن خانه‌دار. گفتار حاکم بر فمینیسم اَبَرشرکتیِ پروژه‌ایِ بودجه‌بگیر که در رسانه‌های جریان اصلی ترویج می‌شود و کارمند-اکتیویست‌های اینفلئونسر، کار خانگی زنان را صرفن به شستن و آشپزی و مانند آن فرو می‌کاهد تا راه‌حل آن تنها «تقسیم کار» در خانه باشد؛ راه‌حلی آماده برای «بهشت» شدن زندگی. وظیفه‌ی تاریخی و طبقاتی فمینیسم جریان اصلی این است که وجه بازتولیدی کار خانگی زنان را پنهان و نامرئی کند. آنجا که وظیفه‌ی بدیهی‌انگاشته‌شده‌ی زنان بچه‌آوری، مراقبت از فرزندان و نیز سالمندان است، وظیفه‌ای که نظام سرمایه‌دارانه‌ی حاکم در هیچ‌کجای جهان بدون تحمیل آن به میلیاردها زن امکان دوام ندارد. حاکمان سرمایه‌سالار بخشی از ضروریات بازتولید طبقه‌ی کارگر را به دوش زنانی افکنده است که در شغلی تمام‌وقت جان می‌کنند و نادیده گرفته می‌شوند. شغلی تمام‌وقت بدون مرخصی، بدون دستمزد، بدون بیمه و بدون بازنشستگی. همین آشکار شدن هم‌دستی بی‌کم‌وکاست مردسالاری و سرمایه‌داری است که در گفتارهای جریان اصلی پنهان می‌شود. فمینیسم رزمنده اما این پیوندها را آشکار می‌کند، آشکار می‌کند که مبارزه با مردسالاری نمی‌تواند از مبارزه با سرمایه‌داری جدا باشد و نیز مبارزه با سرمایه‌داری را نمی‌توان از مبارزه با مردسالاری تفکیک کرد. قطعه‌ی «زنانِ کارِ خانگی» به این‌ترتیب پافشاری بر وجهی از مبارزات زنان است که مبارزه با مردسالاری، با سرمایه‌داری و فرزند مشروع آنان یعنی فمینیسم ابرشرکتی در دستور کار دارد، آنجا که نمی‌توان سر پیچاند و هم‌دستی ستم طبقاتی و ستم جنسیتی را نادیده گرفت یا انکار کرد.
قطعه‌ی «زنانِ کارِ خانگی» در عین‌حال برای ما در «بچه‌های اعماق» قدمی کیفی هم محسوب می‌شود. مسیری در این قطعه گشوده شده است به سمت بزرگتر شدن «بچه‌های اعماق». صداهایی را در این قطعه می‌شنویم، از بچه‌های اعماق، برای بچه‌های اعماق، که جدید است و با ما می‌ماند. شادمانیم که سرانجام راهی گشوده شده است برای هم‌صدایی در بچه‌های اعماق و هنوز امیدواریم راه‌های طولانی‌تری را بپیماییم. امیدواریم به زبان خلق‌های تحت ستم در ایران در بچه‌های اعماق بشنویم. امیدواریم دیگرانی بیایند و قطعات دیگری بسازند. امیدواریم به اتحاد سازها و ترانه‌ها و حنجره‌ها، به رزمی مشترک، به سنگری که می‌تواند سنگر تمامی آنهایی باشد که به دنبال نام نیستند، نمی‌خواهند «برند» «ستاره» و «تلنت» شوند، آنهایی که برایشان موسیقی بخشی از نبردی رهایی‌بخش است. بچه‌های اعماق بار دیگر دستش را به سمت دست‌هایی که ایمان داریم دستمان را خواهند گرفت دراز می‌کند، برای هم‌نفسی، برای هم‌رزمی، برای هم‌خشمی.

از شیارِ فلز صدای بخار
عناصرِ نامرئیِ نظامِ کار
لگد‌خوارِ پتک در گریز از فشار
زنانِ کارِ خانگی، خانه‌دار

تا طنابِ مردسالاری به‌پاست
سلطه‌ی سرمایه‌داری به‌جاست
زیرِ پا دوزخ و دشتِ حفره‌هاست
بهشتِ فریب و صدای بیا بیاست

بدو دوباره می‌رود نمی‌رسیم
بدو دوباره می‌دود نمی‌رسیم
ما که می‌رویم چرا نمی‌رسیم؟
ما که می‌دویم چرا نمی‌رسیم؟

ما بردگانِ رایگانِ خانگی
عروسکِ مفعولِ تنانگی
خستگانِ بی‌ثمر دوندگی
در تمنای نان، میلِ زندگی

بدو دوباره می‌رود نمی‌رسیم
بدو دوباره می‌دود نمی‌رسیم
ما که می‌رویم چرا نمی‌رسیم؟
ما که می‌دویم چرا نمی‌رسیم؟

بدن‌های محکومِ در انقیاد
به سوی رها شدن، عدل و داد
زنانِ کارِ خانگی اتحاد
زنانِ کارِ خانگی اتحاد
زنانِ کارِ خانگی اتحاد
زنانِ کارِ خانگی اتحاد

زنانِ کارِ خانگی | بچه‌های اعماق

Time | (cover) | Nastaran

▨ نام شعر: دیار شب
▨ شاعر: م. آزاد (محمود مشرف آزاد تهرانی)
▨ با صدای: م. آزاد (محمود مشرف آزاد تهرانی)
▨ موسیقی: olafur arnalds
▨ پالایش و تنظیم: شهروز
ــــــــــــــــــــــــ
...
مثل گریزِ دورِ کبوترها
در دوردستِ نیلیِ گم‌فریاد
اندیشه می‌کنیم در ژرفنای بهتی بی‌نام
و شادمانه، ناگاه
احساس می‌کنیم
یک انفجار روشن را
در باغ
وقتِ طلوعِ سبزِ چکاوک‌ها
▨ 
م. آزاد
(اولین کتاب شعر شاعر) از مجموعه شعر دیار شب
چاپ شده به سال ۱۳۳۴
ـــــــــــــ
پی‌نوشت: بخش اول این شعر دکلمه نشده و این صدا، تنها نیمه‌ی دوم شعر است. ضمنا نسخه‌ی دکلمه شده با نسخه چاپی کم و بیشی‌هایی دارد و به نظر می‌رس د شعر بازنویسی شده است و به گمان من، دکلمه از نسخه‌ی چاپی جدیدتر است.

م. آزاد | دیار شب

عصر جمعهٔ پاییز

سروده و صدا: نصرت رحمانی
از مجموعۀ «میعاد در لجن»
موسیقی: مجید انتظامی
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان – ۱۳۵۶

   و آفتاب خستهٔ بیمار
از غرب می‌وزید
پاییز بود
عصر جمعه‌ٔ پاییز.



له‌له‌زنان
عطش‌زده
آواره
باد هار
یک تکه روزنامه‌ی چرب مچاله را
در انتهای کوچهٔ بُن‌بست
با خشم می‌جوید.

تا دور دید من
اندوهبار غباری گس
درهم دویده بود.

قلبم نمی‌تپید
و باورم به تهنیت مرگ
شعری سروده بود.



من مُرده بودم
رگ‌هایم
این تسمه‌های تیرهٔ پولادین
بر گرد لاشه‌ام
پیچیده بود.

من مُرده بودم
قلبم
در پشت میله‌های زندان سینه‌ام
از یاد رفته بود
اما هنوز خاطره‌ای در عمیق من
فریاد می‌کشید.

روییده بود
در بی‌نهایت احساسم
دهلیزی
متروک
مه گرفته
و خاموش
فریاد گام‌های زنی
چون قطره‌های آب
از دور دور دور ذهن
در گوش می‌چکید
لب‌تشنه می‌دویدم سوی طنین گام
اما . . .
تداوم فریاد گام‌ها
از انتهای دیگر دهلیز
در گوش می‌چکید:
تک تک
چک چک
چه شیونی . . . چه طنینی!



برگ چنار خشکی از شاخه دور شد
چرخید در فضا
در زیر پای خستهٔ من له شد
آیا
دست بُریده مردی بود
لبریز التماس؟
فریاد استخوان‌هایش برخاست
جَرق
آه



و آفتاب خستهٔ بیمار
از غرب می‌وزید
پاییز بود
عصر جمعه‌ٔ پاییز


عصر جمعهٔ پاییز - نصرت رحمانی

یاری اندر کس نمی‌بینیم، یاران را چه شد؟
دوستی کی آخر آمد، دوستداران را چه شد؟

یاری اندر کس نمی‌بینیم  | شاملو  | حافظ

حکایت کرد مرا دکتر تقی تفضلی ـ که سه‌تار خوش می‌نوازد و آزاده‌ای است افتاده و آدمی‌سیرت ـ که در پاریس بودم، سال‌ها پیش، و هدایت نیز در پاریس بود. گاهگهی دیداری داشتیم؛ و یک‌بار چنین پیش آمد که در گذرگاهی دیدمش، خیابانی نزدیک خانه‌ی من.

گفتیم و شنفتیم و راهکی رفتیم، پیاده، اگرچه من شوریده و رنجور بودم و او افسرده، و به خانه‌ی من که رسیدیم، خواندمش، پذیرفت و درون آمد. لختکی آسودیم، سرگرم تنقل و از ری و روم و بغداد سخن گفتن. مینایی از باده‌ی فرنگان داشتم، پیش گذاشتم. نم‌نمک لب تر کردیم تا کم‌کمک مستان شدیم و آن‌چنان‌تر. دیگر سخن را بازار نمانده بود. هر دو بر این بودیم. صفحاتی چند از الحان و نغمه‌های فرنگ به خانه داشتم، از همه دستی، گوناگون.

خواستم آن صندوقچه‌ی کوکی پیش آورم، شنیدن را. خواستم و برخاستم. لکن حرمت میهمان را، آن هم چنو عزیز میهمانی، به مشورت پرسیدم که از فلان و فلان خوشتر داری یا آن یک و آن دیگر و نام بردم تنی چند از فحول ائمه‌ی شریف‌ترین الحان فرنگ را؛ که همه را نیک می‌شناخت، به تمام و کمال، و اشارتی کافی بود.

دیدم که جواب نمی‌دهد. دیگران را نام بردم و از نو کارتران و نزدیک‌تر به زمانه‌ی ما، باز جواب نداد. خاموش ماندم که او سخن گوید. هیچ نگفت اما به پای خاست ساغری در دست، گریبان و گره زنّار فرنگ گشوده، همچنان خاموش سوی پستوی حجره رفت، که آشنا بود؛ و باز آمد. سه‌تار من در دستش. به من داد؛ و بازگشت به جای خویش و نشست، بی‌آنکه سخنی گوید. به شگفت اندر شدم که به خبر می‌شنیدم او چنین ساز و سرودها خوش ندارد و شاد شدم که به عیان می‌دیدم نه چنان است.

ساز کوکِ تُرک داشت. نواختن گرفتم. نخست کرشمه‌ی درآمدی ملایم و بعد و بعد همچنان تا بیشتر گوشه‌ها و فراز و فرودها. پنجه گرم شده بود، که ساز خوش بود و راه دلکش و جوان بودیم و شراب ما را نیک دریافته، حالتی رفت که مپرس؛ و صادق را می‌دیدم که سرمی‌جنباند و گفتی به زمزمه چیزی می‌خواند. چون چندی برآمد، برخاست. ساغر منش پُر کرده به دستی و به دیگر دست، نُقل. پیش آمد و به من داد. نوشیدم شادی او را و یادی چند تن از دوران عزیز و آزادگان ایران چنان‌ که همه دانند، برین سنّت نوشند از عهد فریدون پسر آتبین تا امروزِ روز.

«اگر یادی خوری، بر نام دوران / وگرنه شادیِ گِشت و قرینا
بر این‌سان «می» خورند احرارِ ایران / هم از ایامِ پور آتببینا»

ساغر تهی از من بستد پُر کرد و به دستم داد با اندکی نُقل و مزه و گفت: «افشاری» و به جای خویش بازگشت و بنشست، خاموش و منتظر.

من مقام دیگر کردم و دلیر براندم. گرم‌تر و بهنجارتر. می‌رفتم و می‌رفتم، همچنان دلیر. در پیچ‌وخم راهی باریک بودم، به ظرافت و سوز که ناگاه شنیدم صیحه‌ای از صادق برآمد و گفت: بس است! بس؛ و گریستن گرفت به زارزار، که دلی داشت نازک‌تر از دل یتیمی دشنام پدر شنیده.

ساز فروهشتم و سویش دویدم. دست فرا پیش زد که به خویشم گذار. گذاشتم و لختی گذشت.

باز به باده خوردن نشستیم و از این در و آن در سخن گفتیم؛ اما من مترصد بودم که سخن را به‌جایی کشانم که از آن حال که رفت طرفی دریابم. گویی به فراست دریافت. گفت: همه‌ی آنچه تو شنیده‌ای از انکار من این عالم جادویی را، این موسیقی عجیب و بزرگ و ژرف را، همه خبر است و بیشتر خبرها دروغ، اما اگر من گاهی چنان گفته‌ام، نه ازآن‌رو بوده‌ است که منکر ژرفی و پاکی و شرف و عزت این الحانم. نه. هرگز. من تاب این سِحر ندارم، که چنگ در جگرم می‌اندازد و همه‌ی درد و اندُهان خفته بیدار می‌کند. تا سر منزل جنون می‌کِشدم،‌ می‌کُشدم، من تاب این را ندارم.

- برگرفته از «حریم سایه‌های سبز»،‌ مهدی اخوان ثالث، جلد اول، چاپ دوم، ۱۳۷۲، انتشارات زمستان،‌ صص ۱۵۰ تا ۱۵۲
- این مطلب در شکل نوشتاری با نمونه‌ی شنیداری آن در برنامه‌ی «گلچین هفته» تفاوت و کم‌وبیشی‌هایی دارد.
-  این متن از سایت پرند parand.se برداشته شده است.

خاطره‌ی دکتر تقی تفضلی از صادق هدایت، به قلم مهدی اخوان ثالث، با سه تار احمد عبادی

در آفتاب سبز نگاه او

از چشم من طنين تماشا برخاست
در چشم او طنين تماشا بنشست
موجی ز بيگناهی من پر زد
با عمق بی گناهی او پيوست
در آفتاب سبز نگاه او
تکرار نور بود و گريز رنگ
سودای جان و همهمه ی دل بود
پرواز دور زورق صد آهنگ
آن بيکرانه ظهر زمستان بود
سرشار از حرارت دلخواه
با جلوه های عاطفه در تغيير
هر لحظه از درخشش ناگاه
موجی در آن ديار نمی آشفت
آن بيگناهی ساکت را 
در ماوراهای نهان ، ليک
روييده بود رقص علامت ها
تا در من انتظاری را
ويران کنند 
و انتظار ديگر را
عريان 
اينک گريز بی خبر دل را
زنگ کدام کوچ دميده ست؟
سوی کدام جاده نياز نور
راهم به اشتياق بريده ست؟
در نقش بی قرار دو چشم من
تنهایی غريب شکسته ست
در خلوت بزرگ دو چشم او
تصوير اعتماد نشسته است
در تنگه های کوچک و دورش 
هر لحظه روشنی هایی
تکرار می شود
در دور دست ها 
از تابش اشعه ی نمناک
گودال بی نهايت
هموار می شود 
تا من نگاه می کنم 
زان بيکرانه مزرع سبز
رنگی بريده می شود
تا او نگاه می کند
بر روی قلب من ابديت
گويی شنيده می شود

از دوستت دارم

در آفتاب سبز نگاه او | شعر و صدای یدالله رویایی

احمد شاملو - خواب وجین گر

نشانه‌ای نیست
نگاه می‌‌کنم
اگر که تنها آن واژه می‌گذشت
به طرفه العینی طی میشد راه
کودک باز می‌گشت تا بازیگوشی
و در چهارراه دست می‌انداخت دور گردنت
لبت کجاست؟
که خاک چشم به راه است 

در آفتاب سبز نگاه او | شعر و صدای یدالله رویایی

Tahereh Zaj