 تذکره الاولیاعطار -  ذکر حسین ابن منصورحلاج

آن قتیل الله فی سبیل الله ، آن شیر بیشه تحقیق ، آن شجاع صفدر صدّیق ، آن غرقه دریای مواج ، حسین بن منصور حلاج (رحمت الله علیه) ، کار او کاری عجب بود و واقعات غرایب که خاص ، او را بود ، که هم در غایت سوز و اشتیاق بود و هم در شدت لهب فراق . مست و بی قرار و شوریده ی روزگار بود و عاشق صادق و پاک باز و جدّ و جهدی عظیم داشت و ریاضتی و کرامتی عجیب؛ و عالی همّت و عظیم قدر بود و او را تصانیف بسیار است ، به الفاظی مشکل در حقایق و اسرار و معارف و معانی ، و صحبتی و فصاحتی و بلاغتی داشت که کس نداشت و وقتی و نظری و فراستی داشت که کس را نبود و اغلب مشایخ در کار او اِبا کردند و گفتند: او را در تصوف قدمی نیست ، مگر ابو عبدالله خفیف و شبلی و ابولقاسم قشیری – رحمهم الله – چنان که استاد ابولقاسم قشیری در حق او گفت که : ((اگر مقبول بود به رد خلق مردود نگردد و اگر مردود بود ، به قبول خلق مقبول نگردد.))

و پیوسته در ریاضت و عبادت بود و در بیان معرفت و توحید درزیّ اهل صلاح و شرع و سنت بودکه این سخن از وی پیدا شد . اما بعضی مشایخ او را مهجور کردند از جهت مذهب و دین و از آن بود که ناخشنودی مشایخ از سرمستی او ، این بار آورد چنان که اول به تستر آمد و به خدمت سهل ابن عبدالله و دو سال در خدمت او بود . پس عزم بغداد کرد و و اول سفر او در هجده سالگی بود . پس به بصره شد و با عمروبن عثمان مکی افتاد و هجده ماه با او صحبت داشت و ابو یعقوب الاقطع بدو دختر داد. پس عمرو بن عثمان از او برنجید و از آنجا به بغداد آمد پیش جنید و جنید او را سکوت و خلوت فرمود و چند گاه در صحبت او صبر کرد و قصد حجاز کرد و یک سال آنجا مجاور بود  ، باز به بغداد آمد . با جمعی صوفیان به پیش جنید شد و از وی مسائل پرسید. جنید جواب نداد ،

گفت : (( زود باشد که سر چوب پاره سرخ کنی )) . حسین گفت : (( آن روز که من سر چوب پاره سرخ کنم ، تو جامه اهل صورت پوشی)).

نقل است که : آن روز که ائمه فتوا دادند که او را بباید کشت ، جنید در جامه تصوف بود و فتوا نمی نوشت . خلیفه فرموده بود که (( خطِّ جنید باید)) چنان که دستار و دُرّاعه در پوشید و به مدرسه رفت و جواب فتوا نوشت که ((نَحنُ نَحکُمُ بِالظّاهِرِ ))؛ یعنی بر ظاهر حال ، کشتنی است و فتوا بر ظاهر است اما باطن را خدای داند .

پس حسین چون از جنید جواب مسائل نشنید ، متغییر شد و بی اجازت او به تستر شد و یکسال آنجا ببود . قبولی عظیم او را پیدا گشت – و او سخن اهل زمانه را هیچ وزن ننهادی – تا او را حسد کردند تا عمرو عثمان مکی در باب او نامه ها نوشت به خوزستان و احوال او را در چشم آن قوم قبیح گردانید و او را نیز از آنجا دل بگرفت و جامه متصوفه بیرون کرد و قبا در پوشید و به صحبت ابنای دنیا مشغول شد – اما او را از آن تفاوت نبود – و پنج سال ناپدید گشت و در این مدت ، بعضی در خراسان و ماوراء النهر می بود و بعضی به سیستان . باز به اهواز آمد و اهل اهواز را سخن گفت و نزدیک خاص و عام قبول یافت و از اسرار با خلق سخن می گفت تا او را ((حلّاج الاسرار)) گفتند . پس مرقع در پوشید و عزم حرم کرد و در این سفر بسیار خرقه پوش با او بودند . چون به مکه رسید ، ابو یعقوب نهرجوری به سِحرش منصوب کرد . پس از آنجا به بصره آمد ، باز به اهواز آمد . پس گفت : ((به بلاد شرک می روم تا خلق را به خدا خوانم )) . به هندوستان رفت ، پس به ماوراءالنهر آمد ، پس به چین و ماچین افتاد و خلق را به خدا خواند و ایشان را تصانیف ساخت.

نقل است که روزی شبلی را گفت : (( یابابکر ، دست برنه که ماقصد کاری عظیم کردیم و سرگشته کاری شدیم ؛ چنان کاری که خود را کشتن در پیش داریم )). چون خلق در کار او متحیر شدند ، منکر بی قیاس و مقّرِ بی شمار پدید آمد و کارهای عجایب از او بدیدند . زبان دراز کردند و سخن او به خلیفه رسانیدند و جمله بر قتل او اتفاق کردند ، از آن که می گفت : (( اَنَا الحقُ )). پس حسین را ببردند تا بکشند. صد هزار آدمی گرد آمدند و او چشم گرد همه برمی گردانید و می گفت : ((حق ، حق ، اَنَا الحق)).

نقل است که درویشی در آن میان از او پرسید که ((عشق چیست)) ؟ گفت : (( امروز بینی و فردا و پس فردا)). آن روز بکشتند و دیگر روز بسوختند و سوم روزش به باد دادند ؛ یعنی عشق این است.

چون به زیر طاقش بردند به باب الطّاق ، پای بر نردبان نهاد . گفتند : ((حال چیست؟)) گفت : (( معراج مردان سرِداراست)) . دست برآورد و رو در قبله مناجات کرد و خواست آنچه خواست. پس بر سرِ دار شد . جماعت مریدان گفتند : (( چه گویی در ما که مریدیم و آنها که منکران اند و تو را سنگ خواهند زد؟)) گفت ایشان را دو ثواب است و شما را یکی ، از آن که شما را به من حسن ظنّی بیش نیست و ایشان از قوت توحید و صلابت شریعت می جنبند و توحید در شرع اصل بود و حسن ظن فرع.

پس هر کسی سنگی می انداختند . شبلی موافقت را گلی انداخت. حسین بن منصور آهی کرد ؛ گفتند : (( از این همه سنگ چرا هیچ آه نکردی ، از گلی آه کردن چه سرّ است ؟)) گفت : آن که آنها نمی دانند معذورند ؛ از او سختم می آید که می داند که نمی باید انداخت. پس دستش جدا کردند ، خنده ای بزد ؛ گفتند: ((خنده چیست ؟)) گفت : (( دست از آدمی بسته جدا کردن آسان است . مرد آن است که دست صفات – که کلاه همت از تارک عرش در می کشد – قطع کند .)) پس پای هایش ببریدند ؛ تبسمی کرد و گفت : (( بدین پای سفر خاک می کردم ؛ قدمی دیگر دارم که هم اکنون سفر هر دو عالم کند.اگر توانید آن قدم ببرید.)) پس دو دست خون آلود بر روی در مالید و روی و ساعد را خون آلود کرد. گفتند چرا کردی ؟ گفت : خون بسیار از من رفت ؛ دانم که رویم زرد شده باشد شما پندارید که زردی روی من از ترس است . خون در روی مالیدم تا در چشم شما سرخ روی باشم که گلگونه ی مردان ، خون ایشان است. 

Attar - Hallaj -   تذکره الاولیا عطار -  ذکر حسین ابن منصورحلاج

سحر به بوی نسیمت به مژده جان
 سپرم

Attar - Hallaj - تذکره الاولیا عطار - ذکر حسین ابن منصورحلاج

Yazdan_r